Korxona foydasining taqsimlanishi va ishlatilishi

Korxonaning foydasini moliyaviy hisobotlarda aks ettirilishi.

Xar Qanday korxonaning, xissadorlik jamiyatining moliyaviy axvoli barcha uchun befarq emas. Chunki, ularning moliyaviy axvoli davlat, xissadorliklar va ta’sischilarning manfatlariga bevosita ta’sir etadi. Shuning uchun korxonalarning moliyaviy axvolini baxolash katta axamiyatga ega.
Korxonalarda mulkiy va moliyaviy munosabatlarni rasmiy xujjatlashtirish uchun buxgalteriya xisobi olib boriladi. Davr oxirida u moliyaviy xisobot tuzish bilan yakunlanadi. Xujjatning moliyaviy xisobotlari esa xar 1 xo‘jalik yili oxirida xissadorliklarning yoki ularning vakillarining umumiy yigilishida muxokama etiladi xamda tasdiklanadi.
Xujjatning ta’sis xujjatlari va ta’sis shartnomasida kuzda tutilgan takdirda unga kredit ajratuvchi bank muassasasiga, jamiyat ixtiyoriy a’zo bo‘lgan assotsiatsiyalarga, birjalarga va boshka tashkilotlarga buxgalterlik xisobining nusxasi topshiriladi.
Uz mablagi yoki mulkini xujjat faoliyatiga safarbar etgan investor yoki kreditor mulkdan jamiyatning nechogli samarali foydalanganini baxolay olishi, foydaning va dividentning tugri xisoblanganiga ishonch xosil kilishi kerak. Moliyaviy xisobotning asosiy shakli buxgalterlik balansidir.
Yangicha xisobot balansida aktivlar va passivlarning tavsifi bozor iqtisodiyoti munosabatlariga muvofik keladigan darajada uz ifodasini topgan. Xujjatning aktivlari balansda jamiyat tomonidan xisobot davrida tasarrufida bo‘lgan va uning nazoratiga olingan vositalar xamda bergan karzlarning Qiymati sifatida ifodalangan.
Passiv uzilishi vositalar Qiymati va tushadigan daromadlarning kamayishiga olib keladigan karz xamda kreditorlik karzi buyicha jamiyat zimmasidagi majburiyatlardir. Aktivlar Qiymatining passivlar Qiymatidan oshishi jamiyatning uziga karashli vositalarini tovarlar etadi va uning Qiymati xisobot balansining passivida, uziga karashli vositalar manbai bulimida ifodalanadi. Shu yerda jamiyat foydasi xam uz foydasini topadi. Xujjatning yangicha balansi aktivlarning 3 ta bulimi va passivlarning 3 ta bulimidan iborat. Balans aktivlarining 1-bulimida asosiy vositalar nomaterial aktivlar, sarmoya sarflari va pudratchilarga berilgan avanslar, uzok muddatli moliyaviy kuyilmalar Qiymati ifodalanadi. Shu yerda foydaning ishlatilishi, ziyonlar, xissador kuygan vositalar amalga oshirilgan xisob kitoblar xam ifodalanadi.
Balansning aktiv kismi 2-bo‘limida jamiyat ixtiyoridagi moddiylashgan aylanma vositalar: ishlab chikarish zaxiralari Qiymati, tugallanmagan ishlab chikarish, tayyor maxsulotlar va boshkalar to‘g‘risidagi ma’lumotlar beriladi. Ishlab chikarishdagi arzon vositalar, maxsus jixozlar va moslamalar, maxsus kiyimlar va poyafzal dastlabki Qiymatida ifodalanadi. Jamgarilgan yemirilishi, eskirish Qiymatiga esa aloxida modda shaklida balans passivida ifodalanadi.
Balans aktivlarining 3- bo‘limida g‘aznadagi va bank schotidagi mavjud pu l mablaglari, kiska muddatli Qiymatli kogozlar sotib olishga Qilingan sarflar va boshka sarmoya sarflari, tovarlar va xizmatlar buyicha debitorlik qarzlari to‘g‘risida ma’lumotlar jamlangan.
Balans passivining 1-bo‘limida xujjatning uziga karashli aktivlari manbai tugri ma’lumotlar uz ifodasini topgan. Bu yerda ustav fondi, maxsus fondlar, ta’minlash fondi, kelgusi davr daromadlari va balans foydasi, xisob-kitoblar va moliyaviy kapital kuyilmalari buyicha kreditorlik karzlarining xajmi kayd etiladi. Ushbu bulimda asosiy fondlar va nomaterial aktivlarining eskirishiga Qilingan ajratmalar, kam Qiymatli vositalar, kutilayotgan xarajatlar va to‘lovlarni koplashiga ajratilgan rezerv mablaglari, xam sotilmagan tovarlar savdo ustamasining jamlangan Qiymati foydalaniladi.
Balans passivlarining 2- bo‘limida banklardan va boshka mablaglardan olingan kredit to‘g‘risidagi ma’lumotlar ifodalanadi. Shu bulimda barcha turdagi uzaytirilgan ssudalar buyicha jamiyatning bankdan karzi to‘g‘risidagi ma’lumotni xam ifoda etiladi. Balansda bank kreditlari 3 modda buyicha turlarga ajratiladi:

• 
  qisqa muddatli kreditlar (1yilga);
  
• 
  o‘rta muddatli kreditlar (1yildan 3yilgacha);
  
• 
  uzoq muddatli kreditlar (3 yildan ortik muddatga olingan kreditlar)
  

Balans passivlarining 3 - bulimida tulash muddati yuzaga kelgan kunidan boshlab, 1 yil mobaynida tugaydigan kiska muddatli kreditorlik karzlari ifodalanadi.Ushbu bulimda tulash muddati 1 yildan oshmaydigan veksel evaziga olingan karzlar xam ko‘rsatiladi. Uzok muddatli veksellar bilan rasmiylashtirilgan karzlar esa balans passivining 2- bulimida “uzok muddatli karzlar” tarkibida ifodalanadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida xujjatning barQarorligi sarmoyadorlarning dikkatini tortishi, boshka korxonalar bilan raqobatlashga olishi uning rentabellik darajasiga boglik. Xo‘jalikning rentabelligi uning foydaliligi bo‘lib, foyda summasining vositalar Qiymati va sarmoyaga nisbatan foiz xisobidagi darajasini bildiradi. Tahlil amaliyotida 3 turdan iborat rentabellik ko‘rsatkichlari:

• 
  maxsulot rentabelligi;
  
• 
  ishlab chikarish fondlari rentabelligi;
  
• 
  korxonalarga kuyilgan kuyilmalar rentabelligi -hisoblanadi.
  

Ishlab chikarish fondlarining rentabelligi sotilgan maxsulot rentabelligi, fondlarning xajmi va tarkibi, aylanma vositalar aylanishi tezligi uzgarishi, foyda uzgarishi va boshka kuplab omillar ta’sir etadi.
Rentabellik ko‘rsatkichlari sof foyda bo‘yicha hisoblanadi.

5.