Korxona iqtisodiyoti va menejmanti

Xizmat ko’rsatish korxonalari moliyasida yuzaga kelgan muammolar va ularni bartaraf etishga qaratilgan chora-tadbirlar tizimi

Respublikamizda iqtisodiyotning barcha sohalari kabi uy-joy kommunal xo’jaligi sohasiga eski tizimdan konstruktiv ijro jihatidan nomukammal bo’lgan ko’p xonadonli uylar va ularni saqlash hamda ta’mirlashning samarasiz tizimi, sohani boshqarishning ma’muriy buyruqbozlik uslubiga asoslangan, budjet mablag’lari hisobidan boqimanda kun ko’rishga o’rganib qolgan iqtisodiy samarasiz tizim meros bo’lib qoldi.

Mamlakatimiz mustaqilligining e’lon qilinishi davlat qurilishi sohasida ham tub islohotlar zaruriyatini yuzaga keltirdi. Odamlar aslo kechiktirib bo’lmaydiagn muammolar – oziq-ovqat, transport, savdo, sog’liqni saqlash, uyjoy qurilishi, mehnat rejimi va unga haq to’lash, dam olish sharoitlari kabi muammolarning hal etilishini kutar edilar.¹

O’tish davrida boshqaruv tizimining maqsadga muvofiqligi, samarasi va sifati yaqqol namoyon bo’ladi, chunki bunda eskirib, talabga javob bermay qolgan davlat institutlari yangilari bilan almashtiriladi. Bu davrda markaziy hukumat ko’p qavatli uylarni ta’mirlash, uy-joyni har taraflama saqlash, kommunal xizmatlar bo’yicha to’lovlarni yig’ish kabi muammolarni hal etishni mahalliy darajaga o’tkazib bergani shu bilan izohlanadi.
“… kommunal uy-joylarni saqlash muammosi kun tartibidan tushmayotganini tan olish ham zarur. “Ijtimioy fikr” jamoatchilik fikrini o’rganish markazi hisoblariga ko’ra 2011-yilning 20-24-oktabr kunlari mamlakatimizning 12 viloyatida, Qaroqalpog’iston Respublikasi va Toshkent shahrida so’rov o’tkazildi. 1100 kishidan iborat respondentlarga “O’z uyingizda, xonadoningizda quyidagi kommunal xizmatlar qay dararajada ko’rsatiladi yoki siz ulardan qay darajada foydalana olasiz?” degan savol bilan murajaat qilinganida javoblar quyidagicha taqsimlangan:
“butun kun davomida barqaror” – elektr energiya – 44,3%, tabiiy gaz – 44,6%, vodoprovod suvi – 44,8%, hammom, vanna – 39,9%, chiqindini olib chiqib ketish – 31,4%.
“Barqaror emas, bir kunda bir necha marotaba foydalanish imkoniyatiga egaman” – elektr energiya – 55,4%, tabiiy gaz – 42,2%, vodoprovod suvi – 33,5%, hammom, vanna – 26,4% chiqindini olib chiqib ketish – 16,2%.
“Foydalanish imkoniyatiga ega emasman” – elektr energiya – 0,3%, tabiiy gaz – 13,2%, vodoprovod suvi – 21,7%, hammom, vanna – 33,7%, chiqindini olib chiqib ketish – 52,4%. (Ijtimoiy fikr. Inson huquqlari. _№1. 2012. 25-b.).”²
Bozor iqtisodiyoti shunday mexanizm va tamoyillarga asoslanganki, iqtisodoyotda barcha ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar tegishli me’yor va muvozanat holatida bo’lishi talab etiladi, mamlakatda ushbu me’yor va muvozanat ta’minlanmasa iqtisodiyotda turli darajadagi ijtimoiy-iqtisodiy ziddiyatli holatlar vujudga keladi. Keyingi yillarda mamlakatimizda xizmat ko’rsatuvchi korxonalarda mazkur masalalarga tegishli darajada amal etilmasligi oqibatida qarzdorlik bilan bog’liq ayrim muammoli holatlar paydo bo’lmoqda.
Ximat ko’rsatish tarmog’ining asosiy bo’g’inlaridan biri hisoblangan, ko’p qavatli aholi yashash uylariga xizmat qiluvchi xususiy uy-joy mulkdorlari shirkatlari qarzdorligi nafaqat shu korxonalarning moliyaviy holatiga balki, ularning salbiy oqibatlari mamlakat milliy iqtisodiyotining boshqa tarmoqlariga ham ta’sir ko’rsatadi. Shu jihatdan xususiy uy-joy mulkdorlari shirkatlari qarzdorligining vujudga kelish sabablari va ularni bartaraf etish yo’llarini aniqlab berish muhim ahamiyat kasb etadi.
Quyidagi rasmda xususiy uy-joy mulkdorlari shirkatlarida vujudga keladigan salbiy oqibatlari haqida ma’lumotlar keltirilgan (12-rasm).