Korxonada pul oqimlarini boshqarish Reja: Korxonalarda pul mablagiari oqimining mohiyati

1. Oddiy foiz sxemasi.
Oddiy foizlar sharoitida investitsiyalar o‘tgan davrlarga hisoblab chiqilgan foizlarni hisobga olmagan holda faqat investitsiyalangan kapitalning kelib chiquvchi miqdoriga navbatdagi foiz daromadini hisoblashni nazarda tutadi. Amaliyotda oddiy foizlar sxemasi banklaming hisob-kitoblarida qaytarilish muddati bir-yil va undan kam boMgan qisqa muddatli ssudalar bo‘yicha foizlarni hisoblashda qo‘llaniladi.
2. Murakkab foiz sxemasi.
Agar navbatdagi foizli daromad investitsiyalangan kapital va hisoblangan foizlar miqdoridan kelib chiquvchi umumiy summadan hisoblansagina, investitsiyalash murakkab foizlar sharoitida amalga oshiriladi. Investitsiya loyihalari pul oqimini baholashda, odatda, murakkab foiz sxemesidan foydalaniladi.
Foizlarga foizning hisoblanishi kompaunding deb ataladi. Hisoblash ishlarida murakkab foizlardan foydalanish mantiqan to‘g‘ridir, chunki bunday holatda daromadlar keltiruvchi kapital doimo o’sib boradi. Odatda, ratsionallik talabi ostida har qanday pul tushumlarini olish boshlanishi bilan mazkur qiymat ushbu investitsiya loyihasi amalga olishni yoki boshqa investitsiya loyihalari jarayonida albatta o‘sishi lozim deb hisoblanadi.
Oddiy foiz tamoyilini qo‘llash joriy iste’mol, joriy xo‘jalik faoliyati yoki boshqa investitsion jarayon foydasiga hisoblanadigan foizlarni kamaytirish rag‘batlantiradi.
Murakkab foiz sharoitidagi investitsiyalar nominal daromadlilikning (yillik hisoblanishidagi) tengligi sharoitida oddiy foiz sharoitidagi investitsiyalarga nisbatan ko‘proq foydali hisoblanadi.
«Moliyaviy menejment: nazariya va amaliyot» kitobida asosli ta’kidlanganidek, «...agar past murakkab foiz stavkasi va ancha yuqori oddiy foiz stavkasidan birini tanlash imkoniyati paydo bo‘lsa, albatta, birinchi variantni tanlash lozim bo‘ladi. Tabiivki, agar bizning ixtiyorimizda ko‘p yoki birmuncha miqdordagi yetarli davr mavjud bo‘lsa, murakkab foiz stavkasi bo‘yicha o‘sib boruvchi summa bir necha marta foiz hisoblash davridan keyinoq (foiz stavkalari miqdoridagi farqqa bog'liq holda) oddiy foiz stavkasi bo‘yicha o‘sib boruvchi summadan oshib ketadi».
Har qanday investor o‘z pulini, mablag‘ini o‘stirish, ma’lum ustama olish umidida, safarbar etadi. Bu o‘sishni formula orqali ifodalasak - har yilgi foiz stavkasi bo‘lsin. U holda bir investitsion o‘sishdan so‘ng kelgusi qiymat quyidagiga teng bo‘ladi:
FV1 = PV + PV x r(l)
FV1 = P V ( l+ r ) ( 2 )
bu verda, FVi -birinchi investitsion davr so‘ngidagi kelgusi qiymat;
RV - birinchi investitsion davr boshidagi joriy qiymat;
r - kapitalni investitsiyalash oqibatida investor kapitalining o‘sishiga olib keluvchi daromadlilik me’yori.
r - daromadlilik me’yorini tushuntirish uchun adabiyotlarda quyidagicha tushunchalar qo'llaniladi:
- daromadlilik stavkasi;
-o‘sish stavkasi;
- talab etilgan daromadlilik me’yori;
- ko‘zda tutilgan daromadlilik me’yori;
- maqbul daromad me’yori.
r - miqdori o‘z ichiga uch turdagi (mukofot) to‘lovni qamrab olgan bo‘lishi lozim:
- vaqt uchun (mukofot) to'lovni (yo‘qotilgan vaqt tufayli ko‘tarilishi mumkin zarar yoki olina olmagan daromad);
- risk uchun (mukofot) to‘lovni (tahlika oqibatida boMgan ko‘- tarish mumkin boMgan zarur);
- alternatish (muqobil) qo‘yilmalarning daromadlilik me’yorini (boshqa soha yoki turdagi faoliyatga mablag’qo‘yilmagani uchun foydadan kechish).
Amaliyotda daromadlilik me’yori kapital investitsiya qilingan biznesning ushbu turi bilan bog‘liq risk darajasi va investitsiyalash davrining davomiyligi bilan bog'liq doimiy bo‘lmagan miqdor hisoblanadi. Bu yerda to‘g‘ri proportsional bogMiklik kuzatiladi: investitsiyalash davri qanchalik davomli va mazkur biznes qanchalik riskli bo‘lsa, daromadlilik me’yori shunchalik yuqori bo‘ladi. Birmuncha past riskka ega bo‘lgan qo‘yilmalar qatoriga davlat qimmatli qog‘ozlari yoki davlat bankiga qo‘yilgan mablag'lar kiradi, biroq bunda daromadlilik me’yori unchalik yuqori emas.
Investorlarning bir-biridan farqlanishiga qarab daromadlilik me'yori sezilarli tarzda farqlanishi mumkin, biroq har doim ham sezilarli omil sifatida muqobil qo‘yilmalaming daromadliligi yuzaga chiqadi. Xususiy (o‘z) daromadliligi me’yorini aniqlashda investor birinchi navbatda quyidagilarni hisobga oladi:
- bank depoziti bo‘yicha foiz stavkasini;
- davlat qimmatli qog‘ozlari bo‘yicha foiz stavkasini.
Quyida ikkinchi yoki n-chi davr oxiridagi kelgusi qiymatni ko‘rib chiqamiz. Agar pul mablag‘lari ikki yoki undan ortiq davrga investitsiyalangan bo‘lgan holda foizlar yuqorida tilga olingan ikki sxema bo‘yicha hisoblanishi mumkin.
1.Oddiy foiz sxemasi:

bunda, FV2 - ikkinchi investitsion davr oxiridagi kelgusi qiymat.
n-chi davr so‘nggida oddiy foizlar sharoitida kelgusi qiymat quyidagi tenglama bo‘yicha hisoblanishi mumkin:

bunda, FV2-ikkinchi investitsion davr so‘nggidagi kelgusi qiymat.
n-chi davr oxirida murakkab foiz ostida kelgusi qiymatni quyidagi tenglama bo‘yicha aniqlash mumkin:
FVn= P V ( 1 + r )n, (5)
Agar n=0 bo‘lsa, u holda (5) tenglamadan kelib chiqib quyidagi hosil bo‘ladi:
FV= PV ( 1 + r )°,
FV= PV
(5) tenglama moliya menejmentining bazaviy fonnulasi hisoblanadi va murakkab foiz (kompaunaing)ning standart formulasi deb ataladi.
(5) - bazaviy tenglamadagi (1 + r)n kelgusi qiymat o‘sishininkoeffisiyenti yoki komnaund-omil deb ataladi. Kelgusi qiymat o‘sishi koeffitsiyenlining iqtisodiy mazmuni shundan iboratki, u berilgan г foiz stavkasi ostida bir pul birligi n davrdan so‘ng nitnaga teng bo‘lishini ko‘rsatadi iborat.
Pul oqimining kelgusi qiymati o'sishi koeffisiyentini hisoblash uchun uchta asosiy usulni qo’llash mumkin.