Korxonalar faoliyatini strategic rejalashtirishda zamonaviy marketing faoliyatidan samarali foydalanish yo’llari

Marketing- kishilik faoliyatining almashuv vositasi orqali muhtojlik va ehtiyojlarni qondirishga yo’naltirilgan turidir Nazorat qiluvchi omillarga firma va uning marketing bo’yicha xodimlari tomonidan boshqariladiganlari kiradi: o’zaro bog’langan asosiy qarorlar, qoidaga ko’ra, yuqori rahbarlik xizmati rahbariyati tomonidan aniqliklar kiritiladi. Marketing tizimidagi asos tushunchalar talab, tovar va almashuvdir.
XX-asrning 50-yillarida boshqarish kontseptsiyasining ilk asosini sotish hajmi, ishlab chiqarish va ishlab chiqarish xarajatlari darajasi, daromad, foyda va boshqa ko’rsatkichlarni uzoq muddatli o’zgarishlarini aniqlash tahlil qilindi. Shunga ko’ra bozordagi ish faoliyatini bir yildan besh yilgacha moslashtirish ko’zda tutilgan. O’tgan asrning 60-yillarga kelib bozordagi o’zgarishlarga qarab strategik rejalashtirishni amalga oshirish masalasi ilgari surildi va hal qilindi.
XX-asrning 70-yillarga kelib, marketingning shunday kontseptsiyasi ishlab chiqildiki, u iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlar hayotiga mustaqil kirib bordi.
Marketing- xaridorlar, bozorning aniq guruhlari talablarini tahlil qilish va hisobga olish, aniqlangan talablarga muvofiq yangi tovarni ishlab chiqish, rag’batlantirish va reklama bo’yicha tadbirlar bilan birga uni sotishni tashkil qilish; tovarlar harakati yo’llarini aniqlashning ishlab chiqilgan kontseptsiyasidir. Marketing faoliyati bozorning har qanday to’yinganlik darajasida ham iqtisodiy sub’ektlar, iste’molchilar va ishlab chiqaruvchilarning xulqlariga, ularning o’zaro foydalari yo’lida tuzatishlar kiritish qobiliyatiga ega.
Bozor munosabatlari jarayonida vujudga keladigan ziddiyatlarni marketing bozor to’yinganligi darajasi, raqobat, baho siyosatini hisobga olishga imkon beruvchi marketing elementlari va uslublari yordamida echib o’tishni tavsiya qiladi.
O’zbekistonda marketingning o’ziga xosligi: birinchidan, ishlab chiqaruvchilar (yetkazib beruvchilar) o’rtasidagi raqobatning hali ancha kuchsizligi, ikkinchidan, ba’zi mahsulotlar ishlab chiqarish hajmining eskidan yoki yangidan vujudga kelgan etishmovchiligi, uchinchidan, taqsimlovchi va qayta taqsimlangan vositachi tuzilmalarning an’anaviy kuchli ta’siri bilan asoslanadi.
Bozorda xaridorlarning ma’lum bir tovarga bo’lgan talablari xilma-xildir, har bir xaridorning o’zining didi bor. Xaridorning talabi, xohishi, ehtiyoji, turmush tarzi, tovar sotib olishdagi xulq-atvori haqidagima’lumotlar samarali marketing tadbirlari ishlab chiqish va amalga oshirish imkoniyatlarini vujudga keltiradi. Ya’ni bozorga xaridorlarning talabiga muvofiq tovarni taklif etilishini va tovarga talabni qat’iyligini ta’minlaydi.
Marketing tizimi faol marketingdan foydalanishning, xususan korxonalar faol marketingdan foydalanishda ham muhim rol o’ynaydi. Ta’bir joiz bo’lsa, ular o’zaro bir-birlarini to’ldirib, rivojlantirib boradilar, ya’ni faol marketingdan foydalanishning yaxshi rivojlanishi tovar ijtimoiy-zaruriy bahosining yuzaga chiqishiga, tovarlarni pirovard iste’molchilarga yetkazib berishning yaxshilanishiga, tovar harakati bilan bog’liq xarajatlarining qisqarishiga va shu kabi bir qator ijobiy omillarning yuzaga chiqishiga sabab bo’lsa, faol marketingdan foydalanishda marketingning rivojlantirilishi, uni prognozlash, faol marketingdan foydalanishni keng doiralarda targ’ib qilish kabilarning yuzaga chiqishiga sabab bo’ladi. Avvallari marketingning maqsadi, korxonalarning (birlashma firma va hakazo) ishlab chiqaradigan har qanday mahsulotni sotishni ta’minlash deb hisoblanar edi. Xuddi shunday holat O’zbekiston iqtisodiyotida hozirgacha ham amal qilmoqda. Firma va kompaniyalar faoliyatini tashkil qilishda kutilayotgan kon’yunktura o’zgarishlarini boshqalardan oldin payqashga harakat qilinadi. Lekin strategiyani davriy tuzatishlarini, firma (tashkilot)larning ishlab chiqarish va sotish faoliyatini va raqobatchilik shartiga moslashtirish masalalarini hal qilishga yo’l qo’ymaydi.
Marketing faoliyati jarayonida bozorni, talabni, did va ehtiyojni diqqat bilan har tomonlama o’rganish va ishlab chiqarishning bu talablarni qondirishga qaratish, bundan tashqari ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini kafolatlash lozim, shuningdek bozorga hamda mavjud talabga, ehtiyojga va xaridorlarning qiziqishini shakllanishiga faol ta’sir ko’rsatish ham muhimdir. Aniq belgilangan tijorat natijalarga intilish korxonalar va tashkilotlar uchun bozorni ma’lum bir hissasiga egalik qilishdan iborat. Bundan tashqari har qanday ishning muddatlari, resurslar va javobgarligini ko’zda tutish lozim. Yuqoridagi hamma tamoyillar bir qator marketing harakati yordamida amalga oshiriladi: tahlil, rejalashtirish, o’z faoliyatini, marketingni boshqarishni va natijalarni nazorat qilish. Marketing faoliyatining asosiy ob’ekti iste’molchilar talabidir. Ulardan har birining o’z o’rni bor. Har bir tashkilotda (firmada) marketing majmuini ishlab chiqish, bozor iqtisodiyoti munosabatlari sharoitida o’z maqsadlariga erishishda ishlatiladigan me’yorlarni aniqlash bilan bog’liq. Bu bozorni javob ta’sirini olishdek va unda ma’lumot bir o’rinni egallashdek bo’ladi.
Shunday qilib, korxonalar marketing faoliyatini amalga oshira borib, talabga ta’sir ko’rsatadi- uni ma’lum bir darajada ushlab turadilar, uning ko’payishi yoki kamayishiga ta’sir qiladilar. Marketingning bunday aniq maqsadlarini, bozordagi vaziyatni, xaridorlar niyatlarini baholash va shu bozorga chiquvchi o’z tashkilotlarini vazifalarini hisobga olgan holda aniqlash kerak bo’ladi.