Korxonalarda

DIX_{i. vaqt} = (Vaqt_aishlan_haq –Vaqt.ishlan_nor).Ish.haq_nor.ur.

Bunda: IX _i.vaqt – ishlangan vaqtni uzgarishi natijasida xarajatlarni chetlanishi;


Vaqt.ishlan_haq – haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulot uchun sarflangan haqiqatda
ishlangan vaqt (soatda);


Vaqt.ishlan_nor –haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulot uchun sarflangan normativ vaqt
(soatda);


Ish.haq_nor.ur ish haqining normativ soatboy stavkasi.

Keyinchalik haqiqiy xarajatlarni normativdan (rejadan) chetlanish sabablarini aniqlash zarur. Chetlanishlar hisobi – bu faqatgina birinchi qadam.

Rahbariyatga rejalashtirish buyicha qaror qabul qilish va xarajatlar samaradorligini nazoratini amalga oshirish uchun ahborot lozim. Chetlanish mavjudligini bilish kamlik qiladi, uning sabablarini aniqlash zarur.
Sabablari quyidagilar bulish mumkin:

• 
  yomon moliyaviy rejalashtirish;
  
• 
  yomon ulchash yoki notug’ri hisob;
  
• 
  tasodifiy omillar;
  

Materiallar qiymati buyicha chetlanish quyidagilar natijasida bulishi mumkin:

• 
  har xil ta’minot manbai;
  
• 
  narxning umumiy oshishi;
  
• 
  har xil nav materiallarni almashtirish;
  
• 
  katta partiyadagi tovar sotishdagi chegirmalarning uzgarishi.
  
• 
  mahsulotlardan foydalanish buyicha chetlanishlar quyidagilar natijasida bulishi mumkin;
  
• 
  mahsulot dizaynining uzgarishi yuqori yoki kam materiallar sarfi;
  
• 
  har xil sortli materiallarning almashtirilishi;
  
• 
  mehnat haqi buyicha chetlanishlar quyidagilar hisobiga buladi;
  
• 
  mamlakat miqyosida xukumatning ishchi va xizmatchilarga mehnat haqini oshirish buyicha qarori;
  
• 
  rejada nazarda tutilmagan ish vaqtidan tashqari bajarilgan ishga va mukofat tulovlari;
  
• 
  har xil murakkab darajali ishning almashtirilishi.
  

Mehnat unumdorligi buyicha chetlanishlar quyidagilar natijasida sodir buladi:

• 
  ish sharoitlarini takomillashtirilishi;
  
• 
  o’qitish effektining natijalari;
  
• 
  moddiy rag’batlantirish tizimi joriy qilinishi yoki xodimlarni uqitish;
  
• 
  har xil murakkab darajali ishning almashtirilishi.
  

Tahlil qilayotganda bu chetlanishlarni maqsadga muvofiqligini urganib chiqish lozim. Ularning sabablarini aniqlash zarur, korxonaning moliyaviy natijasi va jami xarajat summasiga ularning ta’sirini aniqlash kerak maqsadga muvofiq.

2.