Korxonaning Foydasi: Foydani Taqsimlash Va Ulardan Foydalanish Foyda Hosil Qilish Va Buxgalteriya Hisobi
Download 21.82 Kb.
|
нурали (1)
|
XUSUSIYLIK
Mavjud bozor munosabatlarida har bir korxona maksimal foyda olishni istaydi. Shu bilan birga, bozorda o'z mahsulotlarini sotishni qattiq ushlab turish bilan birga, raqobat muhitida ham jadal rivojlanishni ta'minlashi kerak. Shunday ekan, biror narsani ishlab chiqarishni boshlashdan oldin yoki biror narsaga ega bo'lishni boshlamasdan avval, siz qanday savdo foydani olishingiz mumkinligini o'rganasiz. Potentsial bozordagi tahlil amalga oshirilib, vazifa qanchalik yaxshi bajarilishi belgilanadi. Axir, foyda olish - tadbirkorlikning asosiy maqsadi, bu turdagi faoliyatning yakuniy natijasi. Ushbu ishda hal etiladigan muhim vazifa eng katta daromadni minimal narx bilan olishdir. Bunga sarflash masalasida qat'iy iqtisod tuzumi orqali erishiladi va ularning sarf-xarajatlarini optimallashtirishga bo'lgan doimiy istak paydo bo'ladi. Shu bilan birga, pul mablag'larini tejashning asosiy manbai - tovarlar yoki xizmatlar sotishdan tushadigan tushum (yoki undan ham ko'proq, ishlab chiqarish va sotishda sarflangan mablag'ni tushirishdan keyin qolgan qismi). MUHIM JIHAT Qor foydani taqsimlanganda, u iste'mol qilingan va kapitalizatsiya qilingan qismlarga bo'linadi. Bu vaqtda ta'sis hujjatlari, ta'sischilarning qiziqishi yoki kompaniyaning tanlangan rivojlanish strategiyasiga bog'liq bo'lishi mumkin. Korxonaning har bir tashkiliy-huquqiy shakli korxona tasarrufida bo'lgan mablag'larni ajratish uchun qonuniy ravishda o'rnatilgan mexanizmga ega. Uning xususiyatlari ichki qurilmaga bog'liq, shuningdek, kompaniyaning faoliyatini tartibga solishning o'ziga xos xususiyati. Ta'kidlash joizki, davlat korxonaning daromadini qanday sarflashiga bevosita ta'sir qila olmaydi. Foydan foydalanish va taqsimlash faqat ma'lum soliq imtiyozlari bilan rag'batlantirilishi mumkin. Shunday qilib, ko'pincha ushbu ruhda ular innovatsiyalar, xayriya, tabiatni muhofaza qilish choralari, kapital qo'yilmalar va boshqalar haqida gapirishadi. Bu esa uning salbiy moliyaviy natijaga ega bo'lishini anglatadi, bu hatto bankrotlikni istisno etmaydi. Shu bilan birga, yakuniy ahvol haqida gapirish mumkin bo'lgan turli xil foyda omillari mavjud. Avvalo, siz foydali mahsulotni amalga oshirishingiz kerakligi haqida o'ylashingiz kerak. Bundan tashqari, mahsulot va xizmatlarning narxi narx narxidan yuqori bo'lishi shart. FOYDA QANDAY VAZIFALARNI BAJARADI? Bozor munosabatlarining bir turi sifatida: Korxonaning faoliyati natijasida olingan iqtisodiy samaradorlikni tavsiflaydi. Rag'batlantiruvchi ta'sir ko'rsatadi. Boshqacha aytganda, u korxonada moliyaviy resurslarning asosiy elementi va samaradorlik ko'rsatkichidir. Bu yo'nalish o'zini o'zi moliyalash tamoyilini juda yaxshi ifodalash, uning bajarilishi miqdori olingan summalarga bog'liq. Foyda turli darajadagi byudjet manbai bo'lib xizmat qiladi. YANA NIMA DEYISH MUMKIN? Bundan tashqari, iqtisodiy va buxgalteriya foydani alohida ta'kidlash lozim. Birinchidan, farq, olingan daromad va ishlab chiqarish xarajatlari o'rtasidagi farqdir. Buxgalteriya foydani biroz farq qiladi. Bu umumiy daromad va faqat tashqi xarajatlar orasidagi farq sifatida tushuniladi. Shuni ta'kidlash kerakki, buxgalterlik amaliyotida xo'jalik faoliyatining tahliliga nisbatan turli xil yondashuvlar mavjud bo'lib, unda turli foyda turlari qo'llaniladi: balans, soliqqa tortiladigan, aniq va shu kabilar. TARQATISH VA FOYDALANISH
QOR TARQATISHNING QAYSI PRINTSIPLARI MAVJUD? Shunday qilib, bizning maqola allaqachon mantiqiy xulosaga kelmoqda. Qimmatli qog'ozlarni taqsimlash bo'yicha hisob-kitoblarni aniq qoidalarga rioya qilmasdan va qonun buzilmagan holda amalga oshirish mumkin emas. Shunday qilib: Korxonaning ishlab chiqarish va iqtisodiy va / yoki moliyaviy faoliyat natijasida olingan daromadlari kompaniya va davlat o'rtasida taqsimlanadi.
Faoliyatni tavsiflovchi eng muhim ko'rsatkichlar sanoat korxonasi Bozor munosabatlari sharoitida foyda va rentabellik mavjud. Foyda - korxonalarning iqtisodiy faoliyatini rejalashtirish va baholashning asosiy moliyaviy ko'rsatkichlaridan biridir. Foyda, korxonalar hisobidan, korxonalarning ilmiy-texnikaviy va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi bo'yicha chora-tadbirlar, xodimlarning ish haqi jamg'armasining oshishi. Ichida zamonaviy sharoitlar Tadbirkorlik faoliyatining maqsadi daromad olishdir. Foyda korxonaning moliyaviy resurslarining asosiy manbai hisoblanadi. Uning qadriyati iqtisodiy rivojlanish istiqbollarini, iqtisodiy faoliyat hajmini oshirishga imkonini aniqlaydi. Foyda tadbirkorlar va ishtirokchilarning turli tomonlaridagi turli partiyalarni takomillashtirishda xo'jalik faoliyatidagi manfaatlarini yaratadi. Foyda mezon sifatida xizmat qiladi iqtisodiy samaradorlik Iqtisodiy faoliyat, korxonaning barcha turdagi korxonalardan foydalanish samaradorligini hisoblashda asosiy shaxs. Va nihoyat, foyda barcha darajadagi byudjetlarning daromadini shakllantirishning muhim manbai bo'lib, uning bir qismi korxonalardan soliq shaklida olib qo'yiladi. Zamonaviy sharoitda daromadlarni shakllantirish va taqsimlash mavzusi juda muhim ahamiyatga ega, chunki korxona moliyaviy barqarorligi bunga bog'liq. Foyda - bu byudjetni shakllantirish manbai, mahsulotlarning imkoniyatlaridan foydalanishga rag'batlantiradi. Shuning uchun, menejerlar va moliyaviy menejerlar tomonidan korxona daromadlarini shakllantirish va taqsimlashni samarali boshqarish usullari bo'yicha menejerlar va moliyaviy menejerlar egallashmoqda. O'z vaqtida va qarorlarning sifati uchun javobgarlik sezilarli darajada oshib bormoqda. Rolning ko'tarilishi marketing tadqiqotlariTovarlar va xizmatlar bozorining ehtiyojlari dinamikasini o'rganishga imkon beradi. Hozirgi vaqtda har qanday korxonaning tadbirkorlik faoliyatining asosiy maqsadi foyda olishdir. Shu bilan birga, bozor raqobati sharoitida har bir kompaniya nafaqat zararlarni qoplash va kompaniyani ushlab turishi, balki uning rivojlanishini ta'minlash imkoniyatiga ega bo'lish uchun o'z daromadlarini maksimal darajada oshirishga intilishi kerak. Bundan tashqari, foyda nafaqat tashkilotning xo'jalik ichidagi ehtiyojlarini qondirish manbai, balki soliqlarni to'lash orqali har xil darajadagi byudjetlar daromadlarini shakllantirishda ham katta rol o'ynaydi. Foyda kompaniya faoliyatining asosiy ko'rsatkichidir. Faoliyatingizning ijobiy natijasiga erishish uchun , ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, uning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishiga ko'maklashish , korxona foydani shakllantirishning asosiy manbalarini, uni rejalashtirish va taqsimlash usullarini bilishi kerak. Mahsulot tannarxi korxona yoki ishlab chiqarish birlashmasi moliya-xo‘jalik faoliyatining hamma tomonlarini aks ettiruvchi ko‘rsatkichdir. Hozirgi vaqtda ishlab chiqarish tizimida birlashma va korxonalar faoliyatini baholashda foyda asosiy iqtisodiy ko‘rsatkich qilib olingan. Ammo bu mahsulot tannarxi ko‘rsatkichining ahamiyatini kamaytiradi, degan gap emas. Korxonalarning ishlab chiqarish-moliya rejasini tuzishda mahsulot tannarxi iqtisodiy ko‘rsatkichiga alohida ahamiyat beriladi. Korxonalarda mahsulot tannarxini pasaytirishga qaratilgan e’tibor, muhim ustivor vazifani hal qilishda ishlab chiqarish resurslarini to‘g‘ri sarflash, belgilangan sarflash normativlariga rioya qilish, iqtisod qilish tartibini amalda keng qo‘llash lozim. Shuning uchun hozirgi sharoitda ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish va mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilishni to‘g‘ri tashkil qilishga katta ahamiyat berilmoqda. Bugungi kunda korxonalar foydasini shakllanish jarayoni va uning taqsimlanishi har bir birlashmada ishlab chiqarish hisobi va tannarxni to‘g‘ri tashkil qilishning imkoniyatlarini shakllantirgan holda quyidagilarni o‘z ichiga oladi: avvaldan ishlab chiqilgan va tasdiqlangan texnologiya rejasining mavjudligi, zamonaviy ishlab chiqarish talablariga muvofiq ishlab chiqarish xarajatlari me’yorining mavjud bo‘lishi, ombor xo‘jaligining to‘g‘ri tashkil qilinishi va ishlab chiqarish zarur o‘lchov asboblari va moslamalar bilan ta’minlangan bo‘lishi, ishlab chiqarish xarajatlarining analitik schoti, kalkulyatsiya ob’ektlari hamda kalkulyatsiya birligini aniqlash, kalkulyatsiya moddalari, kompleks xarajatlar moddalari nomenklaturasini ishlab chiqish, kompleks xarajat moddalarini kalkulyatsiya ob’ektlari o‘rtasida taqsimlash usulini tanlash muhim hisoblanadi.Ushbu holat mamlakatimiz hududida mahalliylashtirish dasturini jadallashtirishda eng muhim ustuvor vazifalarni belgilaydi. Bu haqida O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimov mamlakatimizni 2014 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2015 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasida quyidagicha to‘xtalib o‘tdilar: «Mahalliylashtirish dasturlarini amalga oshirish borasida to‘plagan tajribamiz bizning tashqi omillarga bog‘liqligimizni kamaytirish, ichki talabni shakllantirish va bozorlarimizni zarur iste’mol tovarlari hamda butlovchi mahsulotlar bilan to‘ldirish, tashkil etilgan ishlab chiqarish quvvatlarining to‘liq faoliyat ko‘rsatishini ta’minlash, valyuta resurslarini tejash va ulardan oqilona foydalanish, aholi bandligini ta’minlash bo‘yicha muhim rol o‘ynashini amalda tasdiqlamoqda»1. Bu borda amalga oshirilayotgan islohotlar samaradorligini oshirishda korxonalarda xarajatlarni hisobga, xarajatlarni to‘liq va ishonchli aks ettirish korxona foydasi, uning taqsimlanishi va ishlatilishini aniq maqsadga yo‘naltirish dolzarb vazifalardan biri ekanligidan dalolat beradi. Ishlab chiqarish xarajatlari tushunchasi va uning tarkibi
- xomashyo va materiallar xarajatlari; - texnalogik maqsadlar va xo’jalik ehtiyojlari uchun sarflanuvchi yoqilg’i va energiya; - xarid qiluvchi butlovchi qisimlar va yarim tayyor mahsulotlar; - sotib olingan qadoqlash va o’rov materiallari xarajatlari; - mashina va asbob-uskunalarni ta’mirlash uchun ehtiyot qisimlar; - boshqa korxona va tashkilotlar tomonidan ko’rsatiladigan ishlab chiqarish xizmatlari; - xizmat davri bir yilgacha bo’lgan kichik qiymatli va tez eskiruvchi predmetning eskirishi yoki har bir instrument, investar, labaratoriya uskunalari va maxsus kiyim – bosh uchun eng kam oylik ish haqining 50 baravar miqdorigacha qiymati; - tabiy xomashyodan foydalanish bilan bog’liq soliq, yig’im va boshqa to’lovlar; - ishlab chiqarishda bekor turib qolish va sifatsizlik (brak) tufayli yuzaga keladigan yo’qotishlar; - tabiy yo’qotishlar bilan bog’liq bo’lgan yoki aybdor shaxslar mavjud bo’lmagan holda yuzaga keladigan yo’qotishlar. Amortizasiya ajratmalari miqdoriga teng bo’lgan asosiy ishlab chiqarish fondlarining eskirishi xarajatlarining yirik elementlaridan biri hisoblanadi. Bular qatoriga asosiy fondlarning tezlashgan amortizasiyasi va uning indeksasiyasini kiritish mumkin. Mehnatga haq to’lash bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar – korxonalarning asosiy ishlab chiqarish personali mehnatga haq to’lashga sarflanadigan xarajatlar bo’lib, ishlab chiqarishdagi yuqori natijalar uchun mukofatlar, rag’batlantiruvchi va kompensasiya to’lovlari, jumladan, konunchilikda belgilangan me’yoriylar chegarasida narxlarning o’sishi va indeksasiya uchun to’lovlar, shuningdek, korxona xodimlari shtatida bo’lmagan, lekin asosiy ishlab chiqarishda bind bo’lgan ishchilar uchun to’lanuvchi haqini o’z ichiga oladi. Mazkur xarajatlar elementlari qatoriga quydagilar kiritilagan: - amalda bajarilgan ish uchun tarif stavkalari, lavozim maoshlari va shu kabilar asosida to’lanuvchi ish haqi; - xodimlarga natural to’lov shaklida beriluvchi mahsulotlar qiymati; - ishlab chiqarishdagi yuqori natijalar uchun beruvchi mukofot va boshqa to’lovlar; - qonunchilikka asosan ba’zi tarmoqlardagi xodimlarga bepul beriluvchi kiyim-kechak, oziq-ovqat, uy-joy, kommunal xizmat va xokozalar qiymati; - Har yillik mehnat va o’quv ta’tili uchun amalga oshiriluvchi to’lovlar; - korxonalarni tashkil qilish, shtatlar qisqarishi tufayli ishdan bo’shatilgan xodimlarga to’lanuvchi mablag’lar. Ijtimoiy ehtiyojlar uchun xarajatlar nobyudjet ijtimoiy fondlarga (nafaqa fondi, ijtimoiy sug’urta fonda, bandlik fonda va xokozo) ajratiluvchi mablag’larni anglatadi. Mahsulot (ish, xizmat) tannarxidagi boshqa xarajatlar – qonunchilikda belgilangan tartibda maxsus nobyudjet fondlarga o’tkazuvchi to’lovlar va soliqlar, yo’l qo’yish mumkin bo’lgan miqdordagi chiqindilar uchun to’lovlar, korxona mulkini majburiy sug’urtalash; rasionalizatorlik takliflari uchun mukofatlar, qonunchilikda belgilangan stavkalarda kreditlar bo’yicha to’lovlar, mahsulotni sertifikatlash uchun bajarilgan ishlarga haq to’lash; qonunchilikda belgilangan me’yorlar bo’yicha xizmat sarflariga haq to’lash, yog’inga qarshi kurash va qo’riqlash muassasalariga haq to’lash, kadrlar tayyorlash va malakasini oshirish, xodimlar tanlashni tashkil qilish, aloqa xizmati, hisoblash markazlari, binklar xizmatiga haq to’lash; asosiy ishlab chiqarish fondlarini ijaraga olganlik uchun haq to’lash; nomoddiy aktivlarning eskirish va hokozalar. Ishlab chiqarish korxonalari faoliyati moddiy va mehnat xarakatlari bilan bog’liq. Xarajatlarning asosiy hissasi mahsulot ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’ladi. Ishlab chiqarish jami xarakatlari mahsulotning ishlab chiqarish tannarxini tashkil etadi va ishlab chiqarilgan mahsulot korxonaga qanchaga olganini aniqlash mumkin. Ishlab chiqarish korxonalari mahsulotlarni sotish bilan bog’liq xarajatlarni ham amalga oshirishdi. Bunday xarajatlar ishlab chiqarishdan tashqari yoki tijorat xarajatlari ham deyiladi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54-son qarori bilan tasdiqlangan «Mahsulot (ish)larini ishlab chiqish va va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risidagi izom» ga muvofiq korxonalarning xarajatlari quydagi guruxlarga bo’linadi: - mahsulotning ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladigan xarajatlar; - ishlab chiqarish tannarxiga kiritilmaydigan, biroq asosiy imkoniyatidan olinadigan foydada hisobga olinadigan hamda davr xarajatlariga kiritiladigan xarajatlar; - korxona umumxo’jalik faoliyatidan olinadigan foyda yoki zararni hisoblab chiqishda hisobga olinadigan korxonaning moliyaviy faoliyati bo’yicha xarajatlar: - favqulotda zararlar; Mahsulotning ishlab chiqarish tannarxiga kiritilagan xarajatlar. Mahsulot (ish, xizmat)Larning ishlab chiqarish tannarxini hosil qiluvchi xarajatlar ularning iqtisodiy mazmunga ko’ra quydagi elementlar bilan guruxga ajratiladi: - ishlab chiqarish moddiy xarajatlari (qaytariladiga chiqitlar qiymati chiqarib tashlangan holda); - ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo’lmagan mehnatga haq to’lash xarajatlari; - ishlab chiqishga tegishli bo’lmagan ijtimoiy sug’urta ajratmalari; - asosiy fondlar va ishlab chiqish ahamiyatiga ega bo’lmagan nomoddiy aktivlar amortizasiyasi; - ishlab chiqish ahamiyatiga ega bo’lmagan boshqa xarajatlar; Mahsulot, (ish, xizmat) ishlab chiqarish xarajatlarining eng yirik elementi – moddiy xarajatlardir. Mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqarish tannarxi tarkibida ularning hissasi 60-90 foizni tashkil etish mumkin. Ishlab chiqarish bilan bog’liq moddiy xarajatlarga quydagilar tegishli bo’ladi: - mahsulot tayyorlashda (ishlarni bajarishda, xizmatlar ko’rsatishda) zarur tarkibiy qisim hisoblangan chetdan sotib olinadigan xom ashyo va materiallar; - normal texnalogiya jarayonini ta’minlash va mahsulotni o’rash, mahsulot (ish, xizmat)Lar yoki ishlab chiqarish ehtiyojlariga asrflanadigan (asbob-uskunalar, binolar, inshoatlar va boshqa asosiy vositalar sinovini o’tkazish, nazorat qilish, saqlash, tuzatish va ulardan foydalanish uchun) materiallar, shuningdek asbob – uskunalarni tuzatish uchun ehtiyot qisimlar, instrumentlar, moslamalar, inventar, priborlar, labaratoriya asbob – uskunalari va asosiy fondlarga kirmaydigan boshqa mehnat vositalarining eskirishi, mahsus kiyim—bosh va boshqa arzon ashyolarning eskirishi; - sotib olinadigan, kelgusida O`shbu korxonada montaj qilinadigan yoki qo’shimcha ishlov beriladigan butlovchi buyumlar va yarim tayyor mahsulotlar; - tashqi yuridik va jismoniy shaxslar, shuningdek korxonaning ichki tarkibiy bulinmalari tomonidan bajariladigan faoiyatning asosiy turiga tegishli bo’lmagan ishlab chiqarish xususiyatlariga ega bo’lgan ishlar va xizmatlar; - tabiy xom ashyo (yer rekultivasiyasiga ajratmalar, ixtisoslashtirilgan yuridik shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan yerni regultivasiya qilish ishlariga haq to’lash), ildizi blan beriladigan daraxtga haq to’lash, sanoat korxonalari tomonidan suv xo’jaligi tiziida belgilangan limintlar doirasida va undan ortiq olinadigan suv uchun haq to’lash. Sanoatning xom ashyo tarmoqlari uchun yog’och taxta materiallaridan yoki foydali qazilmalardan (ruldan foydalanishga huquqlarning amortizasiya qilinadigan qiymati yoki atrof – muhitni tiklash xarajatlari; - texnalogik maqsadlarga, energiyaning barcha turlarini ishlab chiqarishga, binolarni isitishga sarflanadigan yoqilg’ining chetdan sotib olinadigan barcha turlari, korxonaning transporti tomonidan bajariladigan ishlab chiqarishga xizmat ko’rsatish bo’yicha transport ishlari; - korxonaning texnalogik, transporti va boshqa ishlab chiqarish va xo’jalik ehtiyojlariga sarflanadigan barcha turdagi xarid qilinadigan energiya; - ishlab chiqarish sohasida moddiy boyliklarning tabiy yo’qotish normalari doirasida va ulardan ortiqcha yo’qotilishi, yaroqsizlanishi va kam chiqishi; - korxonaning transport iva xodimlar tomonidan moddiy resurslarni yetkazish bilan bog’li xarajatlar (yuklash va tushirish ishlari ham shu jumlaga kiradi) ishlab chiqarish xarajatlarining tegishli elementlariga Kirishi kerak (mehnatga haq to’lash xarajatlari, asosiy fondlar amortizasiyasi, moddiy xarajatlar va boshqalar). Korxonalar tomonidan moddiy resurslarni yetkazib beruvchilardan olinadigan idishlar ham moddiy resurslar qiymatiga kiritiladi. Download 21.82 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|