Korxonaning ishonchliligini baholash. Reja: Kirish

Korxonalar moliyaviy holatini kompleks ko‘rsatkichlari tizimida mutlaq va nisbiy ifodalarda, oshkor etiladigan maʼlumotlar bazasiga tayangan holda davriy o‘rganish hamda ranjirlash orqali tarmoq, soha va xudud bo‘yicha o‘rnini belgilashdan iborat.

Moliyaviy holatni reyting baholash oldiga qo‘yiladigan vazifalar quyidagilardan iborat

• 
  Analitik balans maʼlumotlari asosida korxonaning umumiy moliyaviy holatini baholash;
  
• 
  Qarz mablag‘laridan foydalanish samaradorligini moliyaviy leviridj asosida baholash;
  
• 
  Korxona moliyaviy barqarorligini mutlaq ko‘rsatkichlarda tahlil etish;
  
• 
  Moliyaviy koeffitsiyentlarni aniqlash va tahlil etish;
  
• 
  Moliyaviy natijalarni tahlil qilish;
  
• 
  Xulosa va takliflar tayyorlash.
  

Reyting baholashning turlari:

• 
  Korxona tarkibiga kiruvchi bo‘limlar, filiallar reytingi;
  
• 
  Tarmoq va soha bo‘yicha reyting;
  
• 
  Hudud bo‘yicha korxonalar reytingi;
  
• 
  Davlat bo‘yicha barcha korxonalar reytingi;
  
• 
  Dunyo bo‘yicha korxonalar reytingi.
  

Ko'rsatkichlar	Ko'rsatkichlar mazmuni	Norma
1. O'z mablag'lari bilan ta'minlanish koeffitsienti	Kt = O'z mablag'lari manbasi (O'MM) + Uzoq muddatli kredit va qarzlar (UMKQ) –Uzoq muddatli aktivlar (А) / Jami aktivlar (JА)	Кt>=0.1
2. Balans likvidligi	Кt = Joriy aktivlar (JA) / Joriy majburiyatlar (JM)	Кl>=0.1
3. Avanslangan kapital aylanuvchanligi	Ка = Сотишдан тушум / Авансланган капитал*365	Ка>=2.5
4. Korxona boshqaruvining samaradorligi	Кс = Сотишдан олинган фойда / Сотишдан тушум	Кs>=(r-1)
5. Xususiy kapital rentabelligi	Кк = Soliq to'loviga qadar foyda / Xususiy kapital	Kk>=0.2

№	Ko'rsatkichla	Manbasi	Mazmuni	O'lchov birligi
1	Mutlaq ko'ratkichlar	Moliyaviy hisobotlar ularga qaydlardan	Moliyaviy holat, moliyaviy natijalar va ularning o'zgarishlarini ifoda etadi	Pul birligida
2	Nisbiy (moliyaviy koeffitsientlar)	Mutlaq ko'rsatkichlar asosida aniqlanadi	Mutlaq ko'rsatkichlarning tarkibi va sifatini ifoda etadi	Foizlarda (koeffitsientlarda)
3	Sifat ko'rsatkichlari	Ekspert baholash natijasida aniqlanadi	Korxona faoliyatini miqdoriy birliklarda tasniflashga imkon beradi	Ballarda
4	Dinamik ko'rsatkichlar	Boshqa ko‘rsatkichlar guruhi (mutlaq, nisbiy va sifat ko‘rsatkichlari) asosida bir necha hisobot davrlari ko‘rsatkichlarini taqqoslashni orqali aniqlanadi	Korxonaning moliyaviy holatining yillar bo'yicha o'zgarishini ifoda etadi	Dinamik ko'rsatkichlarning o'zgarishiga bog'liq

	Ko'rsatkichlarni aniqlash	Normasi
Кхфс	Xo'jalik faoliyati samaradorligi ko'rsatkichlari	0.25
	Кхфс=0.20*К1+0.30*К2+0.20*К3+0.30*К4
К1	soliq to'languncha olingan foyda/balans aktivi jami	0.20
К2	sof foyda/balans aktivi jami	0.30
К3	sof foyda/(Asosiy vositalar+ TMZ)	0.20
К4	sof foyda/o'z mablag'lari manbasi	0.30
Кбск	Бошқарув самарадорлиги кўрсаткичлари	0.25
	Кбск=0.30*К5+0.20*К6+0.20*К7+0.30*К7
К5	yalpi foyda/sotishdan olingan sof tushum	0.30
К6	Asosiy faoliyatdan olingan foyda/sotishdan olingan sof tushum	0.20
К7	soliq to'languncha olingan foyda/sotishdan olingan sof tushum	0.20
К8	sof foyda/sotishdan olingan sof tushum	0.30

Ko'rsatkichlar guruhi	Ko'rsatkichlarni aniqlash	Normasi
Киа	Ish aktivligi ko'rsatkichlari	0.25
	Кбск=0.20*К9+0.10*К10+0.10*К11+0.20*К12+0.10*К13+0.10*К14+0.20*К15
К9	sotishdan olingan sof tushum // balans aktivi jami	0.20
К10	sotishdan olingan sof tushum /asosiy vositalar	0.10
К11	sotishdan olingan sof tushum/Jpriy aktivlar	0.10
К12	sotishdan olingan sof tushum/ТMZ	0.20
К13	sotishdan olingan sof tushum/Debitorlar	0.10
К14	sotishdan olingan sof tushum/Pul mablag'lari	0.10
К15	sotishdan olingan sof tushum/o'z mablag'lari manbasi	0.20
Клмб	Likvidlilik va moliyaviy barqarorlik ko'rsatkichlari	0.25
	Клмб=0.30*К16+0.10*К17+0.10*К18+0.30*К19+0.20*К20
К16	aylanma kapital/majburiyatlar	0.30
К17	(pul mablag'lari+qisqa muddatli moliyaviy qo'yilmalar+debitorlar) / majburiyatlar	0.10
К18	majburiyatlar/o'z mablag'lari manbasi	0.10
К19	o'z mablag'lari manbasi/balans passivi jami	0.30
К20	o'z mablag'lari manbasi/ТMZ	0.20

Korxonaning reytingini hisoblash

R = Кхфс*0.25 + Кбск*0.25 + Киа*0.25 + Клмб*0.25

Xulosa
Korxona o‘z aylanma aktivlarining holatini, ularning samaradorlik ko‘rsatkichlarini doimiy nazorat qilib borish lozim.
Aylanma aktivlardan foydalanishning samaradorlik ko‘rsatkichlari bo‘lib: a) aylanma aktivlarning kunlarda aylanishi;
b) aylanma aktivlarning aylanish koeffitsienti;
v) korxonaning o‘z mablag‘lari bilan ta’minlanganlik darajasi;
g) korxona oborotida mavjud bo‘lgan o‘z aylanma mablag‘lari kabi asosiy
ko‘rsatkichlar va bir necha qo‘shimcha ko‘rsatkichlar mavjud.
Aylanma mablag‘(aktiv)larning kunlarda aylanishi (Ak.a.) aylanma mablag‘lar bir marta aylanishi (ya’ni P-T...i/ch...T'-P'gacha) uchun necha kun ketganligini tavsiflaydi va quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi.

Bu erda: Ao‘.q. - Aylanma mablag‘(aktiv)larning o‘rtacha qoldig‘i K - hisoblanayotgan davrning kunlar soni (90 kun, 180 kun, 360 kun) S - sotuv hajmi.
Aylanma aktivlarning kunlarda aylanish sonining qisqarishi ular aylanishining tezlashuvidan, bu o‘z navbatida sotuv hajmi va foydaning ko‘payishidan, aksincha holat esa, korxonaning moliyaviy ahvolining tangligidan dalolat beradi.
Aylanma aktivlarning aylanish koeffitsienti (Ka) ma’lum bir davr (1 yil, 6 oy, 1 oy) ichida aylanma aktivlari necha marta aylanganidan dalolat beradi va quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:

Aylanma aktivlar ma’lum bir davr oralig‘ida qancha ko‘p aylansa, uning samaradorligi shuncha yuqori bo‘ladi, ya’ni shuncha marta daromad olishga erishish mumkin. Har bir xo‘jalik sub’ekti o‘zida mavjud bo‘lgan aylanma mablag‘larning tezroq aylanishini ta’minlashi lozim. Bu esa korxona tushumining ko‘payishiga, uning mol etkazib beruvchilar, byudjet, bank va boshqa sub’ektlar oldidagi majburiyatlarini o‘z vaqtida bajarishga imkon yaratadi.
Aylanma aktivlarning samaradorligini ifodalovchi keyingi ko‘rsatkich - korxonaning o‘z aylanma mablag‘lari bilan ta’minlanganlik darajasi yoki muxtoriylik koeffitsienti (Km)dir. Bu ko‘rsatkich korxonaning moliyaviy jihatdan mustaqillik darajasini ko‘rsatib, o‘z mablag‘lari manbalarini korxona balansining jami passiviga bo‘lish yo‘li bilan aniqlanadi.

O‘zMM - o‘z mablag‘lari manbasi; Bp - balans passivi.
Korxonaning o‘z mablag‘lari bilan ta’minlanganlik darajasi 30 foiz dan kam bo‘lmasligi lozim. Agar bu ko‘rsatkich 60 foizdan yuqori bo‘lsa, kreditlash bo‘yicha risk minimal bo‘lishi mumkin.
Korxona oborotida mavjud bo‘lgan o‘z aylanma mablag‘lari miqdori korxonaning likvidliligini ifodalashi mumkin.
Bu ko‘rsatkich (HMA) quyidagicha aniqlanadi:
HMAqO‘zMM - Ua.
Bu erda: Ua - uzoq muddatli aktivlar (qoplanmagan zararlar).
Agar korxonaning uzoq muddatli aktivlari uning o‘z mablag‘lari manbasidan yuqori bo‘lsa, bunday korxonalar "nolikvid korxonalar" deyiladi va ularga kreditlar berilmaydi.
Xulosa qilib aytganda, aylanma mablag‘(aktiv)lari xo‘jalik sub’ektlari faoliyatining asosi bo‘lib, bank tomonidan beriladigan kreditlarning aksariyat qismi aylanma aktivlarga yo‘naltiriladi. SHu tufayli har bir xo‘jalik sub’ekti aylanma aktivlarini to‘g‘ri tashkil qilmog‘i, ulardan foydalanishda samaradorlikka erishmog‘i lozim.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1. 
   Финансы Подредакцией В.М. Родиновой. М.: Финансы и статистика, 1995.
   
2. 
   Д. Шим и Д. Сигел. Финансовый менеджмент. М.,1996.
   
3. 
   Д. Шим и Д. Сигел. Методы управления стоимостью и анализа затрат. М., 1995.
   
4. 
   Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Кичик ва ўрта тадбиркорликни ривожлантиришни рағбатлантиришга оид қўшимча чора - тадбирлар тўғрисида"ги Фармони, (1997. 31 январь). Солиқ ва божхона хабарлари, 1997 й. 6 - 12 январ. 7 - сон.
   
5. 
   Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Банк тизимини янада эркинлаштириш ва ислоҳ қилиш борасидаги чора - тадбирлар тўғрисида"ги Фармони, Халқ сўзи. 2000 й. 21 март.
   
6. 
   Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг "Тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатидан ўтказиш ва ҳисобга қўйиш тизимини такомиллаштириш тўғрисида"ги қарори. Тошкент оқшоми. 2001 й. 24 август. 99 - сон.
   
7. 
   Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Кичик корхоналар, деҳқон ва фермер хўжаликларини маблағ билан таъминлаш, моддий - техник таъминлаш, уларга божхона имтиёзлари бериш, банк хизматлари ва бошқа хизматлар кўрсатиш бўйича қўшимча чора - тадбирлар тўғрисида"ги қарори. (2001. 10 сентябрь). Мулкдор, 2001 й. 14 - 20 сентябр. 37 - сон.