Космик нурлар физикаси
IV. Kvazarlar va radiogalaktikalar
Download 1.03 Mb. Pdf ko'rish
|
quyosh fizikasi
|
IV. Kvazarlar va radiogalaktikalar.
Ko’pgina astronomik obyektlar elektromagnit to’lqinlarni optik diapazonida nurlanish bilan birgalikda radiodiapazonda ham nurlaydilar. Bizning galaktikamiz ham bunday xususiyatga egadir. Shunday obyektlar mavjudki, ularning elektromagnit nurlanish quvvatini asosiy qismi radiodiapozonga to’g’ri keladi. Odatdagi galaktikalarning radiodiapozonda nurlanish quvvati 10 38 erg/s ga yetib, bu optik diapozonda nurlanishidan million marotiba kichikdir va nurlanish galaktikaning diskidan ham galosidan ham hosil bo’ladi. Ko’pchilik radiogalaktikalarda nurlanish manbaning kichik sohasidan vujudga keladi. Umuman olganda radiogalaktikada nurlanuvchi oblastning tuzilishi murakkab bo’lishi mumkin (masalan, ikkilangan radiomanbalarda). Radiogalaktikalarning nurlanishi sinxrotron tabiatga ega bo’lib, magnit maydonlarda V=(10 -5 10 -4 )Gs, harakat qiluvchi elektronlarni nurlanishi tufayli hosil bo’ladi. Elektronlarning to’la energiyasi 10 58 -10 60 erg bo’lishi kerak. Bunday zarralarning to’planishiga va nurlanishiga olib keluvchi jarayonlar tabiati hali noma’lumdir. Lekin radiogalaktika-larning energiyasini juda kattaligi bunday jarayonlar zarralarning o’ta yuqori energiyalargacha tezlashtirilishi bilan bog’liq bo’lgan jarayonlar ekanligiga o’ylashga majbur etadi. Radionurlanishlarni o’rganish natijasida, odatdan tashqari obyektlar, kvaziyulduzlar yoki kvazarlar borligi aniqlangan. Kvazarlarning hammasi bizdan juda uzoqda joylashgan bo’lib, juda kam uchraydilar. Ular odatdagi galaktikalardan 10 7 marotiba kamdir. Kvazarlar nurlanishining asosiy qismi o’lchami 10 15 sm bo’lgan sohasidan chiqib, nurlanishining quvvati 10 47 erg/s ga yetadi. Kvazarlar to’g’risida mavjud bo’lgan natijalar ularning yuqori faolligi yuz ming yillar davom etishini ko’rsatadi. Bundan ajraladigan energiya 10 60 erg ga
yetadi. Kvazarlar kosmik nurlarning potensial generatori hisoblanadi. Fanning oxirgi yillardagi taraqqiyoti, kvazarlar galaktikalarning yadrosi ekanligini ko’rsatdi.
|
