Космик нурлар физикаси

2.  Olingan eksperimental natijalarni qayta ishlash metodi. 

 

Kosmik  nurlarni  qayd  qiluvchi    har  qanday  detektorlarning  qayd  qiluvchi 

effektiv  yuzasi  chekli  ekanligi sababli, bunday  detektor  vaqt birligida  cheklangan 

sondagi zarralar mikdorini sonini qayd qiladi. Samarqand neytron supermonitorida 

bunday  vaqt  birligi  sifatida  5  minutga  teng  vaqt  qabul  qilingandir.  Detektor  

yordamida  qayd  qilingan  5  minutlik  natijalar  qatori  n

1

,  n

2,, 

n

k 

  bo’lsin,  bunda  k  -  

qatordagi natijalar soni. Kayd qilish aniqligini oshirish uchun, biror vaqt  davomida 

o’rtachalashtirilgan natijalardan foydalanish mumkin. 

 

К

n

n

n

n

к









.....

2

1

 (4.5) 

Faraz  qilamizki,  qayd  qilinayotgan  zarralar  soni  K  –  marotiba  qayd  qilish 

vaqti davomida o’zgarmagan bo’lsin. U holda quyidagicha yozish mumkin: 

  

К

n

К

К

n

n

n

К

n

n

к

фл

n

n





















1

....

1

2

1

                    (4.6) 

 

Nisbiy xato ham shuncha marotiba kichik bo’ladi. 

 

К

фл

n

n

фл

I









                      (4.7) 

 

Ko’rsatish  mumkinki,  bir  sutka  davomida  qayd  qilingan  eksperimental 

natijalarni  o’rtacha  qiymatidan  foydalanish  o’rtacha  nisbiy  xatoni   

5

24



- 

marotiba  kamaytiradi.  Odatda  bir  soat  davomida  qayd  qilingan  intensivlikning 

o’rtacha qiyimati foizlarda kuyidagicha ifodalanadi: 

 

%

100

0

n

n

n

I





(4.8) 

 

Intensivlik 

0

n

I

- ning haqiqiy qiymati  

I

I

фл

I

*





 intervalda yotadiki, bunda  

---

 

67 

%

100

*

1

n

фл

I





  

(4.9)

 

  

bo’ladi. 

 

Lekin    I  –  intensivlikning  o’rtacha  qiymatini  hisoblashda  shuni  esda  tutish 

kerakki, I – ning qiymati o’lchash davomida o’zgarib turadi. Shuning uchun (4.7) 

formula kvadratik xatoning pastki chegarasini ko’rsatadi: 

 

К

I

I

к

i

i







1

               

(4.10)