Костюм – юбка лойихалаш учун керакли ўлчамлар

билан таққослаш ва нол (компенсацион) 
усуллар кенг тарқалган. 
Бевосита баҳолаш усули ўлчанаѐтган катталик 
миқдорини 
бевосита 
ўлчаш 
асбобининг 
ҳисоблаш 
қурилмаси бўйича топиш имконини беради. Масалан: 
босимни пружинали монометр билан, массани циферблатли 
тарозида, ток кучини амперметр билан ўлчаш ва ҳоказо.
Дифференциал усул ўлчанаѐтган ва маълум катталикларнинг 
айирмасини ўлчашни характерлайди. Масалан: газ аралашмаси 
таркибини ҳавонинг иссиқ ўтказувчанлигига таққослаш йўли 
билан иссиқлик ўтказувчанлик бўйича ўлчаш. 
Ғоятда 
аниқ 
ўлчашларда 
ўлчов 
билан 
таққослаш усули қўлланилади. Бунда ўлчанаѐтган 
катталик ўлчов ѐрдамида топилган катталиклар 
билан таққосланади. Масалан: ўзгармас токнинг 
кучланишини электр юритувчи кучи нормал 
элементига тенг бўлган таққослаш компенсаторида 
ўлчаш 
ѐки 
массани 
тарозиларда 

---

15-илова 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
16-илова 
 
17-илова 
 
Ноль усул ўлчанаѐтган катталикни қиймати 
маълум 
бўлган 
катталикни 
таққослашдан 
иборат, аммо улар орасидаги айирма маълум 
катталикни ўзгартириш усули билан нолга 
келтирилади. 
Потенциометр, 
мувозанатлаштирилган кўприклар ва бошкалар 
нол усулга асосланган. Нол усули ўлчашнинг 
юқори аниқлигини таъминлайди.
Ўлчанадиган маҳсулотларнинг сонли қиймати 
қанақа ўлчов бирлигида ҳисобга олинганига боғлиқ. 
Ўлчов бирликлари маълум тартибда белгиланади ва 
қонуний йўл билан қабул қилинади.
Барча ўлчов бирликлари ўлчов системасини 
ҳосил қилади.
Биринчи 
бўлиб 
ўлчов 
системасини 
тузишни 1832 йилда Гаусс таклиф қилган. 
Гаусс таклиф қилган система абсолют деб 
қабул 
қилинган, 
уларнинг 
асосий 
бирликлари 
миллиметр, 
миллиграмм, 
секунда. Аммо фанлар ривожланиши билан 
янги системалар қабул қилинган, бу эса 

---

Укув материаллари 
Ўлчанаѐтган катталикларнинг сонли характеристикаси сифатида унинг ўлчамлари 
қўлланилади. Ўлчанадиган катталик ҳақида маълумот олиш хар бир ўлчовнинг мазмуни 
ҳисобланади. Маълумот олишнинг энг оддий усули бу солиштириш, масалан: «Нима катта» 
ѐки «Нима яхши». Айрим ҳолларда янада мукаммал маълумотнинг кераги хам бўлмайди 
(Масалан: қанчалик катта ва бошқа). Бунда солиштириладиган катталиклар ошиб бориши ѐки 
камайиши мумкин. Масалан: одамларнинг бўйи-бўйича жойлаштириб, тартиб шкаласи 
ѐрдамида ким кимдан баланд эканлигини аниқлаш мумкин, аммо қанчага баланд эканлигини 
аниқлаб бўлмайди. 
Ўлчовни енгиллаштириш мақсадида тартиб шкаласида айрим нуқталарни таянч сифатида 
қўлланилади. Масалан: билим қуйидагича баҳоланади: қониқарсиз, қониқарли, яхши ва аъло. 
Шкала қандай интервалларга бўлинганлигига қараб бир хил катталик турлича ифодаланиши 
мумкин. Масалан: 1 метр= 0,001 км = 100 см =1000 мм. Буларни ўлчанадиган катталикнинг 
қиймати дейиш мумкин. Унда кўрсатилган сон эса сонли қиймат деб айтилади.
Масалан: ернинг қуѐш атрофида айланиш вақти бир хил интервалда ўтади. Ўз навбатида 
бу интерваллар кичикроқ интервалга бўлинган, ернинг ўз ўқи атрофида айланиши. Бундай 
шкалаларни интерваллар шкаласи деб айтилади. Интерваллар шкаласи орқали ҳарорат ҳам 
ўлчанади. Масалан: цельсий шкаласи бўйича 1 градус муз эришидан то сув қайнагангача 
бўлган интервалнинг юздан бир кисмини ташкил қилади.
Талабалар билимини текшириш учун тест саволлари