Książka i możliwość czytania, to jeden z największych cudów ludzkiej cywilizacji

• Książka i możliwość czytania, to jeden z największych cudów ludzkiej cywilizacji.

• M. Dabrowska

Pytania:

• Pytania:

• Czy pamietasz swoją pierwszą przeczytaną książkę?

• Co znaczy dla ciebie słowo – literatura?

LITERATURA to zbiór wszelkiego rodzaju sensownych zapisów będących wytworem ludzkiego rozumu. Zbiór ten podzielony został na zapisy literatury pięknej oraz literaturę stosowaną.

• LITERATURA to zbiór wszelkiego rodzaju sensownych zapisów będących wytworem ludzkiego rozumu. Zbiór ten podzielony został na zapisy literatury pięknej oraz literaturę stosowaną.

Do pierwszej grupy zalicza się wszelkie dzieła artystyczne, które w zależności od budowy, swego charakteru czy też intencji twórcy dzielone są na trzy grupy: epika, liryka oraz dramat. Do gatunków epickich zaliczamy: opowiadanie, nowelę, bajkę, powieść, legendę, baśń. Do gatunków lirycznych zaliczamy: satyrę, hymn, odę, pieśń, sonet, fraszkę, elegię, tren. Do gatunków dramatycznych zaliczamy: tragedię, komedię, dramat właściwy. Natomiast do grupy literatury stosowanej zaliczają się wszelkiej maści teksty mające zastosowanie czysto praktyczne.

• Do pierwszej grupy zalicza się wszelkie dzieła artystyczne, które w zależności od budowy, swego charakteru czy też intencji twórcy dzielone są na trzy grupy: epika, liryka oraz dramat. Do gatunków epickich zaliczamy: opowiadanie, nowelę, bajkę, powieść, legendę, baśń. Do gatunków lirycznych zaliczamy: satyrę, hymn, odę, pieśń, sonet, fraszkę, elegię, tren. Do gatunków dramatycznych zaliczamy: tragedię, komedię, dramat właściwy. Natomiast do grupy literatury stosowanej zaliczają się wszelkiej maści teksty mające zastosowanie czysto praktyczne.

Literatura, czyli zapiski ludzkie to proces rozciągnięty w czasie i jej początki sięgają czasów bardzo dawnych. Jest to proces, który wraz z rozwojem ludzkości ewoluował i zmieniał swój charakter dostosowując się do danego momentu dziejowego. Stąd wyróżniamy następujące okresy literackie, gdzie w każdym z nich literatura ma swe specyficzne cechy i formę, a są to: starożytność, średniowiecze, oświecenie, barok, romantyzm, młoda polska, współczesność. Przejścia między tymi okresami są płynne i każdy z okresów posiada twórców, którzy przez swe dzieła literackie zapisali się w historii ludzkości.

• Literatura, czyli zapiski ludzkie to proces rozciągnięty w czasie i jej początki sięgają czasów bardzo dawnych. Jest to proces, który wraz z rozwojem ludzkości ewoluował i zmieniał swój charakter dostosowując się do danego momentu dziejowego. Stąd wyróżniamy następujące okresy literackie, gdzie w każdym z nich literatura ma swe specyficzne cechy i formę, a są to: starożytność, średniowiecze, oświecenie, barok, romantyzm, młoda polska, współczesność. Przejścia między tymi okresami są płynne i każdy z okresów posiada twórców, którzy przez swe dzieła literackie zapisali się w historii ludzkości.

Epoka literacka (także okres literacki) – okres w historii literatury powszechnej lub narodowej, w którym dominują zazwyczaj pewne prądy lub kierunki literackie. Granice epoki literackiej zwykle są rozmyte, gdyż przejście od epoki do epoki wiąże się z głębokimi przemianami w kulturze i następuje zwykle stopniowo, w różnym tempie w różnych obszarach tejże. Zwykle jednak przejście między epokami związane jest z jakimś znaczącym wydarzeniem lub zespołem wydarzeń symbolizujących przemianę charakterystyczną dla danej epoki i stanowiącym zwyczajową cezurę między nią a epoką ją poprzedzającą. Istotnym elementem decydującym o charakterze epoki jest jej filozofia, określająca rodzaj formacji umysłowej i klimat intelektualny dla tworzonych utworów.

• Epoka literacka (także okres literacki) – okres w historii literatury powszechnej lub narodowej, w którym dominują zazwyczaj pewne prądy lub kierunki literackie. Granice epoki literackiej zwykle są rozmyte, gdyż przejście od epoki do epoki wiąże się z głębokimi przemianami w kulturze i następuje zwykle stopniowo, w różnym tempie w różnych obszarach tejże. Zwykle jednak przejście między epokami związane jest z jakimś znaczącym wydarzeniem lub zespołem wydarzeń symbolizujących przemianę charakterystyczną dla danej epoki i stanowiącym zwyczajową cezurę między nią a epoką ją poprzedzającą. Istotnym elementem decydującym o charakterze epoki jest jej filozofia, określająca rodzaj formacji umysłowej i klimat intelektualny dla tworzonych utworów.

1. Średniowiecze  2. Renesans  3. Barok  4. Oświecenie  5. Romantyzm  6. Pozytywizm  7. Młoda Polska  8. Okres międzywojenny  9. II wojna światowa  10. Literatura współczesna

• 1. Średniowiecze  2. Renesans  3. Barok  4. Oświecenie  5. Romantyzm  6. Pozytywizm  7. Młoda Polska  8. Okres międzywojenny  9. II wojna światowa  10. Literatura współczesna

1. Jak rozwijały się rodzaje literackie ?

• 1. Jak rozwijały się rodzaje literackie ?

• Wszystkie rodzaje literackie mają swój początek w kulturze starożytnej Grecji. Epika powstała na podstawie wierszowanych opowieści o bogach i bohaterach. Liryka zaś pochodzi od dawnych pieśni i modlitw. Natomiast dramat wyrósł z greckich obrzędów ku czci bogów.

• Wszystkie rodzaje literackie wyróżniają poszczególne cechy. Np. lirykę charakteryzuje forma graficzna, wyrażanie uczuć, emocji, refleksji, podmiot liryczny oraz środki artystyczne. Epikę zaś narracja, świat przedstawiony, wątki, fabuła i dialog. Natomiast dramat – podział na akty i sceny, osoby dramatu, tekst główny i poboczny (didaskalia), napięcie oraz konflikt.

Literaturą jest to co zostało zapisane i co ma wartość dla kultury jednego lub wielu narodów. Natomiast kultura to ogół duchowego i materialnego dorobku ludzkości wytworzony na kolejnych etapach rozwoju historycznego, nieustannie utrwalany i wzbogacany. Literaturę ze względu na odbiorców dzielimy na wysoką i masową. Literatura wysoka wymaga od odbiorcy wysiłku i skupienia, zmuszająca do głębszych przemyśleń. Zaś literatura masowa odzwierciedla jedynie tematy, które interesują największe rzesze czytelników, często nie przedstawia całej prawdy. 

• Literaturą jest to co zostało zapisane i co ma wartość dla kultury jednego lub wielu narodów. Natomiast kultura to ogół duchowego i materialnego dorobku ludzkości wytworzony na kolejnych etapach rozwoju historycznego, nieustannie utrwalany i wzbogacany. Literaturę ze względu na odbiorców dzielimy na wysoką i masową. Literatura wysoka wymaga od odbiorcy wysiłku i skupienia, zmuszająca do głębszych przemyśleń. Zaś literatura masowa odzwierciedla jedynie tematy, które interesują największe rzesze czytelników, często nie przedstawia całej prawdy. 

Gatunki mieszane to gatunki te łączą cechy różnych rodzajów literackich:ballada, dramat romantyczny, satyra, poemat dygresyjny, poemat heroikomiczny, powieść poetycka,  Gatunki pograniczne to gatunki z pogranicza literatury, nauki i publicystyki: esej, felieton, reportaż na podst. notatek własnych

• Gatunki mieszane to gatunki te łączą cechy różnych rodzajów literackich:ballada, dramat romantyczny, satyra, poemat dygresyjny, poemat heroikomiczny, powieść poetycka,  Gatunki pograniczne to gatunki z pogranicza literatury, nauki i publicystyki: esej, felieton, reportaż na podst. notatek własnych

OPOWIADANIE - niewielki utwór epicki o jednowątkowej fabule i swobodnej kompozycji.

• OPOWIADANIE - niewielki utwór epicki o jednowątkowej fabule i swobodnej kompozycji.

• NOWELA - krótki utwór epicki prozą o zwięzłej, jednowątkowej fabule i wyrazistej kompozycji, pokrewnej strukturze dramatu, zamknięty puentą.

• POWIEŚĆ - utwór epicki prozą, o rozbudowanej fabule i różnorodnej tematyce; odmiany powieści: historyczna, społeczno-obyczajowa, psychologiczna, fantastycznonaukowa, polityczna, sensacyjna, kryminalna.

• BAJKA - krótki utwór o charakterze moralistycznym i dydaktycznym, najczęściej z życia zwierząt.

• PAMIĘTNIK - opowiadanie z pewnym dystansem czasowym o wydarzeniach, w których autor występował jako uczestnik bądź naoczny świadek.

Od początku istnienia literatury kształtowało się pismo. Na początku były to znaki ideograficzne. Później powstały hieroglify oraz sumeryjskie pismo klinowe. Na końcu ludzie wymyślili pismo sylabiczne, a potem alfabetyczne, którym posługujemy się do dzisiaj. W starożytności, za pomocą pisma wyrażano wyobrażenia na temat powstania świata i człowieka oraz opowieści bogach i bohaterach. Jednymi ze stwórców mitów był Homer, który w VIIIw. p.n.e. stworzył i zapisał system bogów oraz Hezjod, który upodobnił bogów do ludzi i ustalił ich cechy.

• Od początku istnienia literatury kształtowało się pismo. Na początku były to znaki ideograficzne. Później powstały hieroglify oraz sumeryjskie pismo klinowe. Na końcu ludzie wymyślili pismo sylabiczne, a potem alfabetyczne, którym posługujemy się do dzisiaj. W starożytności, za pomocą pisma wyrażano wyobrażenia na temat powstania świata i człowieka oraz opowieści bogach i bohaterach. Jednymi ze stwórców mitów był Homer, który w VIIIw. p.n.e. stworzył i zapisał system bogów oraz Hezjod, który upodobnił bogów do ludzi i ustalił ich cechy.

Znaki ideograficzne

• Znaki ideograficzne

Sumeryjskie pismo klinowe

• Sumeryjskie pismo klinowe

Pismo sylabiczne

• Pismo sylabiczne

Biblia pozostawiła po sobie wiele dóbr kulturowych. Wielu artystów w swoich dziełach odniosło się do Biblii.

• Biblia pozostawiła po sobie wiele dóbr kulturowych. Wielu artystów w swoich dziełach odniosło się do Biblii.

• Jednym z przykładów jest malowidło Hansa Memlinga ,,Sąd Ostateczny” lub freski Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie. Innymi przykładami są ikony prawosławne.

• Również w języku mamy wiele odniesień do Biblii, np. określenia takie jak: trąba jerychońska, judasz, cham, syn marnotrawny.

Mitologia jest to zbiór mitów, czyli opowiadań o bogach i bohaterach, powstałych wokół wierzeń Greków i Rzymian. Jest to również nauka badająca mity (ich powstawanie, pochodzenie, treść). Wyróżniamy cztery gatunki mitów: kosmogeniczne (o powstaniu świata, np. ,,Kronos i Reja”), antropogeniczne (o losach ludzi, np. ,,Prometeusz”), genealogiczne (o powstaniu rodu ludzkiego, np. ,,Mit o Labdakidach”) oraz teogeniczne (o bogach, np. ,,O Niobe”).

• Mitologia jest to zbiór mitów, czyli opowiadań o bogach i bohaterach, powstałych wokół wierzeń Greków i Rzymian. Jest to również nauka badająca mity (ich powstawanie, pochodzenie, treść). Wyróżniamy cztery gatunki mitów: kosmogeniczne (o powstaniu świata, np. ,,Kronos i Reja”), antropogeniczne (o losach ludzi, np. ,,Prometeusz”), genealogiczne (o powstaniu rodu ludzkiego, np. ,,Mit o Labdakidach”) oraz teogeniczne (o bogach, np. ,,O Niobe”).

To wieki, podczas których powstawały i utrwalały sie klasyczne wzorce oraz wartości. Dorobek artystyczny twórców antyku zawsze był inspiracją dla twórców kolejnych epok. To w antyku wykrystalizowały się gatunki literackie i normy tworzenia sztuki. Wśród pojęć pojawiły sie: mimesis i katharsis oraz tragizm; wśród ideałów: harmonia, ład, spokój, umiar, "złoty środek". Poeci: Homer (Iliada, Odyseja) Anakreont, Safona, Wergiliusz, Sofokles.

• To wieki, podczas których powstawały i utrwalały sie klasyczne wzorce oraz wartości. Dorobek artystyczny twórców antyku zawsze był inspiracją dla twórców kolejnych epok. To w antyku wykrystalizowały się gatunki literackie i normy tworzenia sztuki. Wśród pojęć pojawiły sie: mimesis i katharsis oraz tragizm; wśród ideałów: harmonia, ład, spokój, umiar, "złoty środek". Poeci: Homer (Iliada, Odyseja) Anakreont, Safona, Wergiliusz, Sofokles.

Chronologia: przełom IX i VIII w p.n.e. do 476 r. n.e. (w sumie ok 1300 lat)

• Chronologia: przełom IX i VIII w p.n.e. do 476 r. n.e. (w sumie ok 1300 lat)

• Filozofia: stoicyzm, epikureizm, horacjanizm, hedonizm 

• Biblia - jej nazwa pochodzi od grckiego słowa "biblion", które pierwotnie oznaczało zwój papirusu, później ksiegę. Jest jednym z podstawowych źródeł kultury europejskiej i skarbnicą wzorców osobowych oraz postaw, fabuł, wątków, motywów, symboli, alegorii, frazeologii i stylistyki. Biblię, czyli Pismo Święte, dzieli się na Stary i Nowy Testament. Gatunki literackie: 1. Epika - epopeja, poemat heroikomiczny, satyra  2. Liryka - epigramat, pieśń, tren, elegia,  3. Dramat - tragedia, komedia 

Nazwa "średniowiecze" pochodzi od łacińskiego sformułowania "medium aevum" - wiek średni. To epoka religijna, uduchowiona, kierująca myśl ludzką ku Bogu i pozaziemskim wartościom. W utworach średniowiecznych pojawiają się motywy ascezy i smierci (danse macabre - motyw tańca śmierci). Ogromną rolę przypisuje się symbolom, wierze w magię liczb wymowę znaków natury. Powszechny jest dualizm wartości (podział na dobro i zło, niebo i piekło, duszę i ciało). Życie ludzkie postrzega sie jako kruche, pełne cierpienia. Człowiek rozdarty jest między wartościami niebiańskimi a ziemskimi (sw. Augustyn). Większośc utworów średniowiecznych została napisana na chwałe Boga. Ich autorzy często pozostawali anonimowi, np. autor pieśni "Bogurodzica" Chronologia: od 476 r. do 1492 r. Filozofia: augustynizm, tomizm, franciszkanizm  Ideologia: teocentryzm, uniwersalizm, scholastyka  Wzorce osobowe: święty asceta, rycerz chrześcijański, doskonały władca 

• Nazwa "średniowiecze" pochodzi od łacińskiego sformułowania "medium aevum" - wiek średni. To epoka religijna, uduchowiona, kierująca myśl ludzką ku Bogu i pozaziemskim wartościom. W utworach średniowiecznych pojawiają się motywy ascezy i smierci (danse macabre - motyw tańca śmierci). Ogromną rolę przypisuje się symbolom, wierze w magię liczb wymowę znaków natury. Powszechny jest dualizm wartości (podział na dobro i zło, niebo i piekło, duszę i ciało). Życie ludzkie postrzega sie jako kruche, pełne cierpienia. Człowiek rozdarty jest między wartościami niebiańskimi a ziemskimi (sw. Augustyn). Większośc utworów średniowiecznych została napisana na chwałe Boga. Ich autorzy często pozostawali anonimowi, np. autor pieśni "Bogurodzica" Chronologia: od 476 r. do 1492 r. Filozofia: augustynizm, tomizm, franciszkanizm  Ideologia: teocentryzm, uniwersalizm, scholastyka  Wzorce osobowe: święty asceta, rycerz chrześcijański, doskonały władca 

TRANSKRYPCJA ZAPISU Z POCZĄTKU XV WIEKU Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja! U twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja! Zyszczy nam, spuści nam. Kirielejson. Twego dziela Krzciciela, bożyce, Usłysz głosy, napełni myśli człowiecze. Słysz modlitwę, jąż nosimy, A dać raczy, jegoż prosimy, A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt. Kirielejson.

• TRANSKRYPCJA ZAPISU Z POCZĄTKU XV WIEKU Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja! U twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja! Zyszczy nam, spuści nam. Kirielejson. Twego dziela Krzciciela, bożyce, Usłysz głosy, napełni myśli człowiecze. Słysz modlitwę, jąż nosimy, A dać raczy, jegoż prosimy, A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt. Kirielejson.

Bogurodzica jest najstarszą znaną polską pieśnią religijną. Jej najstarsze zapisy pochodzą z początku XV wieku. Są to dwa przekazy: kcyński (dwie pierwsze zwrotki z zapisem nutowym) i krakowski (trzynaście zwrotek, bez nut). W roku 1506 pieśń ukazała się drukiem w Krakowie w Statucie Jana Łaskiego.

• Bogurodzica jest najstarszą znaną polską pieśnią religijną. Jej najstarsze zapisy pochodzą z początku XV wieku. Są to dwa przekazy: kcyński (dwie pierwsze zwrotki z zapisem nutowym) i krakowski (trzynaście zwrotek, bez nut). W roku 1506 pieśń ukazała się drukiem w Krakowie w Statucie Jana Łaskiego.

• Była śpiewana także podczas innych bitew XV-wiecznych, a także podczas koronacji Władysława III i w czasie bitwy pod Warną. Wtedy traktowano ją jako pierwszy polski hymn narodowy, Długosz nazywał ją carmen patrium (pieśnią ojczystą).Bogurodzica weszła do rytuału koronacyjnego. Znaczenie narodowo-patriotyczne ma po dziś dzień.

Polska nazwa "renesans" pochodzi od francuskiego słowa "renaissance", co oznacza odrodzenie. Odrodzenie polegało na powrocie do idei antyku wraz z całym jego dorobkiem literackim, filozoficznym i kulturowym. Za kolebkę renesansu uważa się Włochy. W odróżnieniu od epoki średniowiecza w renesansie sztuka służyła przede wszystkim człowiekowi. Twórcom renesansowym przyświecało powiedzenie Terencjusza: "Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce". Pozycja człowieka w świecie, przeżycia wewnętrzne, człowiek wobec Boga i śmierci, przyrody, kultury - to wszystko dominuje w utworach "złotego wieku". Z kolei sztukę renesansu cechują: prostota, umiar, harmonia, spokój, elegancja, łagodność linii i formy. W epoce odrodzenia dokonano również niezwykłych odkryć geograficznych, rozwinęły się różne dziedziny nauki oraz medycyna. Nastąpił też wzrost zamożności ludzi, a przez to ich zwrot ku wartościom doczesnym i przyjemnościom, jakich dostarcza życie codzienne. Chronologia: XVI w.  Ideologia: antropocentryzm (człowiek w centrum wszechświata), humanizm Nurty religijne: reformacja (lutranizm, kalwinizm). Wzorce osobowe: humanista, ziemianin, dworzanin  Gatunki literackie: nowela, sonet włoski, dramat renesansowy, a ponadto powrót klasycznych gatunków antycznych - pieśni, trenów, fraszek, tragedii, sielanek  Poeci epoki w Polsce: Jan Kochanowski, M. Rej, A. Frycz Modrzewski, M. Sęp szarzyński.

• Polska nazwa "renesans" pochodzi od francuskiego słowa "renaissance", co oznacza odrodzenie. Odrodzenie polegało na powrocie do idei antyku wraz z całym jego dorobkiem literackim, filozoficznym i kulturowym. Za kolebkę renesansu uważa się Włochy. W odróżnieniu od epoki średniowiecza w renesansie sztuka służyła przede wszystkim człowiekowi. Twórcom renesansowym przyświecało powiedzenie Terencjusza: "Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce". Pozycja człowieka w świecie, przeżycia wewnętrzne, człowiek wobec Boga i śmierci, przyrody, kultury - to wszystko dominuje w utworach "złotego wieku". Z kolei sztukę renesansu cechują: prostota, umiar, harmonia, spokój, elegancja, łagodność linii i formy. W epoce odrodzenia dokonano również niezwykłych odkryć geograficznych, rozwinęły się różne dziedziny nauki oraz medycyna. Nastąpił też wzrost zamożności ludzi, a przez to ich zwrot ku wartościom doczesnym i przyjemnościom, jakich dostarcza życie codzienne. Chronologia: XVI w.  Ideologia: antropocentryzm (człowiek w centrum wszechświata), humanizm Nurty religijne: reformacja (lutranizm, kalwinizm). Wzorce osobowe: humanista, ziemianin, dworzanin  Gatunki literackie: nowela, sonet włoski, dramat renesansowy, a ponadto powrót klasycznych gatunków antycznych - pieśni, trenów, fraszek, tragedii, sielanek  Poeci epoki w Polsce: Jan Kochanowski, M. Rej, A. Frycz Modrzewski, M. Sęp szarzyński.

Początek nowej epoki wyznaczyły trzy ważne wydarzenia: wynalazek druku w 1455 r. przez Gutenberga , odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1492 r.) oraz początek reformacji (wystąpienie Marcina Lutra – 1517 r.)

• Początek nowej epoki wyznaczyły trzy ważne wydarzenia: wynalazek druku w 1455 r. przez Gutenberga , odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1492 r.) oraz początek reformacji (wystąpienie Marcina Lutra – 1517 r.)

TREN XIII

• TREN XIII

• Moja wdzięczna Orszulo, bodaj ty mnie była      Albo nie umierała lub sie nie rodziła. Małe pociechy płacę wielkim żalem swoim      Za tym nieodpowiednym pożegnanim twoim. Omyliłaś mię jako nocny sen znikomy,      Który wielkością złota cieszy zmysł łakomy, Potym nagle uciecze, a temu na jawi      Z onych skarbów jeno chęć a żądzą zostawi. Takeś ty mnie, Orszulo droga, uczyniła:      Wielkieś nadzieje w moim sercu roznieciła, Potymeś mię smutnego nagle odbieżała      I wszytki moje z sobą pociechy zabrała. Wzięłaś mi, zgoła mówiąc, dusze połowicę,      Ostatek przy mnie został na wieczną tesknicę. Tu mi kamień, murarze, ciosany połóżcie,      A na nim tę nieszczesną pamiątkę wydróżcie: ORSZULA KOCHANOWSKA TU LEŻY, KOCHANIE      OJCOWE ALBO RACZEJ PŁACZ I NARZEKANIE. OPAKEŚ TO, NIEBACZNA ŚMIERCI, UDZIAŁAŁA:      NIE JAĆ ONEJ, ALE MNIE ONA PŁAKAĆ MIAŁA.

• Objaśnienia:

•      1. wdzięczna * - zob. Dedykacja.      4. pożegnanim - pożegnaniem; za tym nieodpowiednim pożegnanim - z powodu tego nie zapowiedzianego, niewłaściwego pożegnania.      5. omyliłaś mię - zwiodłaś mnie, zmyliłaś mnie; sen znikomy - znikający, nieuchwytny (zob. Tren II, 21).      6. wielkością * - wielką ilością; zmysł - tu w znaczeniu ogólnym: zmysły; łakomy - pożądliwy, chciwy.      7. uciecze - ucieknie; na jawi - na jawie.      8. żądzą - żądza - namiętne pragnienie.      11. odbieżała - odbiegła (zob. Tren IV, 8); por. bieżeć (śmierć (...) k nam bieży - Tren XVI, 19-20).      13. zgoła mówiąc - mówiąc bez ogródek, mówiąc wprost; dusze połowicę - połowę duszy.      14. tesknicę - tesknica - tęsknota, żal; por. Niżeś sie na mą ciężką żałość urodziła (Tren X, 14).      16. pamiątkę - pamiątka * - upamiętniający znak (dziś znaczenie węższe), zob. Tren XV, 6(pamięć); wydróżcie - wyżłobcie, wyryjcie, wydrążcie.      17. kochanie - przedmiot miłości, a zarazem miłość.      19. opakeś to udziałała - postąpiłaś na opak, przewrotnie, wbrew naturalnemu porządkowi rzeczy.      20. niebaczna - niebaczny - nie mający baczenia na coś, czyli nie zwracający na coś uwagi, nieuważny, w tym wypadku - nie przestrzegający ustalonego porządku rzeczy.

Nazwa epoki pochodzi od portugalskiego słowa "barocco", które w języku jubilerów oznaczało perłę o nieregularnym kształcie. U podstaw estetyki barokowej legło przekonanie, że nie można zdefiniować piękna, gdyż zależy ono od gustów odbiorców. Dzięki takiemu stanowisku można było wprowadzić na teren sztuki brzydotę jako pełnoprawny środek ekspresji. Barok był epoką uduchowioną, mistyczną, u jej podłoża leżało poczucie przemijania życia i kruchości istoty ludzkiej. Nastąpił zwrot ku Bogu i religii, wróciły myśli o życiu pozaziemskim. Do typowych motywów w sztuce barokowej należały: szatan, piekło, śmierć, ale również raj i anioły.  Chronologia: od końca XVI w. do 1740 r.  Nurt religijny: kontrreformacja Nurty epoki: dworski i sarmacki  Gatunki literackie: dramat szekspirowski, komedia charakterów  Poeci i pisarze: J. A. Morsztyn, J. Chryzostom Pasek, D. Naborowski, W. Potocki 

• Nazwa epoki pochodzi od portugalskiego słowa "barocco", które w języku jubilerów oznaczało perłę o nieregularnym kształcie. U podstaw estetyki barokowej legło przekonanie, że nie można zdefiniować piękna, gdyż zależy ono od gustów odbiorców. Dzięki takiemu stanowisku można było wprowadzić na teren sztuki brzydotę jako pełnoprawny środek ekspresji. Barok był epoką uduchowioną, mistyczną, u jej podłoża leżało poczucie przemijania życia i kruchości istoty ludzkiej. Nastąpił zwrot ku Bogu i religii, wróciły myśli o życiu pozaziemskim. Do typowych motywów w sztuce barokowej należały: szatan, piekło, śmierć, ale również raj i anioły.  Chronologia: od końca XVI w. do 1740 r.  Nurt religijny: kontrreformacja Nurty epoki: dworski i sarmacki  Gatunki literackie: dramat szekspirowski, komedia charakterów  Poeci i pisarze: J. A. Morsztyn, J. Chryzostom Pasek, D. Naborowski, W. Potocki 

Nazwa "oświecenie" jest związana z przeświadczeniem o szczególnej misji, jaką epoka ta miała odegrać w dziejach kultury europejskiej. Oświecenie ti inaczej "wiek rozumu", "wiek filozofów", bo właśnie rozum ludzki miał być naturalnym światłem wskazującym drogę poznania świata i człowieka. To właśnie w epoce oświecenia gwałtownie rozwinęła się filozofia, nauka, dokonywały się wielkie przemiany społeczne, polityczne i ustrojowe. Wiek oświecony, czyli wiek rozumu, powrócił do ideałów klasycznych w szkolnictwie i w sztuce. Królowały: racjonalizm, empiryzm, sensualizm w ideologii - a zatem metody rozumowego i doświadczalnego pojmowania i badania zjawisk. Wśród innowacji wyznaniowych znalazły się deizm i ateizm.  Chronologia: od 1740 r. do końca XVIII w. Ideologia: racjonalizm, empiryzm, utylitaryzm  Gatunki literackie: bajka, poemat heroikomiczny, satyra, komedia, sielanka  Publicystyka: Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic, Józef Wybicki  Poeci i pisarze: I. Krasicki, Julian Ursyn Niemcewicz, A. Naruszewicz, S. Trembecki, F. Karpiński. 

• Nazwa "oświecenie" jest związana z przeświadczeniem o szczególnej misji, jaką epoka ta miała odegrać w dziejach kultury europejskiej. Oświecenie ti inaczej "wiek rozumu", "wiek filozofów", bo właśnie rozum ludzki miał być naturalnym światłem wskazującym drogę poznania świata i człowieka. To właśnie w epoce oświecenia gwałtownie rozwinęła się filozofia, nauka, dokonywały się wielkie przemiany społeczne, polityczne i ustrojowe. Wiek oświecony, czyli wiek rozumu, powrócił do ideałów klasycznych w szkolnictwie i w sztuce. Królowały: racjonalizm, empiryzm, sensualizm w ideologii - a zatem metody rozumowego i doświadczalnego pojmowania i badania zjawisk. Wśród innowacji wyznaniowych znalazły się deizm i ateizm.  Chronologia: od 1740 r. do końca XVIII w. Ideologia: racjonalizm, empiryzm, utylitaryzm  Gatunki literackie: bajka, poemat heroikomiczny, satyra, komedia, sielanka  Publicystyka: Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic, Józef Wybicki  Poeci i pisarze: I. Krasicki, Julian Ursyn Niemcewicz, A. Naruszewicz, S. Trembecki, F. Karpiński. 

Do jezyka polskiego termin "romantyzm" przeszedł bezpośrednio z języka francuskiego, gdzie słowo "la romantisme'' oznaczało całokształt zjawisk filozoficznych, literackich i ideowo-artystycznych, wpływających na pojmowanie świata, społeczeństwa i roli jednostki. Nadrzędną rolę pełniły uczucia, serce, wiara, intuicja. Wyobraźnia, wrażliwość duszy, kontakt ze światem nierealnym to "drogowskazy" romantyzmu. Nastąpiło rozczarowanie i nieufność wobec rozumu i wiedzy. Główne tematy to: miłość wbrew konwencji, walka o wolność (choćby na przekór realiom), duchowa postać natury, egzotyka Orientu, tajemniczość romantycznego, samotnego bohatera. Romantyzm to epoka poezji i ekspresji uczucia. Chronologia: Pierwsza połowa XIX w.  Ideologia: mistycyzm, artysta-kreator, natura, romantyczna miłość, uczuciowość, ludowość, świadomość narodowa, mesjanizm, orientalizm, prometeizm, improwizacja, absolut  Typy bohaterów romantycznych: bajroniczny, weteryczny, wallenrodyczny, romantyczny wieszcz Nowe gatunki literackie: dramat romantyczny, powieść poetycka, ballada, poemat dygresyjny Poeci i pisarze: A. Mickiewicz, J. Słowacki, C. K. Norwid, A. Fredro, Z. Krasiński.

• Do jezyka polskiego termin "romantyzm" przeszedł bezpośrednio z języka francuskiego, gdzie słowo "la romantisme'' oznaczało całokształt zjawisk filozoficznych, literackich i ideowo-artystycznych, wpływających na pojmowanie świata, społeczeństwa i roli jednostki. Nadrzędną rolę pełniły uczucia, serce, wiara, intuicja. Wyobraźnia, wrażliwość duszy, kontakt ze światem nierealnym to "drogowskazy" romantyzmu. Nastąpiło rozczarowanie i nieufność wobec rozumu i wiedzy. Główne tematy to: miłość wbrew konwencji, walka o wolność (choćby na przekór realiom), duchowa postać natury, egzotyka Orientu, tajemniczość romantycznego, samotnego bohatera. Romantyzm to epoka poezji i ekspresji uczucia. Chronologia: Pierwsza połowa XIX w.  Ideologia: mistycyzm, artysta-kreator, natura, romantyczna miłość, uczuciowość, ludowość, świadomość narodowa, mesjanizm, orientalizm, prometeizm, improwizacja, absolut  Typy bohaterów romantycznych: bajroniczny, weteryczny, wallenrodyczny, romantyczny wieszcz Nowe gatunki literackie: dramat romantyczny, powieść poetycka, ballada, poemat dygresyjny Poeci i pisarze: A. Mickiewicz, J. Słowacki, C. K. Norwid, A. Fredro, Z. Krasiński.

Urodził się 24 grudnia 1798 r. w Zaosiu niedaleko Nowogródka lub w Nowogródku. Na chrzcie (12 II 1799) otrzymał imiona: Adam Bernard. Pochodził z rodziny drobnoszlacheckiej. Jego ojciec, Mikołaj, był nowogródzkim adwokatem, matka, Barbara z domu Majewska,  córką ekonoma z Czombrowa. W 1807 r. rozpoczął naukę w prowadzonej przez dominikanów powiatowej szkole  w Nowogródku. Z tego okresu pochodzą pierwsze próby poetyckie. 16 maja 1812 r. umiera ojciec poety; jego śmierć spowoduje pogorszenie warunków materialnych rodziny. Latem tegoż roku na Litwę wkraczają wojska Napoleona, maszerujące na Moskwę. Nowogródek gości króla westfalskiego Hieronima. Mieszkańcy uroczyście świętują rocznicę urodzin cesarza. W kilka miesięcy później Mickiewicz obserwuje odwrót  resztek Wielkiej Armii. W szkole dominikanów, w której się uczył, urządzono lazaret¨.

• Urodził się 24 grudnia 1798 r. w Zaosiu niedaleko Nowogródka lub w Nowogródku. Na chrzcie (12 II 1799) otrzymał imiona: Adam Bernard. Pochodził z rodziny drobnoszlacheckiej. Jego ojciec, Mikołaj, był nowogródzkim adwokatem, matka, Barbara z domu Majewska,  córką ekonoma z Czombrowa. W 1807 r. rozpoczął naukę w prowadzonej przez dominikanów powiatowej szkole  w Nowogródku. Z tego okresu pochodzą pierwsze próby poetyckie. 16 maja 1812 r. umiera ojciec poety; jego śmierć spowoduje pogorszenie warunków materialnych rodziny. Latem tegoż roku na Litwę wkraczają wojska Napoleona, maszerujące na Moskwę. Nowogródek gości króla westfalskiego Hieronima. Mieszkańcy uroczyście świętują rocznicę urodzin cesarza. W kilka miesięcy później Mickiewicz obserwuje odwrót  resztek Wielkiej Armii. W szkole dominikanów, w której się uczył, urządzono lazaret¨.

Dziady

• Dziady

• Pan Tadeusz

Termin "pozytywizm" został opisany w dziele Augusta Comte'a pt. "Kurs filozofii pozytywnej". W pozytywizmie nastąpiło rozczarowanie romantycznym entuzjazmem i postawą "mierz siły na zamiary". Wróciła wiara w naukę, postulaty scjentyzmu, pracy ograniczonej, pracy u podstaw, czyli reformy społeczeństwa i edukacji warstw niższych. Pozytywizm to epoka prozy - królują w niej powieść i nowela. Wzorzec osobowy to człowiek wykształcony, ufny w potęgę rozumu, a największą wartością w jego życiu jest praca. Literaturę pozytywizmu dzielimy na publicystykę i literaturę piękną.  Chronologia: od połowy XIX w. do lat 90. XIX w. Filozofia: scjentyzm, utylitaryzm, ewolucjonizm, determinizm Ideologia: realizm, naturalizm Gatunki literackie: powieść naturalistyczna, powieść realistyczna, nowela, obrazek, powieść historyczna Gatunki publicystyczne: felieton, reportaż, list z podróży Pisarze: H. Sienkiewicz, B. Prus, E. Orzeszkowa, M. Konopnicka

• Termin "pozytywizm" został opisany w dziele Augusta Comte'a pt. "Kurs filozofii pozytywnej". W pozytywizmie nastąpiło rozczarowanie romantycznym entuzjazmem i postawą "mierz siły na zamiary". Wróciła wiara w naukę, postulaty scjentyzmu, pracy ograniczonej, pracy u podstaw, czyli reformy społeczeństwa i edukacji warstw niższych. Pozytywizm to epoka prozy - królują w niej powieść i nowela. Wzorzec osobowy to człowiek wykształcony, ufny w potęgę rozumu, a największą wartością w jego życiu jest praca. Literaturę pozytywizmu dzielimy na publicystykę i literaturę piękną.  Chronologia: od połowy XIX w. do lat 90. XIX w. Filozofia: scjentyzm, utylitaryzm, ewolucjonizm, determinizm Ideologia: realizm, naturalizm Gatunki literackie: powieść naturalistyczna, powieść realistyczna, nowela, obrazek, powieść historyczna Gatunki publicystyczne: felieton, reportaż, list z podróży Pisarze: H. Sienkiewicz, B. Prus, E. Orzeszkowa, M. Konopnicka

• Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz 

• Prezentaja 7 min.

• http://www.youtube.com/watch?v=oUCunw4V7Gw

Maria Konopnicka powszechnie znana jest szerokiej publiczności jako autorka nowel i wierszy. Mało kto wie, że matka ośmiorga dzieci (które po odejściu od męża wychowywała samotnie!) współpracowała z wieloma znanymi i cenionymi wydawnictwami.

• Maria Konopnicka powszechnie znana jest szerokiej publiczności jako autorka nowel i wierszy. Mało kto wie, że matka ośmiorga dzieci (które po odejściu od męża wychowywała samotnie!) współpracowała z wieloma znanymi i cenionymi wydawnictwami.

• Dzięki swym działaniom, na zawsze pozostanie jedną z pierwszych polskich aktywistek walczących o prawa kobiet, uczestniczką protestów przeciw represjom władz pruskich, zwolenniczką resocjalizacji więźniów politycznych i kryminalnych.

O krasnoludkach i o sierotce Marysi – polska baśń literacka autorstwa Marii Konopnickiej opublikowana po raz pierwszy w 1896 roku.

• O krasnoludkach i o sierotce Marysi – polska baśń literacka autorstwa Marii Konopnickiej opublikowana po raz pierwszy w 1896 roku.

• Bohaterami baśni jest gromada krasnoludków, którymi rządzi król Błystek. Krasnoludki, które zimę spędziły pod ziemią, wychodzą wiosną na powierzchnie i spotykają ludzi. Pomagają ubogiej gęsiarce, sierotce Marysi, odnaleźć jej zagubione gąski. Udaje im się też wyciągnąć rodzinę ubogiego chłopa Skrobka z biedy. Jesienią powracają znowu pod ziemię.

• W baśni tej występują zdarzenia i postacie fantastyczne, jak i całkiem realne. Jest w niej zawarta pochwała pracy ludzkiej oraz kult symboliki ziemi i rolnictwa.

Polska nazwa została utworzona przez analogię do podobnych ruchów artystyczno- ideowych, jakie w tym czasie przetoczyły się przez całą Europę: Młode Niemcy, Młoda Skandynawia, itd. Przymiotnik "młoda" miał być określeniem grup twórców, którzy mieli wpływ na kształtowanie się nowych prądów w odróżnieniu od "starych", czyli spadkobierców epoki pozytywizmu. Inne nazwy określające charakter tej epoki to: neoromantyzm, modernizm, dekadentyzm, symbolizm.

• Polska nazwa została utworzona przez analogię do podobnych ruchów artystyczno- ideowych, jakie w tym czasie przetoczyły się przez całą Europę: Młode Niemcy, Młoda Skandynawia, itd. Przymiotnik "młoda" miał być określeniem grup twórców, którzy mieli wpływ na kształtowanie się nowych prądów w odróżnieniu od "starych", czyli spadkobierców epoki pozytywizmu. Inne nazwy określające charakter tej epoki to: neoromantyzm, modernizm, dekadentyzm, symbolizm.

• Młoda Polska to epoka poezji i dramatu. Chronologia: od ostatniej dekady XIX w. do końca I wojny światowej (1918) Filozofia: schopenhaueryzm, bergsonizm  Ideologia: impresjonizm, symbolizm, dekadentyzm, naturalizm, ekspresjonizm Gatunki literackie: dramat symboliczny i naturalistyczny, proza poetycka Poeci i pisarze: J. Kasprowicz, K. Przerwa-Tetmajer, L. Staff, B. Leśmian, S. Wyspiański, W. Reymont, G. Zapolska.

Młoda Polska – epoka literacka, której początek datuje się na rok ok. 1900. Trwała ona do roku 1918, czyli do wybuchu I wojny światowej

• Młoda Polska – epoka literacka, której początek datuje się na rok ok. 1900. Trwała ona do roku 1918, czyli do wybuchu I wojny światowej

• • „Chłopi” Władysław Stanisław Reymont • „Wesele” Stanisław Wyspiański

W ten sposób określa się epokę, która przypadła na okres pomiędzy dwiema wojnami światowymi. Obfitowała ona w osiągnięcia techniki i rozwój nauki: fizyki, medycyny, przemysłu na wielką skalę. Wśród ideologii dużą rolę odegrał pragmatyzm, czyli przeświadczenie o praktycznym sensie sztuki i nauki, ale także egzystencjalizm (trwoga istnienia człowieka samotnego we wszechświecie) oraz katastrofizm (przekonanie o nadchodzącym końcu świata). W początkach niepodległości Polski nastąpił odwrót od sentymentów i ideałów romantycznych - "zrzucenie poezji z piedestału". Twórcom międzywojnia przyświecała idea "ultimus inter pares" - ostatniego wśród równych. Chronologia: od 1918 r. do 1939 r. Filozofia: intuicjonizm, pragmatyzm, fenomenologia Ideologia: ekspresjonizm, futuryzm, dadaizm, awangarda, francuska, nadrealizm Grupy literackie: Skamander, Awangarda Krakowska, futuryści, Żagary, Druga awangarda, eskpresjoniści Poeci i pisarze: Z. Nałkowska, M. Dąbrowska, S. I. Witkiewicz, W. Gombrowicz, Cz. Miłosz, A. Słonimski, J. Tuwim, Bruno Schulz.

• W ten sposób określa się epokę, która przypadła na okres pomiędzy dwiema wojnami światowymi. Obfitowała ona w osiągnięcia techniki i rozwój nauki: fizyki, medycyny, przemysłu na wielką skalę. Wśród ideologii dużą rolę odegrał pragmatyzm, czyli przeświadczenie o praktycznym sensie sztuki i nauki, ale także egzystencjalizm (trwoga istnienia człowieka samotnego we wszechświecie) oraz katastrofizm (przekonanie o nadchodzącym końcu świata). W początkach niepodległości Polski nastąpił odwrót od sentymentów i ideałów romantycznych - "zrzucenie poezji z piedestału". Twórcom międzywojnia przyświecała idea "ultimus inter pares" - ostatniego wśród równych. Chronologia: od 1918 r. do 1939 r. Filozofia: intuicjonizm, pragmatyzm, fenomenologia Ideologia: ekspresjonizm, futuryzm, dadaizm, awangarda, francuska, nadrealizm Grupy literackie: Skamander, Awangarda Krakowska, futuryści, Żagary, Druga awangarda, eskpresjoniści Poeci i pisarze: Z. Nałkowska, M. Dąbrowska, S. I. Witkiewicz, W. Gombrowicz, Cz. Miłosz, A. Słonimski, J. Tuwim, Bruno Schulz.

Zofia Nalkowska

• Zofia Nalkowska

• Czeslaw Milosz

• Witold Gombrowicz

• Julian Tuwim

• Bruno Szulz

Homer: "Odyseja", "Iliada";Sofokles: "Antygona", "Król Edyp";

• Homer: "Odyseja", "Iliada";Sofokles: "Antygona", "Król Edyp";

• Horacy: "Pieśni";

• Biblia, mity, "Gilgamesz".

• Pismo (alfabetyczne) istnieje od ok. XIII w. p.n.e. Od tego czasu powstawała Biblia, najstarszy zabytek piśmienniczy tak wielkich rozmiarów. W starożytnej Grecji podstawę tematyczną literatury stanowi mitologia.Literatura starożytna stała się wzorem wszystkich późniejszych prądów artystycznych i na długie wieki określiła europejskie kanony piękna. Uznano ją za wzór doskonały - klasyczny. Klasycyzm narodził się w Grecji, zaś Rzym przejął i odpowiednio przekształcił ten wzorzec.

Najwyższą wartością średniowieczu

• Najwyższą wartością średniowieczu

• był Bóg.

• Wszystkie sprawy doczesne należało podporządkować Stwórcy.

• W średniowieczu olbrzymią rolę odgrywał też kościół, dlatego właśnie to duchowni byli pierwszymi literatami i filozofami.

• Większość utworów nie była podpisywana przez autorów, były anonimowe.

• Renesans charakteryzuje się nawiązaniem do kultury i literatury antycznej.

• Nazwa epoki oznaczała perłę o nieregularnym kształcie.

 Oświecenie określano  jako:wiek rozumu (w Anglii),wiek filozofów (we Francji) lub wiek oświecony.

•  Oświecenie określano  jako:wiek rozumu (w Anglii),wiek filozofów (we Francji) lub wiek oświecony.

• Szczególną wagę przywiązywano do rozumu, który jest jedyną drogą do poznania prawdy.

• Jak rozumiesz ten cytat

• „miej serce i patrzaj w serce”

• Irracjonalizm- nakazuje poszukiwać prawdy tylko za pomoca środków pozarozumowych, takich jak intuicja, przeczucie, wiara, instynkt.

Pozytywizm jest epoką zamykającą etap narodowych zrywów niepodległościowych.

• Pozytywizm jest epoką zamykającą etap narodowych zrywów niepodległościowych.

• Naczelnym hasłem była praca. 

Nazwa pochodzi od cyklu artykułów Artura Górskiego zatytułowanego "Młoda Polska", który uznany został za cykl programowy. Określenie to obejmuje literaturę, sztukę, teatr, a także styl życia charakterystyczny dla środowiska artystów.

• Nazwa pochodzi od cyklu artykułów Artura Górskiego zatytułowanego "Młoda Polska", który uznany został za cykl programowy. Określenie to obejmuje literaturę, sztukę, teatr, a także styl życia charakterystyczny dla środowiska artystów.

20-lecie międzywojenne to okres między I i II światową.

• 20-lecie międzywojenne to okres między I i II światową.

• Obok tematów związanych z pierwszą wojną światową pojawiają się tematy związane z wieloma zdobyczami cywilizacyjnymi, tj. rozwój komunikacji, wynalazek samolotu czy kina.

Najstarszym za bytkiem prozy polskiej są Kazania świętokrzyskie (XIV w.). Zachowały się  we fragmentach na 18 skrawkach pergaminu. Zawierają zbiór sześciu kazań na uroczystości świętych.

• Najstarszym za bytkiem prozy polskiej są Kazania świętokrzyskie (XIV w.). Zachowały się  we fragmentach na 18 skrawkach pergaminu. Zawierają zbiór sześciu kazań na uroczystości świętych.

http://www.youtube.com/watch?v=ek0zuGAw-Ys

• http://www.youtube.com/watch?v=ek0zuGAw-Ys

http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=Vq-VmzcJa3Y

• http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=Vq-VmzcJa3Y

http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=bPZJAbJfUMs#!

• http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=bPZJAbJfUMs#!

http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=UZKjxrP947M

• http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=UZKjxrP947M

Władysław Stanisław Reymont (1867-1925), także laureat nagrody Nobla - został nagrodzony za wolną od polskich tajemnic i narodowych problemów epopeję Chłopi.

• Władysław Stanisław Reymont (1867-1925), także laureat nagrody Nobla - został nagrodzony za wolną od polskich tajemnic i narodowych problemów epopeję Chłopi.

• http://www.youtube.com/watch?v=O0hPos99Qlc

1. Wybierz jedną epoką literacką i napisz kilka zdań czym ona sie wyróżnia.

• 1. Wybierz jedną epoką literacką i napisz kilka zdań czym ona sie wyróżnia.

• 2. Zrób prezentację w programie PowerPoint o wylosowanym pisarzu. Prezentacja powinna zawierać:

• fotografię, ewentualnie ilustrację, zdjecię, biografię autora, bibliografię na koncu pracy, podpis. Minimalnie 7 stron.