Kuchlar usulining asosiy sistemasini tanlash

Kuchlar usulining asosiy sistemasini tanlash
Har qanday statik noaniq sistemaning hisobi uning noaniqlik darajasini 
aniqlashdan boshlanadi. Shundan so‘ng asosiy sistema tanlanadi. Berilgan 
sistemaning asosiy sistemalari bir nechta boMishi mumkin. Hisoblash uchun 
shularning ichu.an eng qulayi tanlab olinadi. Keyingi hisoblar ana shu tan­
langan sistem a ustida olib boriladi.
X o‘sh, asosiy sistemaning o ‘zi nima va u qanday hosil qilinadi?
Asosiy sistema statik aniq va geometrik o‘zgarmas boMib, u berilgan sis- 
temadagi ortiqcha bogManishlarni tashlab yuborish yoMi bilan hosil qilinadi.
Asosiy sistema hosil qilishning uch xil yoMi bor:
a) ortiqcha deb qabul qilingan tayanchlar yoki tayanch sterjenlari tash­
lab yuboriladi;
b) berilgan sistemaga sharnirlar kiritiladi;
d) berilgan sistemaning biror kesimi qirqiladi.

Har uchala holda ham amalda ortiqcha bog‘lanishlar tashlab yuborilgan 

deb hisoblanadi. Shundan so ‘ng, berilgan sistemaning dastlabki muvozanat 
holatini tiklash maqsadida yo‘qotilgan bog‘lanishlar o ‘rniga ularning vazi- 
fasini bajaruvchi noma’lum kuchlar (X, X 2, X 3 va h. k.) qo'yiladi.
Kuchlar usulining asosiy sistemasi
Qurilishda eng ko‘p ishlatiladigan konstruksiyalar sifatida statik noaniq ramalar qo‘llaniladi. Shu sababli statik noaniq ramalarni kuchlar usuli bilan hisoblashni ko‘rib chiqamiz.
Statik noaniq ramalarni kuchlar usuli bilan hisoblash uning statik noaniqlik darajasini aniqlashdan boshlanadi, ya’ni ortiqcha bog‘lanishlar soni hisoblanadi. SHundan so‘ng asosiy sistema tanlanadi. Asosiy sistema ortiqcha bog‘lanishlarni tashlab yuborish yo‘li bilan hosil qilinadi.

Asosiy sistema deb, statik noaniq sistemadagi ortiqcha bog‘lanishlar noma’lum kuchlar bilan almashtirilgan, statik aniq va geometrik o‘zgarmas qilib tanlangan sistemaga aytiladi.
Statik noaniq sistema uchun asosiy sistema bir necha xil ko‘rinishda tanlash mumkin .
Shunday qilib, kuchlar usulining asosiy sistemasi quyidagi usullar bilan tanlnishi mumkin ekan:
1. Ortiqcha deb qabul qilingan tayanchlar yoki tayanch bog‘lanishlari tashlab yuboriladi.
2. Berilgan sistemaga sharnirlar kiritiladi .
3. Berilgan sistemaning biror kesimi qirqilishi mumkin .
20.1-rasmda uch noma’lumli rama uchun to‘rt xil asosiy sistema ko‘rsatilgan. Bu to‘rtala asosiy sistema ham geometrik o‘zgarmas, statik aniqda to‘rtala asosiy sistemani hisoblash natijalari bir xil bo‘ladi. Lekin bu asosiy sistemalardan bittasi eng maqbuli (ratsionali) tanlab olinadi. Maqbul asosiy sistema 20.1-rasm, e hisoblanadi. Bu asosiy sistemada noma’lumlar simmetrik va nosimmetrik bo‘lib, ularning eguvchi moment epyuralari ham simmetrik va nosimmetrik bo‘ladi.

Chunki, bunday sistemaning eguvchi moment epyurasini chizish oson bo‘lib, ko‘chishlarini aniqlash soddalashadi, ba’zi ko‘chishlar nolga teng bo‘ladi. Bunga ramalarn hisoblashda ishonch hosYopiq sistemadagi ikki jism impul'slarining geometrik (_{vektor) yigindisi har doim o`zgarmas qoladi.}

<sub>Yopiq sistemadagi jismlar ikkitadan ko`p bo`lganda ham jismlar impul'slarining yigindisi o`zgarmaydi. Shunday qilib, impul's saqlanish qonunini umumiy ko`rinishda ta'riflash mumkin:
Yopiq sistemadagi barcha jism impul'slarining geometrik (vektor) yigindisi har doim o`zgarmas qoladi. Bu qonun faqat katta jismlar uchungina emas, shuningdek molekulalar, atomlar va elementar zarrachalar uchun ham o`rinlidir.
Impul's saqlanish qonunining amaldagi qo`llanishiga reaktiv harakatni misol qilib olish mumkin.

Reaktiv harakat deb jismning biror qismi undan qandaydir tezlik bilan otilib chiqqanda jismning olgan qarama–qarshi yo`nalgan harakatiga aytiladi. Reaktiv harakatni hosil qiluvchi kuchga orqaga itarish kuchi yoki reaktiv kuch deyiladi.
Birinchi reaktiv uchuvchi apparat–raketaning loyihasini 1881 yili revolyutsioner–narodnik N.I.Kibal'chik tavsiya kilgan. Planetalararo fazo–kosmosda uchish nazariyasini yaratishda K.E.Siolkovskiyning (1857–1935 y) ishlari katta ahamiyatga ega bo`ldi. Siolkovskiyning goyalari ajoyib olim Sergey Pavlovich Korolyov rahbarligida sovet olimlari va tehniklari tomonidan amalga oshirildi. Sovet olimlari yaratgan birinchi raketalardan biri 1937 yilda sinab ko`rildi. Suyuq yonilgi ilan ishlaydigan birinchi raketa–planeri 1940 yilda erkin uchirildi.
Hozirgi vaqtda Erning sun'iy yo`ldoshi va kosmik kemalarni ko`p bosqichli raketalar yordamida uchish orbitalariga chiqariladi. Ko`p bosqichli raketalarni yasash goyasi Siolkovskiy tomonidan aytilgan bo`lib, amalda uch va to`rt bosqichli raketalarni qo`llash maqsadga muvofiq ekanligi ma'lum bo`ldi.</sub>