Kudaybergenov k. K. Funksional analizdan misol va masalalar
Download 1.55 Mb. Pdf ko'rish
|
sionalning normasi
kf k = b Z a |ϕ(t)|dt soniga tengligini ko‘rsating. Yechimi. x ∈ C[a, b] uchun |f (x)| = ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ b Z a ϕ(t)x(t)dt ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ≤ b Z a |ϕ(t)||x(t)|dt ≤ ≤ b Z a |ϕ(t)| max a≤t≤b |x(t)|dt = kxk b Z a |ϕ(t)|dt, ya’ni ||f || ≤ b Z a |ϕ(t)| dt. Endi ixtiyoriy ε > 0 sonini olib, [a, b] segmentni a = t 0 < t 1 < . . . < t n = b 204 VI. Chiziqli operatorlar nuqtalar orqali shunday n bo‘laklarga bo‘lamizki, natijada har bir [t k , t k+1 ] segmentda ϕ funksiyaning tebranishi ε > 0 sonidan kichik bo‘lsin. Barcha bo‘laklarni ikki guruhga ajratamiz. Birinchi guruhga ϕ funksiyaning qiymatlari ishoralari har bir bo‘lakda o‘zgarmaydigan bar- cha σ 0 1 , σ 0 2 , . . . , σ 0 r segmentlarni (ϕ funksiya qiymatlari ishorasi bu seg- mentlarning biridan ikkinchisiga o‘tganda o‘zgarishi mumkin), ikkinchi guruhga qolgan barcha σ 00 1 , σ 00 2 , ..., σ 00 p segmentlarni kiritamiz. Nati- jada ϕ uzluksiz va uning qiymatlari σ 00 k (k = 1, p) segmentda har xil ishorali bo‘lganligidan, σ 00 k segmentda ϕ funksiyaning qiymati nolga teng bo‘ladigan nuqta topiladi. Shunga ko‘ra |ϕ(t)| < ε (t ∈ σ 00 k , k = 1, p) tengsizligiga ega bo‘lamiz. Endi C[a, b] fazosidan ˜ x(t) funksiyani quyidagicha aniqlaymiz: ˜ x (t) = sign ϕ (t) ¡ t ∈ σ 0 j , j = 1, r ¢ . [a, b] segmentning boshqa nuqtalarida ˜ x(t) funksiyani chiziqli deb olamiz. Bunda, agar a (yoki b) ikkinchi guruhga tegishli segmentning uchi bo‘lsa, u holda ˜ x(a) = 0 (mos ravishda ˜ x(b) = 0) tengligi o‘rinli deb hisoblaymiz. f (˜ x) miqdorni quyidagicha yozamiz: f (˜ x) = b Z a ϕ(t)˜ x(t)dt = r X j=1 Z σ 0 j ϕ(t)˜ x(t)dt + p X k=1 Z σ 00 k ϕ(t)˜ x(t)dt. Natijada σ 0 j , i = 1, r segmentlarda ϕ(t)˜ x(t) = |ϕ(t)| bo‘lganligidan, va p X j=1 Z σ 00 j ϕ(t)˜ x(t)dt ≤ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ p X k=1 Z σ 00 k ϕ(t)˜ x(t)dt ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ≤ p X k=1 Z σ 00 k |ϕ(t)|dt tengsizligidan (bunda [a, b] segmentda |˜ x(t)| ≤ 1 ekanligidan, foyda- landik) f (˜ x) ≥ r X j=1 Z σ 0 j |ϕ(t)|dt − p X k=1 Z σ 00 k |ϕ(t)|dt = = b Z a |ϕ(t)|dt − 2 p X k=1 Z σ 00 k |ϕ(t)|dt > b Z a |ϕ(t)|dt − 2ε(b − a). § 6.1.Chiziqli operatorlar 205 Endi k˜ xk ≤ 1 bo‘lganligidan, kf k ≥ f (˜ x) > b Z a |ϕ(t)|dt − 2ε(b − a). U holda ε → 0 bo‘lganda kf k ≥ b R a |ϕ(t)|dt tengsizligiga ega bo‘lamiz. Natijada kf k = b Z a |ϕ(t)|dt tengligining o‘rinli ekanligi kelib chiqadi. 6.1.13. C[a, b] fazosida Ax(s) = b Z a k(s, t)x(t)dt operatori berilgan, bunda k(s, t) uzluksiz funksiya. Bu ope- ratorning uzluksiz chiziqli ekanligini ko‘rsating va normasini toping. Yechimi. Dastlab chiziqli ekanligini ko‘rsatamiz. A(αx(s) + βy(s)) = b Z a k(s, t)(αx(t) + βy(t))dt = = α b Z a k(s, t)x(t)dt + β b Z a k(s, t)y(t)dt = αAx(s) + βAy(s). Endi uzluksizligini ko‘rsatamiz: kAxk = max a≤s≤b | b Z a k(s, t)x(t)dt| ≤ max a≤s≤b b Z a |k(s, t)||x(t)|dt ≤ ≤ max a≤s≤b b Z a |k(s, t)| max a≤s≤b |x(t)|dt ≤ kxk max a≤s≤b b Z a |k(s, t)|dt = Mkxk, bunda M = max a≤s≤b b R a |k(s, t)|dt. Demak, berilgan operator chegaralangan, Demak, uzluksiz. Shu bilan birga, kAk ≤ M tengsizligiga ega bo‘lamiz. 206 VI. Chiziqli operatorlar b R a |k(s, t)|dt integral [a, b] segmentda s argument bo‘yicha uzluksiz funksiya bo‘lganligidan, shunday s 0 ∈ [a, b] nuqta mavjud bo‘lib, M = b Z a |k(s 0 , t)|dt tengligi o‘rinli bo‘ladi. C[a, b] fazosida aniqlangan f (x) = b Z a k(s 0 , t) x(t)dt funksionalni qaraylik. 6.1.12-misoldan ||f || = b Z a |k(s 0 , t)| dt tengligi o‘rinlidir. Uzluksiz chiziqli funksional normasining tarifi bo‘yicha kf k = sup kxk≤1 |f (x)| bo‘lganligidan, xohlagan ε > 0 soni uchun shunday x ε ∈ C[a, b], kx ε k ≤ 1 funksiya topilib, f (x ε ) ≥ kf k − ε = b Z a |k(s 0 , t)|dt − ε = M − ε. Natijada kAk ≥ kAx ε k ≥ b Z a k(s 0 , t)x ε (t)dt = f (x ε ) ≥ M − ε. Endi ε > 0 ixtiyoriy son bo‘lganligidan, kAk ≥ M tengsizligiga ega bo‘lamiz. Yuqorida kAk ≤ M tengsizligining o‘rinli ekanligini ko‘rgan edik. Demak, kAk = M, ya’ni kAk = max a≤s≤b b Z a |k(s, t)|dt. § 6.1.Chiziqli operatorlar 207 6.1.14. X va Y normalangan fazolar bolib, A : X → Y va B : X → Y operatorlari chegaralangan bo‘lsa, u holda A + B operatori ham chegaralangan ekanligini va kA+Bk ≤ kAk+kBk tengsizligi o‘rinli ekanligini ko‘rsating. Yechimi. Xohlagan x element uchun k(A + B)xk = kAx + Bxk ≤ kAxk + kBxk ≤ ≤ kAk kxk + kBk kxk = (kAk + kBk) kxk . Bu tengsizliklardan A + B operatorning chegaralangan ekanligi va kA + Bk ≤ kAk + kBk tengsizligi kelib chiqadi. 6.1.15. X, Y va Z normalangan fazolar bo‘lib, A : X → Y va B : Y → Z operatorlari chegaralangan bo‘lsa, u holda AB operatori ham chegaralangan ekanligini va kABk ≤ kAkkBk tengsizligi o‘rinli ekanligini ko‘rsating. Yechimi. Xohlagan x ∈ X elementi uchun k(AB)(x)k = kB(Ax)k ≤ kBk kAxk ≤ kBk kAk kxk . Bu tengsizlikdan AB operatorning chegaralangan ekanligi va kABk ≤ kAkkBk tengsizligi kelib chiqadi. 6.1.16. A chiziqli operatoriga teskari A −1 operatori chiziqli bo‘ladi. Yechimi. Birinchi navbatda A operator obrazi R(A) to‘plamining, ya’ni D(A −1 ) to‘plamining chiziqli fazo ekanini ko‘rsatamiz. y 1 , y 2 ∈ R(A) bo‘lsin. A −1 (α 1 y 1 + α 2 y 2 ) = α 1 A −1 y 1 + α 2 A −1 y 2 teng- ligining o‘rinli ekanligini ko‘rsatishimiz kerak. Aytaylik, Ax 1 = y 1 va Ax 2 = y 2 bo‘lsin. A operatorining chiziqli ekanligidan, A(α 1 x 1 + α 2 x 2 ) = α 1 y 1 + α 2 y 2 (6.1) tengligini yoza olamiz. Teskari operator ta’rifidan: A −1 y 1 = x 1 , A −1 y 2 = x 2 . Bu tengliklarning ikki tomonini mos ravishda α 1 va α 2 sonlariga ko‘paytirib o‘zaro qo‘shsak, α 1 A −1 y 1 + α 2 A −1 y 2 = α 1 x 1 + α 2 x 2 tengligiga ega bo‘lamiz. Ikkinchi tomondan, (6.1) ifoda va teskari operator tarifidan α 1 x 1 + α 2 x 2 = A −1 (α 1 y 1 + α 2 y 2 ) tengligini yoza olamiz. Demak, A −1 (α 1 y 1 + α 2 y 2 ) = α 1 A −1 y 1 + α 2 A −1 y 2 . 208 VI. Chiziqli operatorlar 6.1.17. E Banax fazosida zich bo‘lgan M to‘plami berilgan bo‘lsin. U holda noldan farqli ixtiyoriy y ∈ E elementni y = y 1 + y 2 + ... + y n + ..., bunda y k ∈ M, ||y k || ≤ 3||y||/2 k , ko‘rinishda qatorga yoyish mumkin ekanligini isbotlang. Yechimi. y k elementlarni ketma-ket tuzamiz: y 1 elementni ky − y 1 k ≤ kyk /2 (6.2) tengsizlikni qanoatlantiradigan etib saylab olish mumkin, chunki M to‘plami E to‘plamida zich bo‘lganligidan, (6.2) tengsizlik bilan aniqlan- gan radiusi kyk /2 va markazi y nuqtada bo‘lgan sharda M to‘plamning elementi topiladi. y 2 ∈ M elementni ky − y 1 − y 2 k ≤ kyk/4 tengsizlik o‘rinli bo‘ladigan, y 3 elementni ky − y 1 − y 2 − y 3 k ≤ kyk/8 tengsizligi o‘rinli boladigan, umuman y n elementni ky − y 1 − y 2 − · · · − y n k ≤ kyk/2 n tengsizlikni qanoatlantiradan etib saylab olamiz. Natijada n → ∞ da ky − n X k=1 y k k → 0, ya’ni n P k=1 y k qator y elementga yaqinlashuvchidir. Endi y k elementlari- ning normalarini baholaymiz: ky 1 k = ky 1 − y + yk ≤ ky 1 − yk + kyk ≤ 3 kyk /2, ky 2 k = ky 2 + y 1 − y + y − y 1 k ≤ ky − y 1 − y 2 k + ky − y 1 k ≤ 3 kyk /4. Ushbu jarayonni davom ettirsak, ky n k = ky n + y n−1 + · · · + y 1 − y + y − y 1 − · · · − y n−1 k ≤ ≤ ky − y 1 − · · · − y n k + ky − y 1 − · · · − y n−1 k ≤ 3kyk/2 n . § 6.1.Chiziqli operatorlar 209 6.1.18. (Teskari operator haqida Banax teoremasi). X va Y Banax fazolari bo‘lib, A : X → Y chegaralangan chiziqli operatori berilgan fazolarni o‘zaro bir qiymatli akslantirsa, u holda teskari A −1 operatori chegaralangan ekanligini isbot- lang. Yechimi. Y fazosida kA −1 yk ≤ kkyk tengsizligini qanoatlantiruvchi barcha y elementlardan iborat M k to‘plamni qaraylik. Y fazosining har bir elementi biror M k to‘plamiga tegishli bo‘ladi, ya’ni Y = ∞ [ k=1 M k . 3.1.11-misolda ko‘rilgan Ber teoremasi bo‘yicha M k to‘plamlarning kamida bittasi, Aytaylik, M n to‘plami biror B sharda zich bo‘ladi. B sharidan markazi M n to‘plamida bo‘lgan P shar qatlamini olamiz: P qatlam β < kz −y 0 k < α tengsizlikni qanoatlantiruvchi z elementlardan iborat, bunda 0 < β < α, y 0 ∈ M n . P qatlamni markazi koordinatalar boshida bo‘ladigan etib ko‘chirsak, P 0 = {z : 0 < β < kzk < α} shar qatlamiga ega bo‘lamiz. Biror M N to‘plamining P 0 da zich ekanligini ko‘rsatamiz. z ∈ P ∩M n bo‘lsin, u holda z − y 0 ∈ P 0 va kA −1 (z − y 0 )k ≤ kA −1 zk + kA −1 y 0 k ≤ ≤ n(kzk + ky 0 k) ≤ n(kz − y 0 k + 2ky 0 k) = = n kz − y 0 k µ 1 + 2 ky 0 k kz − y 0 k ¶ ≤ n kz − y 0 k (1 + 2 ky 0 k /β). ° °A −1 (z − y 0 ) ° ° ≤ n kz − y 0 k (1 + 2 ky 0 k /β). (6.3) n(1 + 2 ky 0 k /β) soni z ga bog‘liq emas. N = 1 + n[1 + 2 ky 0 k /β] bo‘lsin, u holda (6.3) dan z − y 0 ∈ M N bo‘ladi, M n to‘plamining P da zich ekanligidan, esa M N to‘plamining P 0 da zich ekanligi kelib chiqadi. Y to‘plamidan noldan farqli biror y elementini olaylik. β < kλyk < α tengsizlik o‘rinli bo‘ladigan λ sonni saylab olishimiz mumkin, ya’ni λy ∈ P 0 . M N to‘plami P 0 shar qatlamda zich bo‘lganligidan, λy elementga yaqinlashuvchi y k ∈ M N ketma-ketlikni tuza olamiz. U holda {λ −1 y k } ketma-ketligi y elmentga yaqinlashadi. Agar y k ∈ M N o‘rinli bo‘lsa, u holda har bir λ 6= 0 uchun λ −1 y k ∈ M N munosabati o‘rinli; natijada M N to‘plami Y \ {0} to‘plamda zich. Demak, Y da zich bo‘ladi. 210 VI. Chiziqli operatorlar Noldan farqli y ∈ Y elementni qaraylik; 6.1.17-misolda uni M N to‘plamining elementlaridan iborat qatorga yoyish mumkin ekanligi ko‘rsatilgan: y = y 1 + y 2 + . . . + y k + . . . , bunda ky k k < kyk /2 k . X fazoda y k elementlarining proobrazlaridan tuzilgan qatorni qaray- lik, ya’ni x k = A −1 y k . kx k k = ° °A −1 y k ° ° ≤ N ky k k < 3N kyk /2 k tengsizligidan {x k } qatorning biror x elementga yaqinlashuvchi ekanligi kelib chiqadi. Shu bilan birga, kxk ≤ ∞ X k=1 kx k k ≤ 3N kyk ∞ X k=1 1 2 k = 3N kyk . ∞ P n=1 x n qatorning yaqinlashuvchi va A operatorining uzluksizligidan, Ax = Ax 1 + Ax 2 + · · · = y 1 + y 2 + · · · = y tengligiga ega bo‘lamiz, bundan x = A −1 y. Shu bilan birga, ||A −1 y|| = ||x|| ≤ 3N||y|| tengsizligi va bu ifodaning har bir y 6= 0 uchun o‘rinli ekanligini hisobga olsak, u holda A −1 operatori chegaralangan bo‘ladi. 6.1.19. X Banax fazosini Y normalangan fazoga akslan- tiruvchi uzluksiz chiziqli operatorlarning {A n } ketma-ketligi ushbu sup n ||A n (x)|| < +∞ (x ∈ X) (6.4) tengsizlikni qanoatlantirsa (ya’ni har bir x ∈ X nuqtada chegaralangan bo‘lsa), u holda shunday chekli M soni mavjud bo‘lib, ∀ n uchun ||A n || ≤ M tengsizligi o‘rinli ekanligini isbotlang. Yechimi. A chiziqli operatorning B[x 0 , δ] shardagi qiymatlarining chegarasi ma’lum bo‘lsin: ||A(x)|| ≤ B (x ∈ B[x 0 , δ]). U holda ||A|| ≤ 2B δ . § 6.1.Chiziqli operatorlar 211 Haqiqatan, normasi birdan kichik ixtiyoriy x 0 nuqta olsak, quyidagiga ega bo‘lamiz: x = x 0 + δx 0 ∈ B[x 0 , δ]. Natijada, ||A(x)|| = ||A(x 0 ) + δA(x 0 )|| ≤ B. U holda ||A(x 0 )|| = 1 δ ||A(δx 0 )|| = 1 δ ||A(x 0 ) + A(δx 0 ) − A(x 0 )|| ≤ ≤ 1 δ (||A(x 0 ) + δA(x 0 )|| + ||A(x 0 )||) ≤ 1 δ (B + B) = 2B δ , bundan esa ||A|| ≤ 2B δ tengsizligi kelib chiqadi. Endi ||A n || ≤ M (∀ n ∈ N) tengsizligini isbotlash uchun teskarisini faraz qilaylik, ya’ni {||A n ||} ketma-ketlik chegaralanmagan bo‘lsin. Ushbu Download 1.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling