Kulliyev Mansurning “Cholg`u” mt 3-semestr uchun

 

---

Davr javridan tanu jonimda rohat qolmadi, 
Surati holimda osori farog‘at qolmadi.
Mehnatu g‘am chekmakka minba’d toqat qolmadi,
Rahm qil, davlatli sultonim, muruvvat chog‘idur. 
Pochcham to‘ylarda san’atkorlardan doim “Dilxiroj”ni so‘rashi bejiz emas ekan-da. “Dilxiroj” 
kuylangan to‘ylarda pochchamning eshilib raqsga tushganlari, “Dilxiroj”ni qoyil qilib aytgan 
hofizlarga cho‘ntagidagi bor pulini qistirib yuborganlari ko‘z oldimga keldi. “Dilxiroj” aytganlar 
ichida Xayrulla Lutfullaevnigina tan olardi. Keyin “Beshqarsak”chilarni, Majidxonni, 
Tursunxonni. 
“Shuhratni uylantirsam Xayrulla Lutfullaevni olib kelaman, o‘shanda ko‘rasizlar haqiqiy 
“Dilxiroj”ni, o‘shanda ko‘rasizlar mening qanday raqsga tushishimni”, derdi suhbatlarda. 
- Xullas, gap shu, maqomdan o‘n beshta, Sherali Jo‘raevdan yigirmata, Komiljon Otaniyozov, 
Jo‘raxon Sultonov, Ma’murjon Uzoqovlardan beshtadan ashula yodlaysan. “Dilxiroj”ni aytib 
berasan, bo‘ldi. O‘zim seni to‘ylarga olib chiqaman! 
* * * 
Pochcham va’dasida turdi. Meni o‘z “imtihoni”dan o‘tkazib olgach, qishlog‘imizdagi Qurbon 
ismli doirachini va Abdunazar ismli garmonchini olib, bir o‘rtog‘inikiga to‘yga olib bordi. 
O‘rtog‘i ham, to‘yxonadagilar ham xursand bo‘-lishdi. Pochchamning ham ko‘ngli to‘ldi. Biz 
ham xursand edik. Yigirma besh so‘mdan pul olganimizga emas, bizning qo‘shiqlarimizni 
eshitishganiga. 
Pochchamning o‘rtoqlari judayam ko‘p edi. Biz ketma-ket to‘ylarga chiqa boshladik. 
Keyinchalik xizmat doiramiz kengayib, qo‘shni tumanlar, hatto boshqa viloyatlarga ham haftalab 
to‘ylarga bora boshladik. Menga maza edi, boshqa hofizlarga o‘xshab sozanda yo raqqosa izlab 
yurmas edim. Hammasini pochcham hal qilardi. Yaxshiroq sozanda chiqibdi, deb eshitsa topib 
to‘yga olib kelardi. San’ati, odobi yoqsa biz bilan birga yuraverardi. 
To‘y qiluvchilar ham aksariyat hollarda pochcham bilan kelishib, to‘y kunini u kishining yon 
daftariga yozdirib ketishaverardi. Qolganini pochchamning o‘zi hal qilardi. 
Xullas, to‘ylargayam bordik, orada radioga, televizorgayam chiqdik. “Xalqlar do‘stligi”da 
chiqish esa armon bo‘lib qoldi. Undan boshqa armonlar ham kam emasdi. 
* * * 
Pochcham kutilmaganda ozib keta boshladi. Avvaliga o‘qtin-o‘qtin o‘qchiydigan pochcham 
keyinchalik ovqat yesa qayt qiladigan bo‘lib qoldi. 
Samarqanddagi eng nomdor kasalxonada uzoq davolandi. Har gal borsam kasallikdan, dori-
darmondan, hatto turmush ikir-chikirlaridan ham deyarli gaplashmasdik. Suhbatlarimiz san’at 
haqida, qo‘shiqchilik haqida bo‘lardi. Ular uzoq, meni hamshira chiqarib yuborgunicha davom 
etardi. 
- Haligi “Toybola”ni aytgan yigit yaxshi ashula qipti- ya, uka, “O‘g‘il bola” degan. Kecha 
radiodan eshitdim. Zo‘r qo‘shiq bo‘pti. Odamning o‘ynagisi keladi. Yotgan joyimda o‘ynadim. 
Sho‘x ashula qilsang ana shunaqa qil! 
- Raisning to‘yi esingdami, - deb qoldi bir gal. - Ammo san’atkorlarini yomon uyaltiruvdim, 
esingdami? Toshkentdan kelgan hofizi “Dilxiroj”ni aytolmas ekan. Uch-to‘rt marta borib 

---

“Dilxiroj”ni ayting, hofiz, iltimos”, deb pul qistirib keldim. Oxiri, “Aka, u qo‘shiqni 
aytolmayman, bilmayman, zamonaviyroqlaridan so‘rang”, dedi. Achchig‘im chiqib ketdi. Shartta 
mikrofonni olib, “Rais bobo, “Dilxiroj”ni bilmaydigan artistni Toshkentday joydan olib 
keldingizmi? Undan ko‘ra Qamariddinni xizmatga aytsangiz durust emasmidi”, dedim. Keyin 
“E, sizga besh ketmadim”, deb bir dasta pulni Toshkentdan kelgan artistning ustidan sochib, 
to‘yxonadan chiqib ketuvdim. 
- Ammo sening to‘yingda yayrovdik, - dedi pochcham picha o‘ylab yotib. - Sherali o‘g‘lingning 
sunnat to‘yida hofizman degani keluvdi. Ammo kechqurun “Beshqarsak”chilar kelishdi. 
O‘ziyam “Dilxiroj”ni besh marta ayttirdikmi, olti marta ayttirdikmi, esimda yo‘q. Ana o‘shanda 
raqsga tushishning xumoridan chiqqanmiz- a? Kun bo‘yi charchaganlarimiz ham chiqib ketuvdi 
o‘shanda. Opangga “Haqiqiy qo‘shiq “Dilxiroj”, o‘ynasang “Dilxiroj”ga o‘yna”, deb uniyam 
rosa raqsga tushirganman. Bir opkeb videosini qo‘yib berasan-da. 
Bir safar borsam “Uyga olib ketinglar”, deb qoldi. 
- Hali sog‘ayib ketmadingizku, - dedim judayam ozib ketgan pochchamning so‘lg‘in yuzlariga 
qarab. 
- Endi bo‘ldi, - dedi pochcham. - O‘z uyimda, bola- chaqamning oldida jon beray. 
- Nega unaqa deysiz, nafasingizni issiq qiling, - dedim xafa bo‘lib. 
- Uka, xafa bo‘lishning, g‘amga botishning hojati yo‘q. Xudoga shukr, erkak bo‘lib dunyoga 
keldim, erkakday yashadim. Endi o‘limni ham erkakday qarshi olish kerak. Mening dardim 
bedavo, kelganimdayoq bilganman oshqozonim rak bo‘lganini. Uyga borganda opangga 
“Pochcham rak ekan”, deb aytib qo‘yma. “Biror hafta dam olib ketgani keldi”, deb qo‘yaver. 
Rak desang opang bu g‘amni ko‘tarolmaydi. 
Pochchamni uyga olib bordik. Kechqurun oldiga kirayotsam opam yengimdan tortib tayinladi: 
- Tag‘in pochchangga do‘xtirlar “Bu kishi rak, tuzalmaydi, bir haftalik umri qolgan”, deganini 
aytib qo‘yma. Rakligini bilsa umidsizlikka tushadi, bu dardning g‘amini ko‘tara olmaydi.
O‘shanda o‘zimni tutolmadim. Ana o‘shanda yig‘ladim. Uzoq yig‘ladim. Pochchamning rak 
ekaniga emas, ko‘z oldimizda pochchamizning erib borayotgan shamdek umr nuri 
so‘nayotganiga ham emas, pochchamning o‘zi bilgan dardini opamga aytmay uni ayayotganiga, 
opam ham hammaga ayon haqiqatni eriga aytmay uni o‘zicha ayayotganiga yig‘ladim. “Olloh 
buncha irodani odamzotga qaerdan berdi” deb yig‘ladim. “So‘nggi nafaslarida ham opamni 
avaylash, ayash uchun pochcham kuchni qaerdan oldi”, deb yig‘ladim. “Mehr- muhabbatning 
cheki- chegarasi qaerda”, deb yig‘ladim. 
* * * 
“Bir haftalik umri qolganmish”. 
Bu gap hamma yoqqa tarqaldi. Tez tarqaldi. Yoshu-qari, erkagu-ayol, qarindoshu begona kasalni 
ko‘rgani, aslida pochcham bilan vidolashgani kela boshlashdi. Zero, pochcham qishloqning 
erkasi edi. Uni hamma yaxshi ko‘rardi. Pochcham ham elga xizmati singgan yigit edi. Yoshu 
qarining xizmatini beminnat qilardi. 
Oqsoqollar kengashdi. Mulla Safar boboning gapi jo‘yali keldi. Pochchamning fotihali qizini 
uzatishga qaror qilishdi. 
“Qiz bola birovning omonati. Otasining ko‘zi ochiqligida olib ketishsin. Qizini kelinlik libosida 
ko‘rib ko‘ngli xotirjam bo‘lsin”. 
Pochcham chiqolmadi. Oyog‘iga bosh qo‘ygan qizini yotgan joyida duo qildi. 
Uch kun o‘tib biz tomonda talbon deyiladigan charlarni ham o‘tkazishga qaror qilishdi. 

---

“Xursandchiliklarni ko‘rgani g‘animat. Qiziyam talbondan keyin emin-erkin kelib ketaveradi” 
- Davrani o‘zing olib borasan, - tayinladi pochcham. - Men haqimda ko‘p gapirib yotma. 
Opangni maqta. Opang tillo ayol. Opangning o‘rnida tosh bo‘lsa erib ketardi. Opangni 
maqtayver. O‘ynab kulsin, bechora. Menga qarayverib siqilib ketdi o‘ziyam. Xizmatga 
Qamariddinni chaqiringlar, “Dilxiroj”ni yaxshi aytadi. 
Charlar baribir charlar-da. Yoshlar o‘yin-kulguni yoqtirishadi. Kuy-qo‘shiq avjida edi... 
Olloh pochchamga qaerdan kuch berdi, bilmayman. 
- Meni to‘yxonaga olib chiqinglar, - dedi pochcham. - Qani, qizim qanday kelin bo‘pti? 
Ikki kishi ikki yonidan suyab yosh bolani yurgizgandek avaylab ozib, quruq suyagi qolgan 
pochchamni davraga olib chiqdik. Pochcham to‘g‘ri kelin-kuyovning ro‘parasiga bordi. Kelin 
ham, kuyov ham pochchamga peshvoz chiqib ta’zim qilishdi. 
- Baraka top, qizim, barakalla, - dedi pochcham ularga. - Iloyo baxtli bo‘linglar, qo‘sha 
qaringlar! 
Pochchamning ko‘zlaridan ikki tomchi yosh dumaladi. Balki ular sevinch yoshlaridir, ammo 
qarab turganlar buni o‘zlaricha tushundilar. Chekka-chekkadan piqillagan yig‘i tovushlari 
eshitila boshladi. Yig‘laganlarni ko‘rib boshqalar ham qo‘shildilar. 
- To‘y to‘yday bo‘lsin-da, jo‘ralar, - dedi pochcham. - Qamariddinga ayt, “Dilxiroj”ni aytsin! 
Qamariddin ham bir imodan tushundi. “Dilxiroj” chalindi. So‘zlari aytila boshlagan damda 
“Meni qo‘yib yuboringlar!”, dedi pochcham. Biz qo‘rqib-qo‘rqib qo‘llarimizni pochchamning 
qo‘ltig‘idan oldik. Pochcham qo‘llarini ko‘tardi. Oyoqlarini “qaychi” qilib raqs tusha boshladi. 
Yo qudratingdan! Pochcham xuddi navqiron paytlaridagidek, soppa- sog‘ vaqtlaridagidek, to‘y-
hashamlarni guldiratib yurgan damlaridagidek keng quloch yozib, erkakchasiga raqs tushardi. 
Qamariddin bir qo‘lida mikrofon, bir qo‘li bilan ko‘z yoshlarini artib kuylardi: 
Hosilim barqi havodisdan malomat dog‘idur,
Masnadim ko‘yi malomatda fano tuprog‘idur... 
Qaytar dunyo ekan. Bir vaqtlar “Dilxiroj”ni qoyil qilgan hofizning boshidan bor pulini sochgan 
pochchamning, “Dilxi-roj”ga erkakcha qilib o‘ynagan yigitlar boshidan bor pulini sochgan 
pochchamning boshidan pullar sochildi, bearmon sochildi. 
Ana o‘shanda yomon yig‘ladim. 
Ana o‘shanda tomog‘imga bir narsa yomon tiqildi. 
Pochcham qizini va kuyovini duo qildi. 
Biz kelin-kuyovni kuzatib, ichkariga kirdik. Opam pochchamning boshini tizzalari ustida 
ushlagancha jimgina ko‘z yosh to‘kardi. 
Pochcham nimtabassum qilib yotar, u o‘zi aytgandek, o‘limni ham mardona, ya’ni, erkakchasiga 
qarshi olgan edi.