Kundalik hayot
Moddalarning harorati qanchalik yuqori bo'lsa, diffuziya tezroq sodir bo'ladi
Download 65.02 Kb.
|
1 2
Bog'liqdiffuzuya
- Bu sahifa navigatsiya:
- Diffuziya deb o‘zaro tutashgan
Moddalarning harorati qanchalik yuqori bo'lsa, diffuziya tezroq sodir bo'ladi.
Diffuziya bo'lishi mumkin qattiq moddalar? Bir qarashda, yo'q. Ammo tajriba bu savolga boshqacha javob beradi. Agar ikki xil metall (masalan, qo'rg'oshin va oltin) sirtlari yaxshi silliqlangan va bir-biriga mahkam bosilgan bo'lsa, u holda metall molekulalarining o'zaro kirib borishi taxminan bir millimetr chuqurlikda qayd etilishi mumkin. To'g'ri, bu bir necha yil davom etadi. Diffuziya deb o‘zaro tutashgan bir modda molekulalarining ikkin- chi moddaga, ikkin chi modda molekulalarining birinchi moddaga o‘zaro o‘tishiga aytiladi. Diffuziya hodisasiga misol tariqasida xonada to‘kilgan atir hidining tarqalishi, suyuqlikka solingan shakar yoki tuzning erishini keltirish mumkin.Xonada atirning to‘kilgan vaqtini belgilab, undan bir necha metr masofada o‘tiraylik. Uning hidini darhol emas, balki ma’lum vaqt o‘tgandan so‘ng sezamiz. Nima sababdan shunday bo‘ladi? Chunki atir bug‘ langanda moleku lalarga ajralib, havo molekulalari orasiga kirishadi. Molekulaning tezligi katta bo‘lsa-da (sekundiga bir necha yuz metr), u o‘z yo‘lida juda ko‘p marta havo molekulalari bilan to‘qnashib, o‘z yo‘nalishini o‘zgartiradi. Suyuqliklarda diffuziya hodisasini kuzatish uchun quyidagi tajribani bajaraylik. Stakan olib, unga bir choy qoshiqda shakar solaylik. So‘ngra juda sekin, shakar bilan aralashib ketmaydigan holda suv quyaylik. Birozdan so‘ng stakan tagidagi suvning xiralash ganligini ko‘ramiz. Bu shakar qiyomi. Stakanni chayqatib yubormasdan ustidan bir ho‘plam ichib ko‘ring. 15–20 minutdan so‘ng yana ichib ko‘ring. Suv mazasi qanday o‘zgargan? Endi tajribani suv va margansovka (kaliy permanganat) bilan o‘tkazaylik. Bunda diffu- ziyaning borishini stakandagi suv rangining pastidan boshlab o‘zgara boshlaganligi orqali kuzatamiz (Qattiq jismlarda ham diffuziya hodisasi kuza tiladi. Shunday tajriba o‘tkazishgan. Juda yaxshi silliqlan gan qo‘rg‘oshin va oltindan yasalgan ikkita plastinani olib, bir-birining ustiga qo‘ yishgan. Ular ustidan yuk bostirib, xona tem peraturasida 4–5 yil qoldirishgan. Shundan so‘ng ularni olib qaralsa, plas tinalar bir-biriga taxminan 1 mm kirishib ketganligi kuzatilgan.Misr piramidalari yo‘nilgan tosh lardan taxlab quril gan. Lekin bu toshlar tutashgan joylaridan yomg‘ir ich karisiga o‘tmaydi. Chunki ming yillab birbiriga yuk ostida tegib tur ganligidan tegish qatlamlari o‘zaro diffu ziyalanib ketgan. Demak, diffuziya hodisasi gazlar da tezroq, suyuq liklarda sekinroq, qattiq jismlarda juda sekin boradi.Diffuziyaning borish tezligi temperaturaga ham bog‘liq. Temperatura ortishi bilan diffuziya tezlashadi.Diffuziya hodisasi tabiatda muhim rol o‘y-naydi. Masalan, diffuziya tufayli havoga sanoat korxonalaridan chiqqan zaharli gazlar tarqalib ketadi. Nafas chiqarilganda chiqqan karbonat angidrid gazi ham burun atrofida to‘planib qolmaydi. Sabzavotlarni tuzlash ham diffuziya hodisasiga asoslan gan Diffuziya inson va hayvon lar hayotida katta ahamiyatga ega. Masalan, havodagi kislorod diffuziya tufayli inson terisi orqali organizmga kiradi. Diffuziya tufayli oziqlantiruvchi moddalar hayvonlar ichagidan qonga o‘tadi. Download 65.02 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
1 2
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling