Kurs ishi mavzu: Pul taklifi modeli. Bank va pul mul’tiplikatori

(M/P) D = k Y
Bu erda: M/R – “real pul koldigi”, “pul mablaglarining real zaxirasi” deb nomlanadi.


Pul bozoridagi muvozanat
Pul bozori modeli pulga talab va taklifni birlashtiradi. Dastlab, soddalik uchun pul taklifi Markaziy Bank tomonidan nazorat kilinadi va
(M/P)^s darajasida kayd kilingan deb olamiz.
Agarda M -pul taklifini, P-narxlar darajasini bildirsa, M*/P* pul vositalarining real zaxirasi mikdorini ko`rsatadi.
(M/P) s = M*/P*
Bu erda: M - pul taklifi darajasini bildiradi;
P – baxolar darajasi (ushbu modelda ekzogen o`zgaruvchi )ni ko`rsatadi.
18-chizma real pul taklifi mikdoridagi foiz stavkasiga boglik bo`lmagan vaziyatni ko`rsatadi. SHuning uchun real pul vositalari taklifi grafikda ko`rsatayotganimizdek vertikal chizik ko`rinishiga ega bo`ladi. Bu xolat foiz stavkasi kanchalik o`zgarishiga karamasdan real pul taklifi mikdori o`zgarmasdan kolgan vaziyatni aks ettiradi.
Bank tizimidan tashqaridagi barcha mavjud naqd pullar va xo’jalik sub’ektlari
tomonidan bitimlar tuzish uchun ishlatilishi mumkin bo’lgan depozitlar pul taklifi deb ataladi.
Baxolar darajasini xam barkaror deb kabul kilamiz. Bu xolatda real pul taklifi M*/P* ga teng va grafikda Ms to`gri chizik ko`rinishiga ega bo`ladi.
Pul talabi berilgan daromad darajasida foiz stavkasiga teskari proportsional egri chizik ko`rinishiga ega. Muvozanat nuktasida pul talabi va taklifi o`zaro teng, (19-chizma).
O`zgarib turuvchi foiz stavkasi pul bozorini muvozanatda ushlab turadi. Foiz stavkasining o`zgarishi natijasida iktisodiy agentlar o`z aktivlari tarkibini o`zgartirgani tufayli pul bozorida muvozanatga erishish uchun vaziyatga ta`sir etib uni o`zgartirish zarur va mumkindir.
R R

Ms
Ms

Re
MD

M*/P* M/P M*/P* M/P
3.2-chizma. Real pul vositalari zaxi- 3.3-chizma. Pul bozorida muvozanat
rasi taklifi grafigi modeli
Agar R juda yukori bo`lsa, pul taklifi unga bo`lgan talabdan yukori bo`ladi. Iktisodiy agentlar o`zlarida to`planib kolgan ortikcha nakd pullarni aktsiya va obligatsiyalarga aylantirib, ulardan kutilishga intilishadi.
Umumiy pul taklifi nafaqat joriy hisoblaridagi mablag’lardan, balki aholi
qo’lidagi naqd pullardan ham tashkil topadi. Shuning uchun pul taklifining
umumiy modeli pullarni bank depozitlaridan naqd pulga mumkin bo’lgan oqib
o’tishini hisobga olib tuziladi. Naqd pullarni miqdorini omonatlar hajmi bilan
bog’liqligini deponentlash koeffitsienti sr ifodalaydi.
Yuqori foiz stavkasi, ta`kidlanganidek, obligatsiyalar kursining pastrok darajasiga mos keladi. SHu sababli, arzon obligatsiyalarni (kelajakda foiz stavkasi pasayishi okibatida ular kursi o`sishini ko`zda tutib) sotib olish foydali bo`ladi.
Banklar, M<sub>s</sub>> Md bo`lgani uchun foiz stavkasini pasaytira boshlaydi. Asta-sekin iktisodiy agentlar o`z avtivlari tarkibini o`zgartirishi va banklar tomonidan foiz stavkasining o`zgartirilishi okibatida pul bozorida muvozanat tiklanadi. Foiz stavkasi pasayib ketgan xolatda teskari jarayon ro`y beradi.


R Ms

R2

R2
M2d(Y2)
R1 R1

M1d(Y1) Md

M*/P* M/P M*2/P* M*1/P* M/P

3.4-chizma. Daromadlar darajasining 3.5-chizma Pul taklifining

kamayishi oshishi natijasida pulga talabning
o`zgarishi natijasida pul bozorida
muvozanatning o’zgarishi

Foiz stavkasi va pul massasi muvozanatli darajasining o`zgarib turishi pul bozorining ekzogen o`zgaruvchilari – daromadlar darajasi va pul taklifining o`zgarishi natijasida xam ro`y beradi.

Grafik ko`rinishda, bu, pul talabi va pul taklifi egri chiziklarining siljishi sifatida namoyon bo`ladi (3, 4 chizmalar).
Daromadlar darajasining Y₁dan Y₂ga kadar o`sishi (3-chizma) pulga talabni M1d dan M2d gacha oshishiga va foiz stavkasini R<sub>1</sub>dan R<sub>2</sub>ga kadar ko`tarilishiga olib keladi.Pul taklifining kamayishi xam foiz stavkasining ko`tarilishiga va muvozanat nuktasining o`zgarishiga olib keladi.
Pul bozorida muvozanatni o`rnatish va saklab turish mexanizmi kimmatli kogozlar bozori rivojlangan bozor iktisodiyoti sharoitida muvafakkiyatli amal kiladi. Pul bozoridagi muvozanat tovarlar va xizmatlar bozoridagi muvozanat singari makroiktisodiy muvozanatning muxim tarkibiy kismidir.
Monеtaristlar zamonaviy davlat o’z zimmasiga olayotgan iqtisodiy va ijtimoiy
funktsiyalarga kеskin salbiy munosabat bildiradilar. Ular uchun bu iqtisodiy
bеarorlikning asosiy sababidir. Ular ayniqsa, daromadni tеnglashtirish va ijtimoiy
guruhlar o’rtasidagi katta farqni yo’qotishga intiluvchi «umum farovonlik davlati»
(welfare state) g’oyasini qabul qila olmaydilar. Monеtaristlar «kollеktivizm»
tеndеntsiyasini rad etib, raqobatli, monopoliyagacha kapitalizm yutuqlarining
ifodasi sifatida «bozor vositasida individuumlarning ko’ngilli koopеratsiyasi»ni
unga qarshi qo’yadilar. Fridmanning ta’kidlashicha, aynan shunday tizim
jamiyatning har bir a’zosiga «shaхsiy erkinlik»ni kafolatlaydi.
Monеtaristlar va kеynschilar o’rtasida davlatning хo’jalik hayotidagi roli
masalasi bo’yicha fikrlar qarama-qarshiligi yakuniy hisobda hukumat organlari
tomonidan kon’yunkturaga – pul-krеdit siyosati va fiskal siyosatga ta’sir etish
uchun foydalaniladigan makroiqtisodiy nazoratning ikki asosiy vositasini birbiriga qarshi qo’yishda namoyon bo’ladi.