Kurs ishi mavzu: “

I-BOB.YETKAZIB BERISH ZANJIRLARIDAN NOANOQLIKNI ANIQLASHNING NAZARIY ASOSLARI

1. 
   Yetkazib berish zanjirlaridan noanoqlikni aniqlash yollari, maqsadi va vazifalari.
   

Menejment nazariyasi va axborot tizimlaridagi yutuqlarga parallel ravishda logistika xususiy sektorda o'rta asrlardan beri ko'lami va ta'sirida rivojlandi. 1940-yillarning oxirigacha. 1950-60-yillarda harbiylar yagona tashkilot edi. Logistika atamasidan foydalanish. Shaxsiy logistikaning haqiqiy tushunchasi yo'q edi,o'sha paytda sanoat. Buning o'rniga, idoraviy siloslar, shu jumladan materiallarga ishlov berish, omborxona, mashinasozlik, buxgalteriya hisobi, marketing va boshqalar odatiy hol edi. Logistikani rivojlantirishning besh bosqichi - ish joyidagi logistika, ob'ekt logistika, korporativ logistika, ta'minot zanjiri logistikasi va global logistika - 1-rasmda o'z vaqtida chizilgan Ish joyidagi logistikaning maqsadi faoliyatni soddalashtirishdir dastgohda yoki yig'ish liniyasi bo'ylab ishlaydigan kishi. Ish joyi logistikasi tamoyillari va nazariyasi asoschilari tomonidan ishlab chiqilgan Ikkinchi jahon urushida va Ikkinchi jahon urushidan keyingi zavod operatsiyalarida ishlaydigan sanoat muhandisligi. Bugungi kunda ish joyi logistikasining mashhur nomi ergonomikadir. Ob'ekt logistikasi Ob'ekt logistikasi (1-6-rasmga qarang) - bu ob'ektning to'rtta devori ichidagi ish stantsiyalari (ya'ni, ish stantsiyalari va ob'ekt ichidagi) o'rtasida material oqimi. Ob'ekt zavod, terminal, ombor yoki tarqatish bo'lishi mumkin markaz. Ob'ekt logistikasi odatda material deb ataladi qayta ishlash. Ob'ektning logistikasi va materiallarga ishlov berishning ildizlari ommaviydir 1950 va 1960-yillarni ajratib turadigan ishlab chiqarish va yig'ish liniyalari. In ko'pgina tashkilotlar o'sha paytda va hatto 1970-yillarning oxirlarida saqlanib qoldi materiallarni qayta ishlash bo'limlari. Bugungi kunda materiallar bilan ishlash atamasi foydadan chetda qoldi qo'shimcha qiymatga ega bo'lmagan faoliyat bilan shug'ullanganligi sababli foydadan chetlatilgan. Yetkazib berishning asosiy tushunchalari moddiy, moliyaviy va axborot oqimlari fan nuqtayi nazaridan logistikaning tadqiqot obyekti bo‘lib hisoblansa, tadbirkorlik, biznes nuqtayi nazaridan ular logistikaning boshqarish obyektidir. Logistikada asosan moddiy oqimlar o‘rganiladi. Oqim logistikaning birlamchi tushunchasidir. Oqim deb ma’lum bir vaqt oralig‘ida hodisa yoki jarayon sifatida ro‘y beradigan, bir butun massa sifatida qaraladigan va absolyut birliklarda ifodalanadigan bir jinsli obyektlar to‘plamiga aytiladi. Oqim quyidagi asosiy ko‘rsatkichlar bilan xarakterlanadi: 1. Oqiming hajmi, bu ko‘rsatkich oqimdagi elementlar miqdorini ko‘rsatadi va u natural o‘lchovlarda (t, dona, m, km va h.k.) ifodalanadi. 2. Oqimning boshlang‘ich, oraliq va oxirgi punkti. Bu ko‘rsatkich muayyan oqim (tovar-moddiy resurs)ning muayyan paytda qayerda turganligini ifodalaydi.
3. Harakat yo‘li trayektoriyasi (yo‘nalishi). Bu ko‘rsatkich tovar-moddiy resurslarni yetkazib berishdagi harakatlanishning yo‘nalishini ifodalaydi. 4. Yo‘l uzunligi, bu ko‘rsatkich yetkazib berish manbalaridan iste’molchigacha bo‘lgan masofani ifodalaydi. 5. Harakat tezligi, bu yetkazib berish vositasining harakat tezligidir. 6. Harakat vaqti, yetkazib berish uchun sarf qilingan vaqt. 7. Harakat intensivligi, yetkazib berish jarayonida moddiy resurslar partiyalarini yetkazib berish vaqtlari o‘rtasidagi farq. Logistikaning ikkinchi muhim tushunchasi – bu zaxira tushunchasidir. Zaxira oqimning statik holati hisoblanib, u o‘zida oqimning to‘planishini aks ettiradi. Zaxiraning statik miqdori bilan oqimning dinamikasi o‘rtasida uzviy bog‘liqlik mavjud. Moddiy oqim transportda, quvurlarda tashish, omborlarda to‘plash va joylashtirish, iste’molchilarga taqsimlash jarayonlarida vujudga keladi. Moddiy oqim turli korxona va tashkilotlar o‘rtasida yoki bir korxona hududida ro‘y berishi mumkin. Yirik korxonalarda moddiy oqimni ro‘yobga chiqaradigan bo‘g‘in (uchastka)lar tarkibi va oqimning ushbu bo‘g‘inlar bo‘ylab harakat yo‘nalishlari sxemasi yuqoridagi 1-rasmda tasvirlangan. Ushbu sxema bo‘yicha transport vositasidan tushirilgan tovar moddiy resurslar qabul qilish, yoki saqlash bo‘g‘iniga yoki agarda yuk ish vaqtidan tashqari vaqtda tushirilsa qabul qilish ekspeditsiyasiga jo‘natiladi. Keyinchalik barcha yuklar saqlash bo‘g‘inida to‘planadi. Yuklarning saqlash bo‘g‘inidan ortish bo‘g‘ini tomon harakat yo‘nalishi ham turlicha bo‘ladi: saqlash bo‘g‘inidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri ortish bo‘g‘ini tomon; saqlash bo‘g‘inidan jo‘natish ekspeditsiyasiga va undan so‘ng ortish bo‘g‘ini tomon; saqlash bo‘g‘inidan, komplektatsiya bo‘g‘iniga, undan jo‘natish ekspeditsiyasiga, so‘ngra esa ortish bo‘g‘ini tomon; saqlash bo‘g‘inidan, komplektatsiya bo‘g‘iniga, undan keyin ortish bo‘g‘ini tomon.

1.1-rasm. YBZB bo’g’inlari
(Manba: F. O. Bazarov., B. X. Ma’murov “LOGISTIKA ASOSLARI” darslik.)