Kurs ishi Mavzu: XX asirning so’ngi choragida Angliya Topshirdi: Abduraxmanov Jaloladdin Ilmiy rahbar: Satimova Nodira Reja

E. Xit konservativ kabinet kengashi (1970–1974)
Edvard Xit (1916-2005) 1916-yil 9-iyulda Kentning Broadstairs shahrida tug‘ilgan. Uning otasi duradgor, onasi xizmatchi edi. Edvard dastlab Broadstairs Grammatika maktabida tahsil olgan keyin Oksford universitetining Balliol kollejiga bordi va u erda falsafa, siyosat va iqtisod bo'yicha tahsil oldi. Edvard Xit iste'dodli musiqachi bo'lib, bir necha bor nufuzli musiqa tanlovlarida g'olib chiqqan. Oksfordda o'qish paytida Hit Konservativ partiyaga qo'shildi va 1950 yil fevral oyida u birinchi marta Jamoatlar palatasiga saylandi. 1959-yildan moliya vaziri, 1960-yildan esa lord Privy Seal lavozimida ishlagan.Uning bosh vazirlik davrida Angliyada sud-huquq islohoti boshlangan va u faqat 1990-yillarning boshlarida yakunlangan. 1971 yilda "Sudlar to'g'risida qonun" kuchga kirdi, unda og'ir sudlar va chorak majlislar sudlari bekor qilindi, ularning vakolatlari yangi Crown sudiga va qisman Oliy sudga o'tkazildi. Angliyada yuqori sudlar tizimi (Oliy sud) Oliy sud (fuqarolik ishlari), Crown sudi (jinoyat ishlari va fuqarolik ishlarining bir qismi) va Apellyatsiya sudi (fuqarolik va jinoiy bo'linmalar)ni o'z ichiga ola boshladi (A.A. Vologdin). Surunkali ijtimoiy-iqtisodiy va moliyaviy inqiroz sharoitida E.Xit undan chiqishning yagona yo‘lini raqobat erkinligi, shaxsiy mas’uliyat va xususiy tashabbusga sig‘inishni o‘z ichiga olgan an’anaviy konservativ tamoyillarga qaytishda ko‘rdi. Bu ijtimoiy ehtiyojlar, tibbiyot va ta'limga davlat xarajatlarini qisqartirishni anglatardi. Tori "Farovonlik davlati" ni qurish dasturini ishlab chiqdi, unda "nafaqalarni jamiyatning barcha a'zolari, ularning moliyaviy ahvolidan qat'i nazar, taqsimlash g'oyasi eng ko'p odamlarga manzilli yordam ko'rsatish zarurligi haqidagi bayonot bilan almashtirildi" muhtoj" (G.S. Ostapenko, A.Yu. Prokopov). 1971-1974 yillarda E.Xitning konservativ hukumati mamlakatda erkin raqobatni rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish va davlatning iqtisodiy va ijtimoiy sohadagi rolini kamaytirishga qaratilgan qator ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni amalga oshirmoqda. Islohot, birinchi navbatda, soliq tizimiga ta'sir qildi. Soliq islohotining natijasi tabaqalashtirilgan soliq o‘rniga yagona daromad solig‘i stavkasining joriy etilishi bo‘lib, bu daromad keltiruvchi korxonalar rivojlanishini rag‘batlantirdi. Sog'liqni saqlash va ta'lim tizimlari qisman modernizatsiya qilindi. 1973 yilda tibbiyot xodimlariga shaxsiy faoliyat bilan shug'ullanish huquqi berildi, maktablarga ta'lim mazmunini belgilash va shakllarini tanlashda katta erkinlik berildi.
Islohotlarning natijasi faqat Britaniya iqtisodiyotining vaqtincha tiklanishi bo'ldi, ammo bu sanoat gullab-yashnashi bilan tugamadi. Investitsiyalar etishmasligi, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish zarurati, yuqori inflyatsiya - bularning barchasi Torilarni yirik sanoat korporatsiyalari uchun davlat subsidiyalari siyosatiga qaytishga majbur qildi. Konservativ kabinet va kasaba uyushmalari o'rtasidagi munosabatlar oson emas edi. Kasaba uyushmalarining davlat ijtimoiy xarajatlarini qisqartirish siyosatiga qarshi chiqishidan qo‘rqib, 1971-yil avgust oyida E.Xit kabineti kasaba uyushmalariga qarshi “Ishlab chiqarish munosabatlari to‘g‘risida”gi qattiq qonun qabul qildi, unga ko‘ra kasaba uyushmalari ro‘yxatdan o‘tishlari kerak edi. maxsus nazorat organlari bilan ishlash tartibi, ruxsatsiz ish tashlashlar uchun jarimalar joriy etildi va hokazo. Kasaba uyushmalariga qarshi qonunning qabul qilinishi oqibati ishchilar harakatining faollashuvi bo'ldi. Kuchli norozilik to'lqini butun mamlakat bo'ylab tarqaldi. Bunga javoban E.Xit hukumati kasaba uyushmalari huquqlarini cheklash siyosatiga amal qilgan holda mamlakatda favqulodda holat e'lon qiladi. Hukumat va kasaba uyushmalari o'rtasidagi qarama-qarshilikning eng yuqori cho'qqisi 1974 yil 23 yanvarda boshlangan konchilarning umummilliy ish tashlashi bo'ldi. E. Xit kabinetining pozitsiyasi 1973 yil oxirida boshlangan global energetika inqirozi tufayli yanada murakkablashdi. OPEKning neft narxini oshirish qarori bilan. Yaqin Sharqdan neft yetkazib berishga qaram bo'lgan Buyuk Britaniya uchun bu ulgurji va chakana narxlarning keskin oshishiga olib keldi. Oldingi kabinetlar singari, E.Hit hukumati ham Buyuk Britaniya uchun nihoyatda og‘riqli bo‘lgan Shimoliy Irlandiya masalasini hal qila olmadi. 1971 yil kuzida katoliklar va protestantlar o'rtasidagi qurolli to'qnashuv bilan bog'liq Olsterdagi vaziyatning yanada keskinlashishi munosabati bilan E. Xit Shimoliy Irlandiyaga qo'shimcha 1500 qo'shin yuboradi va 1972 yil mart oyida u tarqatib yuborilganligini e'lon qiladi. Ulster protestant hukumati va Londondan Shimoliy Irlandiya hududlarini bevosita nazorat qilishni joriy qiladi. 1974 yilda Shimoliy Irlandiyada favqulodda holat joriy etilgan terrorizmning oldini olish to'g'risidagi qonun kuchga kirdi. O'z navbatida, AIR bu harakatlarni qonuniy deb tan olishdan bosh tortadi va aslida Britaniya hukumatiga qarshi jangovar harakatlarni boshlaydi.
Tashqi siyosatda E.Xit hukumati hal qilishi kerak bo'lgan eng muhim vazifa Buyuk Britaniya va EEK o'rtasidagi munosabatlarni tartibga solish zarurati edi. 1971-yilda torilar Angliya uchun ta’sischi davlatlar tomonidan ilgari surilgan ochiqdan-ochiq noqulay shartlarga qaramay, YeIHga a’zo bo‘lishga rozi bo‘ldilar: - Buyuk Britaniyaning milliy valyutasi EEK valyuta tizimiga kiritilishi kerak; - besh yil ichida Buyuk Britaniya EEKga a'zo davlatlar bilan ishlab chiqarilgan mahsulotlar uchun mavjud bojlarni har yili 20% ga kamaytirishi kerak edi; - Buyuk Britaniyaning Britaniya Hamdo'stligi mamlakatlari bilan imtiyozli savdosini qisqartirish; - Britaniya qishloq xo'jaligi EEK tizimiga kiritilishi kerak edi, bu muqarrar ravishda oziq-ovqat narxlarining oshishiga olib keladi; - Buyuk Britaniyaning Hamjamiyat g'aznasiga moliyaviy hissasi 1980 yilga kelib EEK byudjetining 24 foizini tashkil qilishi kerak edi, bu Britaniya moliya tizimi uchun juda og'ir tuyuldi. Buyuk Britaniyaning YeIga kirishi uchun ancha og'ir sharoitlar navbatdagi parlament inqirozini keltirib chiqardi. Har ikki hukmron partiya deputatlari “yevropachilar” – Yevropa integratsiyasi tarafdorlari va “yevroskeptiklar” – uning muxoliflariga bo‘lingan. Buyuk Britaniyaning YeIHga qo‘shilishi masalasi bo‘yicha ovoz berish natijasida “yevropachilar” kichik ovozlar farqi bilan g‘alaba qozondi. 1973-yil 1-yanvarda Buyuk Britaniya rasman Yevropa Ittifoqiga aʼzo boʻldi, ammo uning iqtisodiy rivojlanishi boshqa Yevropa davlatlaridan ortda qolishi hamon sezilarli edi. 1973-yilning oʻrtalariga kelib oziq-ovqat mahsulotlari narxi 15% ga koʻtarildi, bu esa mamlakat aholisining salmoqli qismining moddiy ahvolining yomonlashishiga va oʻrta sinfning keskin qisqarishiga olib keldi. Ingliz jamiyatidagi ijtimoiy keskinlikning kuchayishi, Buyuk Britaniyaning YeIHga qo'shilishining salbiy oqibatlari bilan bog'liq holda, E. Xit parlamentni tarqatib yuborishga qaror qiladi. 1974-yil 28-fevralda navbatdan tashqari parlament saylovlari boʻlib oʻtdi. Saylov natijalari ikkala hukmron partiya uchun ham umidsizlikka aylandi: saylovchilarning 37,9 foizi leyboristlar uchun, 37,1 foizi konservatorlar uchun ovoz berdi. Shunday qilib, 1929 yildan beri birinchi marta hech bir partiya qila olmadi
parlamentda kerakli ko'pchilikni olish. Bu leyboristlarni 1974 yil oktyabr oyida navbatdan tashqari parlament saylovlarini o'tkazishga majbur qildi va ular o'z pozitsiyalarini biroz mustahkamlashga muvaffaq bo'lishdi. Yangi hukumatga G.Vilson boshchilik qildi.