Kurs ishi organik kimyo fanidan Mavzu: Tiroksin Bajardi: Salimova Mahfuza Tekshirdi: Islomova Yulduz Toshkent 2021 Reja

2.2.Tirozinning kashf etilishi va kimyoviy tuzilishi
Qalqonsimon bez gormonlari moddalar almashuvining hamma turlariga ta'sir ko‘rsatadi. Bulardan eng muhimlari quyidagilar: qalqonsimon bez gormoni kislorodning yutilishi va karbonat angidridning ajralishini kuchaytiradi, asosiy almashinuv tezligini orttiradi, itbaliq dumining so‘rilib baqaga aylanishini (metamorfoz) kuchaytiradi, oqsillar almashinuvini tezlashtiradi, qonda xolesterin va umumiy lipidlar miqdorini kamaytiradi, siydikda kreatin ajralishini orttiradi, qonda kaltsiy va fosfor miqdorini ko‘paytiradi. Qalqonsimon bez follikulalarida to‘planadigan bezning asosiy oqsili tiryeoglobulin — tarkibida 0 , 1 — 1 , 2 % yod tutadi. Gidroliz qilinganda turli yodlangan komponentlarni ajratib parchalanadi. Turli gidroliz usullarini qo‘llab va gidroliz mahsulotining faolligini tekshira borib Kendall va Osterberg 1915 yilda qalqonsimon bezdan gormonal faollikka ega ximiyaviy moddani ajratib olishga muvaffaq bo‘ldilar. Bu moddaning strukturasini o‘rganib uni tiroksin deb atadilar. Ammo tiroksinning to‘g‘ri formulasini 1926 yil Xarrington ishlab chiqdi va uni ximiyaviy sintez yo‘li bilan isbotladi.
Shunday qilib, qalqonsimon bezning haqiqiy gormoni tiroksin , tireo - globulin esa yodning saqlanish shakli — tiroksinning potensial manbai ekanligi aniqlandi.
Qalqonsimon bez yoki tireoglobulin gidroliz qilinganda undan tarkibida yod tutuvchi bir nechta komponent olinadi. Ularning bir qatori yodlangan tirozinlar bo‘lib, gormonal ta'sirga ega emas, ikkinchi qatori — yodlan -gantironinlar esa bezning haqiqiy gormonal faolligini tashkil qiladi.
Aminokislota tirozin hosilalari yodlangan tirozinlar — monoyodtiro -zin va diyodtirozin, asosan, tireoglobulin tarkibida, qisman, oz miqdorda erkin holda ham uchraydi. Ular haqiqiy gormonlar sintezi uchun materialdir:

Qalqonsimon bezning gormonlari tironin strukturasiga ega va tarkibida 3 yoki 4 atom yod tutadigan aminokislotalardir:

Tiroksin tarkibida 4 atom yod tutadi, u 3,5,3’,5’ — tetrayodtironindir:

Bundan tashqari, qalkonsimon bez gidrolizatlaridan yoki tireoglobulindan yana bir nechta yodlangan tironinlar ajratib olingan bo‘lsa ham ular ichida eng muhimi 1952 yili bir vaqtda ikki gruppa olimlari: Angliyada Gross va PnttRivers, Fransiyada Rosh, Mishel va Lisitskiylar kashf etgan 3,5,3'- triyodtironindir:

Qavslar ichida yodlangan komponentlarning umum qabul qylingan belgisi keltirilgan. Bu keyingi gormon tiroksinga o‘xshash ta'sir etsa ham, unga qaraganda, taxminan, 5 marta kuchli va hujayraga Tezroq kirib, tezroq ta'sir ko‘rsatadi, ammo qonda uning mikdori tiroksinga nisbatan ancha kam. Qonda aylanib yuradigan gormonlarning 3 /4 qismini tiroksin tashkil qiladi. Yuqorida keltirilgan barcha yodlangan birikmalar yon shoxda asimmetrik a-uglerod atomiga ega bo‘lganidan L- va D- shakllarida bo‘ladi, Gormonal faol yodtironinlar L- konfiguratsiyaga ega, D- izomerlarining biologik ta'siri ularnikidan 20 marta kuchsiz.