Kurs joybari

I BAP Dárilik gulxayri ósimliginiń biomorgologiyasi

Dárilik gulxayri - Althaea Officinalis L; Arman gulxayrisi - Althaea Armeniaca. Gulxayritarizliler - Malvaceae tuqimlasina kiredi. Gulxayri ko‘p jilliq, bo‘yi 150-160 sm keletuǵin shop ósimligi. Tamirpaqali kelte juwan kop basil.Oq tamir sistemali 50sm uzinliqda bolıp joqarı bólimi aǵashlanǵanboladı. Paqalı - bir yamasa bir neshe tik o'siwshi cilindrtarizli kem shaqli tómengi bólegi aǵashlanǵan.

Japragi ápiwayı bolıp baldaǵı menen paqalda izbe-iz jaylasqan paqalning joqarı bólegindegileri pútin máyektárizli orta hám tómengileri bolsa úsh yamasa bes bólekli qosımsha japragi mayda jińishke lansettárizli yamasa sızıqtárizli. Japıraq plastinkası ótkir ushlı hám qırlı boladı. Paqal shaqa hám Japragi sertuk bolǵanınan kúlreń-jasıl tusde kórinedi.
Gulleri japıraq qoltıig'ina paqal hám shaqları ushina jaylasqan boladı. Gulkesechesi eki qabatlı. Tómengi kishkene kese 8-12 bolekke bóleklengen, ústki kishkene kesesi bolsa bes bólekli. Kishkene kese japıraqları mıywe menen qaladı. Taj japragi 5 bolıp aqshıl qızǵılt reńde ataligi (shańshı ) kóp sanlı. Olar sabaǵı menen birlesip naycha payda etedi. Analıq (tuqımgershilik qánigesi) túyini 15-25 xanalı joqarıǵa jaylasqan. Mıywesi – tegis domalaq kop tuximli qurǵaq mıywe. Iyun ayınan sentyabrge shekem gúlleydi, mıywesi iyuldan baslap jetiledi.
Ózbekstan medicinaında qollanılatuǵın dári ónimleriniń 38-40% ini Dárilik ósimliklerden alınatuǵın preparatlar quraydı. Birqansha keselliklerdi emlewde isletiletuǵın darilik preparatlami (júrek glikozidlari,alkaloidlar, terpenlar, saponinlar, steroid hám fenolli birikpeler hám basqa biologiyalıq aktiv elementlar ) usi waqıtqa shekem sintez jolı menen alıw ilaji bolmagan. Olardı alıw dáregi házirsha tek o'simiiklar bolıp qalıp atır. Tamırı quraminda 35% shilliq moddalar, 37 % kraxmal-10, 2 % saxaroza, mikro-elementler, pektin hám basqa zatlar bar. Tamır preparatlari (untagı, demlemesi, quruq ekstrakti, sherbeti) hám mukaltin balgam kúshiretuǵı jumsatıwshı, orap alıwshı hám jaraqatlaniwga qarsi qural retinde dem aliw jollari hamde asqazan ishek (gastrit, enterokolit hám boshka) keselliklerdi emlewde isletiledi. Maydanlanǵan tamırı nafas jollari ayazlaganda isletiletugin jiymalar shaylar quramina kired. Tamırınen tayarlanǵan sherbeti farmacevtika ámeliytinda dáriler ta'mini jaqsılaw ushın untaqı dári tayarlawda qullaniladi. Gulxayri túrleri xalq| shıpakerlik kásibiinde ayemnen isletilip kelinetuǵın ósimliklerge kiredi. Ibn Sino olardıń tamır japraq tuqiminan tayarlanǵan demleme menen zotiljam kán túkiriw jotel buyrak keselliklerin dawalagan hamd balgam kúshiretuǵın hám isiklerdi qaytariwshi qural retinde qollanilgan. Orta Aziya xalqlari gulxayri túrleri tamırınen tayarlanǵan demlemeni kokrek awirganda dem qisiwda okpe awiriwlarinda timaw jotel kokjotel ham dem aliw jollari basqa keselliklerinde jumsatiwshi awiriw qaldiriwshi balgam koshiriw shidari retinde qollaniladi. Tamırıniń demlemesi taǵı asqazan hám un eki barmaq ishek jarası keselliginde, dizenteriyada, bala -larning ishi ketkende, búyrek (siyish kiyinlashganda) hám boshka keselliklerdi emlewde kullaniladi. Tóbeok, yalliglanganda, tóbeok ogrigida bul demleme menen tóbeok chayiladi. Gulxayri tamırı, guli hám bargidan tayarlanǵan malxamni kuruk jaralar, irińli jaralar hám chipkon chikkan jayǵa boglab kuyilsa, jaqsı payda beredi.[1,2,5,7,9]