Kursish I reja: Kirish

Ko'p darajali navbatlash tartibining afzalliklari:
1. Adolatli resurslarni taqsimlash: Jarayonlarni guruhlash va ularni darajalar bo'yicha navbatlash tartibi, resurslarni adolatli ravishda taqsimlashga imkon beradi. Har bir jarayon guruhiga mos resurslar beriladi, va jarayonlar o'z navbatlarida ularga ega bo'ladi.
2. Darajalar bo'yicha tizimlilik: Ko'p darajali navbatlash tartibi tizimlilikni oshiradi, chunki har bir jarayonning o'ziga xos darajasi va navbatlashingi mavjud bo'ladi. Bu tizimda muhimiyat darajasiga qarab jarayonlarni tashkil etish va resurslarni berish mumkin.
3. Qo'shimcha ko'p darajali navbatlar: Bu tartibning yordamida muhimiyat bo'yicha bir nechta navbatlar tashkil etish mumkin. Misol uchun, kritik ishlar uchun bir navbat, normal ishlar uchun ikkinchi navbat, va faraziy ishlar uchun boshqa bir navbat belgilanishi mumkin.
Ko'p darajali navbatlash tartibining yomonliklari:
1. Darajalar va prioritetlarning to'g'ri belgilanishi: Jarayonlarni darajalar va prioritetlar bo'yicha to'g'ri belgilash kuzatuvchanliklar bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Jarayonlar o'zlarini to'g'ri darajada joylashishi va birinchi navbatdagi jarayonlar o'zlarining ustunligini oshirishi kerak.
2. Navbatlash tartibining adolatlikni ta'minlashi: Navbatlash tartibi va darajalar tanlashi adolatli bo'lishi kerak, aks holda daraja darajasidagi jarayonlarning ishga tushishini kutish vaqtini oshirishi mumkin.
Ko'p darajali navbatlash tartibi jarayonlarni bir nechta darajali guruhlar bo'yicha tartiblashni ta'minlaydi va resurslarni adolatli ravishda taqsimlashga imkon beradi. Jarayonlar to'plamidagi xususiyatlar, prioritetlar va tizimning talablari asosida tartiblash algoritmlari tanlash zarur bo'ladi.

Ishtirok etish algoritmlari, protsesslarning yoki o'lchovlarning murakkabligiga qarab, protsesslarni yoki iplarni KPIda amalga oshirish tartibini aniqlash uchun ishlatiladi. Quyidagi ishtirok etish algoritmlarining solishtirilgan tahlili:

1. Birinchi keldi, birinchi xizmat qildi (FCFS):
- Qulayliklar: Oddiy va tushunarli. Barqarorlikni ta'minlaydi, chunki protsesslar kelish tartibida ishga tushiriladi.
- Yo'qotishlar: Yomon o'rtacha kutish vaqti yuzasidan aylanishi mumkin, xususan agar uzun protsesslar birinchi kelgan bo'lsa (konvoy ta'siri).
2. Eng qisqa ish avval (SJF):
- Qulayliklar: O'rtacha kutish vaqti va aylanish vaqti kamaytirish uchun eng qisqa ishni keyin bajaradi.
- Yo'qotishlar: Real vaqtda sistema uchun umumiy CPU ish vaqti bilinishi kerak, bu esa ko'pida bilmaydi. Uzun protsesslar uchun xavfli bo'lish mumkin.
3. Aylanib o'tish tartibi (RR):
- Qulayliklar: Barqarorlikni ta'minlaydi, har bir protsessga kichik vaqt qatlam (kvant) berib, keyingi protsessga o'tish imkonini beradi. Time-sharing tizimlariga mos keladi.
- Yo'qotishlar: Uzun protsesslarga qo'l kelishi uchun o'rtacha kutish vaqti bo'ladi. Performans, kvant tanlovi bo'yicha tanlanganiga bog'liq.
4. Darajalar bo'yicha tartiblash (Priority Scheduling):
- Qulayliklar: Yuqori darajadagi protsesslarni birinchi ishga tushirish imkonini beradi. E'tiborni e'tiborsizlik tufayli kichik darajadagi protsesslar uchun xavfli bo'lish mumkin.
- Yo'qotishlar: Past darajadagi protsesslar uchun o'tirish muhim bo'lgan holda kichik darajaga ega protsesslar xavflanishi mumkin.
5. Ko'p darajali navbatlash tartibi (Multilevel Queue Scheduling):
- Qulayliklar: Protesslarni darajalar bo'yicha guruhlash imkonini beradi, qisqa navbatlash tartibini tanlash uchun o'z navbatini o'zlashtirish mumkin.
- Yo'qotishlar: To'rtinchi tartibning aniqlangan va o'rnatilgan bo'lishi kerak, va navbatlash qarorlarini qabul qilish zarur.
Har bir CPU ishtirok etish algoritmi o'zining afzalliklari va yo'qotishlari bilan ajratiladi. Algoritm tanlovi tizimning talablariga, ish yukining xususiyatlari va istalganishlari bilan bog'liq bo'ladi. Kerakli algoritmnini tanlashda, har birida o'ziga xos kuch va zaifliklarni hisobga olish lozimki, ushbu tahlil ham o'sha asosda tuzilgan.

Xulosa
Umumiy xulosa bo'ylab, CPU ishtirok etish algoritmlarining solishtirilishi quyidagicha bo'lishi mumkin:
1. Birinchi keldi, birinchi xizmat qildi (FCFS) oddiy va adolatli ishtirok etish tartibi hisoblanadi, ammo uzun protsesslar uchun yomon o'rtacha kutish vaqti ta'siri mavjud.
2. Eng qisqa ish avval (SJF) protsesslarni eng qisqa ishlar bo'yicha tartiblashda yaxshi natija beradi, ammo protsesslar uchun barcha ish vaqtlarini bilish kerak, bu esa real vaqtda amalga oshiriladigan tizimlar uchun qiyinliklar tug'dirishi mumkin.
3. Aylanib o'tish tartibi (RR) adolatli va barqaror tartiblashni ta'minlaydi, ammo uzun protsesslar uchun kutish va navbatlashish tartibi yuzasidan yomon natijalarga olib kelishi mumkin.
4. Darajalar bo'yicha tartiblash (Priority Scheduling) protsesslarni darajalar bo'yicha tartiblash imkonini beradi va muhimiyatli protsesslarni oldin ishga tushirish imkonini beradi. Ammo past darajadagi protsesslar uchun xavfli bo'lish mumkin.
5. Ko'p darajali navbatlash tartibi (Multilevel Queue Scheduling) protsesslarni bir nechta darajali navbatlar bo'yicha tartiblash imkonini beradi, bu esa protsesslarni guruhlash va resurslarni adolatli ravishda taqsimlashga imkon beradi. Uning yomonligi esa darajalar va prioritetlarni to'g'ri belgilash va adolatlikni ta'minlashda uzoq o'rin oladi.
Har bir tartiblash algoritmi o'ziga xos qulayliklari va yo'qotishlari bilan kelib chiqadi. Tartiblash algoritmini tanlashda, tizim talablari, ish yukining xususiyatlari va boshqa faktorlar ko'rib chiqilishi kerak. Uyghurcho, birinchi keldi, birinchi xizmat qildi (FCFS) oddiy, shuningdek eng qisqa ish avval (SJF) va aylanib o'tish tartibi (RR) barcha protsesslar uchun yaxshi bo'lishi mumkin. Darajalar bo'yicha tartiblash (Priority Scheduling) muhimiyatli protsesslarni oldin ishga tushirishda foydali bo'ladi. Ko'p darajali navbatlash tartibi (Multilevel Queue Scheduling) esa protsesslarni guruhlash va adolatli resurs taqsimlash imkonini beradi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   http://Chat.openai.com
   
2. 
   https://www.geeksforgeeks.org/comparison-of-different-cpu-scheduling-algorithms-in-os/
   
3. 
   https://www.studytonight.com/operating-system/comparision-scheduling-algorithms
   
4. 
   https://www.researchgate.net/publication/356341965_Comparative_analysis_of_the_essential_CPU_scheduling_algorithms
   
5. 
   Abraham-Silberschatz-Operating-System-Concepts-10th-2018.pdf