L. B. Okun Elementar bóleksheler

Súykimli (osharovannıy, charm) kvark 
Riхter menen Tangtıń toparları tárepinen ashılǵan óziniń quramında súykimli kvarklar dep 
atalatuǵın kvarklar bolǵan súykimli bólekshelerdiń ashılıwı adronlardıń kvarklik teoriyasınıń 
isenimli tastıyıqlanıwı bolıp tabıladı. Bunday kvarklardı 𝑐 arqalı belgileydi (ingliz tilindegi charm 
sózinen). 1974-jılı eń birinshi bolıp "jasırın súykimlilikke iye" hám 𝑆
1
3
haldaǵı 𝑐𝑐̃ jubınan 
turatuǵın 𝐽/𝜓-mezon ashıldı. 
Kóp uzamay sharmoniy dep atalatuǵın 𝑐𝑐̃ sistemasınıń basqa bir qatarı ashıldı. Házirgi 
waqıtları belgili bolǵan sharmoniydiń qáddileriniń sхeması 17-súwrette keltirilgen. Qáddilerdiń 
massaları GeV lerde berilgen. Vertikal boyınsha masshtab saqlanbaǵan. Shtriхlar menen 
belgilengen bóleksheler tómende jatqan hallardıń radiallıq qozıwı bolıp tabıladı. S-hal 𝑐𝑐̃ tiń nolge 
teń orbitallıq momentine, al P-hal birge teń orbitalıq momentke juwap beredi. Oń táreptegi 
tómengi indeks mezonnıń spinin, al shep táreptegi joqarǵı indeks kvark penen antikvarktıń spinlik 
halın kórsetedi: 1 — singlet (spinlerdiń qosındısı nolge teń), 3 — triplet (spinlerdiń qosındısı birge 
teń). 
Súykimlikke iye bolǵan jáne bir qatar bóleksheler ashıldı. Olar mezonlar 𝐷
0
[𝑐𝑢̃] (1,865), 
𝐷
+
[𝑐𝑑̃] (1,869), 𝐹
+
[𝑐𝑠̃] (1,97) hám Λ
𝑠
+
[𝑐𝑑𝑢] barion bolıp tabıladı. Bul jaǵdayda kvadrat 
qawsırmalarda kvarklıq quram, al ápiwayı qawsırmalarda GeV lerdegi bólekshelerdiń massaları 
belgilengen. Bul bólekshelerdiń qásiyetlerin úyreniw c-kvarktıń tek zaryadın emes, al massasın 
anıqlawǵa da múmkinshilik berdi. c-kvarktıń zaryadı +2/3 ge; onıń massası — shama menen 1,4 
GeV ke teń
9
. Solay etip, c-kvark u-kvarktiń júdá awır bolǵan analogı bolıp tabıladı. 
9
c-kvakrtıń massası shama menen 1,28 GeV ke teń (Awdarıwshı).

---

26 
17-súwret.