L. B. Okun Elementar bóleksheler

YUkava tásirlesiwi — spini ½ ge teń bolǵan bólekshe tárepinen spinge iye bolmaǵan 

---

138 
bozonnıń shıǵarılıwı yamasa jutılıwı. Bul tásirlesiwdi táriyipleytuǵın ólshem birligine iye bolmaǵan 
koefficient YUkava konstantası dep ataladı. Mısallar: nuklon tárepinen π-mezonnıń jutılıwı 
yamasa shıǵarılıwı, kvark yamasa lepton tárepinen Хiggs bozonınıń shıǵarılıwı yamasa jutılıwı. 
Хideki YUkava (1907—1981) π-mezonnıń bar ekenligin boljaǵan yapon fizik-teoretigi. 
Lagranjiandaǵı YUkava tásirlesiwin táriyipleytuǵın aǵza ulıwma jaǵdayda 𝜓̅
𝑏
(𝑓 + 𝑓′𝛾
5
)𝜓
𝑎
𝜑 
túrine iye boladı. Bul ańlatpada 𝜓
𝑎
- spini ½ ge teń bolǵan bólekshelerdi joq qılatuǵın 𝑎 hám 
antibólekshelerdi tuwdıratuǵın 𝑎̃ operatorı, 𝜓̅
𝑏
= 𝜓
𝑏
+
𝛾
0
(krest ermitlik túyinleslikti ańǵartadı), φ 
— skalyar (psevdoskalyar) maydannıń operatorı, 𝛾
5
= 𝑖𝛾
0
𝛾
1
𝛾
2
𝛾
3
. P-juplıq saqlanǵan jaǵdayda 
YUkava konstantalarınıń biri (maydannıń juplıǵına baylanıslı 𝑓 yamasa 𝑓′) nolge teń bolıwı kerek. 
Yadrolıq kúshler (juplıqtı saqlamaytuǵın) — atom yadrolarında aynalıq-asimmetriyalıq 
effektler túrinde kórinetuǵın nuklonlardıń arasındaǵı ázzi tásirlesiwler. Bunday effektlerdiń mısalı 
yadrolıq γ-kvantlardıń P-taq múyeshlik tarqalıwı hám cirkulyarlıq polyarizaciyası, uran menen 
toriydiń sınıqlarınıń taq múyeshlik tarqalıwı, 𝑛 + 𝑝 → 𝑑 + 𝛾 reakciyasındaǵı fotonlardıń 
cirkulyarlıq polyarizaciyası h.b. bolıp tabıladı. 
Yang—Mills maydanları — abellik emes kalibrovkalıq simmetriyaǵa iye bolǵan vektorlıq, 
massaǵa iye emes bozonlardıń kalibrovkalıq maydanları. Mısal: glyuonlıq maydanlar — reńli 
𝑆𝑈(3)
𝑐
gruppasınıń kalibrovkalıq maydanları. Abellik emes kalibrovkalıq maydanlardı 1954-jılı 
birinshi ret Yang Shjennin hám R. L. Mills qaradı.