L. Eyler hayoti va ijodi. Funksiya tushunchasining rivojlanishi Leonard Eyler matematika rivojiga eng salmoqli hissa qo‘shgan olimlardan

sinus, so’ngra «aylantirilgan» sinus cosinus

miqdorni kiritganlar. IV- V asrlarda

«siddxant» (fanlar) deb ataluvchi hind ishlarida hamda 499 yilda Ariabxata 1

tomonidan tuzilgan «Ariabxattiam» asarida sinus, kosinus va «aylantirilgan» sinus

(sinus-versus) kabi trigonometrik funksiyalar uchrar edi va ular faqat o’tkir

burchaklar uchun qaralgan edi. Hisoblashlarda esa faqat to’g’ri burchakli

uchburchaklar qaralgan. Bundan tashqari, ular asosiy ayniyat, ayrim

sin cos

kabi keltirish formulalarini bilganlar.

Keyinroq Al-Xorazmiy zamondoshi Ahmad ibn Abdulla Al-Marvaziy

al- Xosob al Xabash (764-874) gnomonika (Quyosh soatlari haqidagi ta’limot

bo’lib, kishilarning asbob yordamida vaqtni aniqlaganlar, ya’ni yerga tik koqilgan

yogoch (gnomon) bo’lib, vaqt yog’och soyasi uzunligi va yo’nalishi bilan

aniqlangan) masalalari bilan shug’ullanib, soya uzunligi u ning gnomon o’zgarmas

uzunligi l ga nisbati Quyosh balandligiga (sinus

burchak bilan o’lchaydi) bog’liq

ravishda o’zgarishini hisobga olib, u soya uzunligining

burchak qiymatlariga mos keluvchi qiymatlarini (ya’ni ctg va tg ) topdi.

Gorizontal tomon uchun ham u aylantirilgan soyalar, ya’ni

u ctg, va tg lar

qiymatlar jadvalini tuzdi. Shunday qilib, u birinchi bo’lib, tangens va kotangensni

to’g’ri burchakli uchburchak tomonlari nisbatlari sifatida kiritdi va sinuslar,

tangenslar, kotangenslar jadvalini tuzdi.

XP asrda arab asarlarini lotin tiliga tarjima qilishda kotangens va tangens

trigonometrik funksiyalar «to’g’ri soya» va «teskari soya» deb atala boshlagan,

«Tangens» va «sekans» atamalari (1583) daniyalik matematik astronom Tomas

Fink (1561-1656) tomonidan kiritilgan bo’lsa, «kotangens» va «kosekans»

atamalarini Edmond Gyunter (1581-1626) 1620 yildan boshlab qo’llay

boshlagan.

O’rta asrlarda birinchi bo’lib funksiya tushunchasini fransuz matematigi N i