Laboratoriya ishi № Mavzu: Bitum tarkibidagi suv miqdorini va suyuq bitumning shartli qovushqoqligini aniqlash

---

Laboratoriya ishi № 8. 
Mavzu: Bitum tarkibidagi suv miqdorini va suyuq bitumning shartli 
qovushqoqligini aniqlash.
 
 
 
Zaruriy jihozlar: 
Viskozimetr asbobi, 2 ta termometr, sekundomer, №07 
elak, 100 ml.li shkalali shisha tsilindr, benzin. 
Sinovga tayyorlash: 
Oquvchan holatgacha qizdirib suvsizlantirilgan bitum № 07 elakdan 
o’tkaziladi va havo pufakchalari yo’qolguncha aralashtirladi. Sinovdan oldin 
bitum balandligi 15-20 mm.li yangi qizdirilgan yirik kristalli tuz yoki kalьtsiy 
xlorid yordamida filьtrlab suvsizlantirilishi lozim.  
 
Bitumni 150 
o
S gacha isitganda uning tarkibidagi suv ko’pik bo’lib, 
bitumning ustki sathiga chiqadi. Bu “Penetratsiya” jarayoni deyiladi. SHu belgiga 
qarab, bitumda suv borligi haqida hulosa qilish mumkin. 
10 - 15 mm diametrli 120 –150mm uzunlikdagi shisha probirkaga 80 - 90 mm 
balandlikda bitum quyiladi. Probirka og’zi termometr va bug’ chiqish teshigi 
bo’lgan tiqin bilan bekitiladi. Termometr tiqin o’rtasiga probirka tagidan 20 – 
30mm balandlikda o’rnatiladi. 170 
o
S gacha qizdirilgan bitum vannasiga probirka 
tushirilib, 150 
o
S gacha bir necha minut qizdiriladi. Kupik xosil bulishi, chirsillash, 
probirkaning titrashi va loyikalanish moyda suv borligidan dalolat beradi. Suvni 
aniqlashning mikdoriy usuli.
Suv neft tarkibida tomchi holatda tarqalgan yoki erigan holatda bo’ladi. 
SHundan kelib chikkan xolda erituvchi yordamida xaydash va maxsus moylar 
yordamida kimyoviy Aniqlash usullari mavjud.
Suvni erituvchi yordamida xaydash. Usulning moxiyati shundan iboratki, 
suv va erituvchini neft maxsulotlarii tarkibidan xaydash va sungra idishda ikki 
katlamga ajratishdan iborat. Erituvchi sifatida BR – 1 benzin erituvchi ishlatiladi. 
Ishlatishdan oldin benzin SaSl bilan suvsizlantiriladi va filьtirlanadi. 
 
Suyuq bitumning qovushqoqligini aniqlashda viskozimetr asbobidan 
foydalaniladi. Bunda sinov harorati 60 ºS bo’lgan 50 ml. bitumning tsilindrning 
tagidagi 3-5 mm.li teshikdan o’tish vaqtiga qarab belgilanadi va shartli 
ravishda S
5
60
 tarzida belgilanadi. 
Viskozimetr tsilindrining ichki qismi va sharikli klapan benzin bilan 
artiladi va quritiladi, tsilindrning oqim teshigi sharikli klapan bilan yopiladi 
va tagiga shkalali shisha tsilindr qo’yiladi. Viskozimetr suvli hammomi 61-62 
ºS suv bilan to’ldiriladi va termometr yordamida kuzatilib, zarurat bo’lsa qizdirish 
yo’li bilan harorat ushlab turiladi. Hammomdagi suv harorati bir xilda bo’lishi 
uchun aralashtirib turiladi. 

---

1- bitumli tsilindr; 
2-termometr; 
3- suvli hammom (d=160, h=100 mm); 
 
 
 
1.-rasm. Standart viskozimetr asbobi 
 
 
Sinov o’tkazish: 
Tayyorlangan bitum xona haroratigacha sovutiladi va kamida 1 soat saqlab 
turiladi. Sinov o’tkazish uchun harorati 62-63 ºS gacha qayta qizdirib viskozimetr 
tsilindriga qo’yiladi va termometr bilan yaxshilab aralashtiriladi. Bitum harorati 
60±0,5 ºS ga kelganda avval termometr va so’ngra klapan olib tashlanadi va bitum 
tagidagi shisha tsilindrga devorlariga tekkizmay quyiladi. Bitum shisha tsilindrning 
25 ml. ko’rsatgichiga kelganda sekundomer ishlatilib va 75 ml.ga yetganda 
to’xtatiladi.
Suyuk bitumning shartli qovushqoqligi sekundlarda 60 ºS haroratli 50 ml. 
bitumning 5 mm teshikdan oqib tushgan vaqtiga tengdir. Tajriba ikki marta takror 
o’tkazilib, natijalarining o’rtacha qiymati olinadi. Bunda natijalar farqi 
qovushqoqlik 40 sekundgacha bo’lganda 2 sekunddan oshmasligi, qovushqoqlik 
40 sekunddan yuqori bo’lganda kichik qiymatning 10% dan oshmasligi lozim.