Laboratoriya ishi №1

--yagona foydalanuvchi interfeysi WINDOWS operatsion sistemasidagi bir dastur interfeysida ishlashni o’zlashtirib olgandan so’ng boshqa dastur interfeysini o’rganish oson;

--yagona aparatli-dasturiy interfeys – WINDOWS muhiti turli qurilma va dasturlarning bir-biriga mosligini taminlaydi hamda WINDOWS muhiti boshqa, masalan , MS DOC , operatsion sistemalarida yaratilgan dasturlardan ham foydalanish imkoniyatini beradi ;

--Windows muhiti dasturlarning qurilmalarga va dasturli taminot (printer, displeyga )ga bog’liq bo’lmasligini taminlaydi;

--Windows muhiti MS DOC ning barcha amaliy paketlari , muharrirlar va elektron jadvallar ishini to’la taminlaydi ;

--Windows mavjud tezkor xotira va qurilmalardan to’liq foydalana oladi;

--Windows dasturlar aro malumotlar almashish imkoniyatiga ega . Bu maxsus Clipboard yoki DDE yokiOLE yordamida amalga oshiriladi.

Windowsda foydalanilgan barcha uskunaviy jihozlar uning OBYEKTLARI deb ataladi.WINDOWS operatsion sistemasi yuklanganda ekranda uning asosiy foydalanuvchi interfeysi –ISH STOLI aks etadi.Unda WINDOWS obyektlari va boshqaruv elementlari joylashgan . Obyektlar bir – biridan xususiyatlari bilan farqlanadi . Masalan : qattiq disk o’zining nomi, to’la hajmi, bo’sh sohasining hajmi, oxirgi tekshirilgan kuni va boshqalar bilan farqlanadi. Shuningdek , operatsion sistema uchun fayllar ham obyekt hisoblanadi . Chunki ular o’zining nomi , joylashgan nomi , joylashgan joyi, yaratilgan vaqti, hajmi va turi bilan farqlanadi . WINDOWS operatsion sistemasi bilan ishlaganda quyidagi tushunchalardan foydalaniladi:

--piktograma – obtektni aniqlovchi tasviri , uning yordamida obyektlar bilan ishlanadi ;

--fayl belgisi—faylni ko’rsatuvchi fayl nomi va bu fayl nomi va fayl hosil qilingan dasturga mos belgi ;

--yorliq –istalgan katalogga joylashtirish mumkin bo’lgan fay va pakaga tez murojat qilish uchun fodalanilgan belgi turi bo’lib ,ular biror obyektni ishga tushiradi va qanday obyekt ekanligi ifodalaydi ;

--papka –WINDOWS obyektlarini birlashtiruvchi element bo’lib , unda fayllar va yana ichki joylashtirilgan papkalar bo’lishi mumkun ;

-- papka oynasi – ochilgan papkaning ko’rinishi ;

--moy kampyuter-- sistema katalogi;

--savatcha—o’chirilgan ma’lumotlarni vaqtincha saqlab turish uchun xizmat qiladi;

--sichqoncha – grafik operatsion sitemasidagi obyektlarni boshqarish qurilmasi.

4. Axborotning sintaktik, semantik va pragmatik o‘lchovlari. Axborot o‘lchov birliklari

1. Axbоrоtning ifоdalanish shakllari va uning turlari;

2. Axborotlarning o‘lchov birliklari.

Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar: Axborotning sintaktik o‘lchovi. Axborotning sеmantik o‘lchovi. Axborotning pragmatik o‘lchovi. Axborot o‘lchov birliklari.

Axbоrоtning ifоdalanish shakllari va uning turlari

Axbоrоtning muhim xarakteristikalaridan biri uning adekvatligi hisоblanadi. Axbоrtning adekvatligi – оlingan axbоrоt yordamida yaratilgan оbrazning real оb`ekt, jarayon, hоdisa va shunga o’xshashlarga mоsligining ma`lum darajasi.

Axbоrоtning adekvatligi uchta shaklda ifоdalanishi mumkin: semantik, sintaktik va pragmatik.

Semantik (ma`nоli) adekvatlik – оb`ektning uning оbraziga (qiyofasiga) muvоfiqlik darajasini aniqlaydi. Semantik nuqtai nazar axbоrоtning ma`nоli mazmunini hisоblashni ko’zlaydi. Bunda axbоrоt aks ettirgan ma`lumоtlar tahlil qilinadi, ma`nоlar bоg’liqligi ko’riladi.. Masalan, axbоrоtni kоdlar оrqali ifоdalashni ko’rsatish mumkin.

Sintaktik adekvatlik – axbоrоtning mazmuniga tegmagan hоlda, uning rasmiy-strukturaviy xarakteristikalarini ifоdalaydi. Sintaktik darajadagi axbоrоtni ifоdalash usulida axbоrоt elituvchi turi, uzatish va qayta ishlash tezligi, ifоdalash kоdining o’lchamlari, bu kоdlarni o’zgartirish aniqliligi va ishоnchliligi hisоbga оlinadi. Axbоrоtning mazmuniga ahamiyat berilmaganligi sabali, bunday axbоrоt ma`lumоt deb ataladi.

Pragmatik (fоydalanuvchanlik) adekvatlik – axbоrоt bilan fоydalanuvchining munоsabatlarini aks ettiradi, axbоrоtni uning asоsida amalga оshiriladigan bоshqarish sistemasi maqsadiga muvоfiqligini ifоdalaydi. Axbоrоtning pragmatik xususiyatlari faqat axbоrоt (оb`ekt), fоylanuvchi va bоshqarish maqsadlarining umumiyligida namоyon bo’ladi. Adekvatlikning ushbu shakli axbоrоtdan amaliy fоylanish bilan bevоsita bоg’langan.

Infоrmatikada asоsiy masala bo’lib hisоblash texnikasi qurilmalaridan axbоrоtni saqlash, qayta ishlash va uzatishda qanday fоydalanish hisоblanadi. Shuning uchun infоrmatikada axbоrоtning ikki xil turi bilan ish ko’riladi, ya`ni analоg va raqamli. Ko’pgina hisоblash texnikasi qurilmalari raqamli axbоrоtni qayta ishlaydi. Analоg axbоrоtni raqamli axbоrоtga o’zgartiruvchi maxsus qurilmalar mavjud bo’lib, bunday o’zgartirishni analоg-raqamli o’zgartirish deyiladi. Insоn sezgi оrganlari shunday tuzilganki, u analоg axbоrоtni qabul qilish, saqlash va qayta ishlash imkоniyatiga ega. Televizоr – bu analоg qurilma, kоmp yuter mоnitоri – televizоrga o’xshasada, lekin u raqamli qurilma.

Axborot bu barcha sezgi organlarimiz orqali qabul qila oladigan ma`lumotlar majmui va ularning o’zaro bog’lanish darajasidir. Axborotlar xabar ko’rinishda bo’ladi. Xabar - bu informasiyaning suzlashuv, matn, tasvir, jadval, sonli ma`lumotlar va x.k. ko’rinishdagi turidir. Inson tashki ta`sirnatijasida sezgi organlar orqali axborotlarga ega bo’ladi. Bular: ta`m bilish, xid sezish, eshitish, ko’rish, teri-badan sezgisi.

Axborotlarni to’plash, qayta ishlash va uzatish vositalarga bo`lgan extiyoji juda katta. Uzatish vositalari - sputnik, televizor, radio, magnitafon, video, telefon va x.k. Tuplash va tashuvchi vositalar deb kitob, gazeta, kaseta va dikslarni tushunishimiz mumkin. Axborotlarni ustidan har xil amallarni bajarish jarayoni - axborot texnologiyasi deb nomlanadi. Axborot texnologiyasini asosiy texnik vositasi bu kompyuter.

Axborotlarning o‘lchov birliklari

Ma’lumotlarni taqdim etishning ko‘plab tizimlari mavjud. Hisoblash texnikasida qabul qilingan eng kichik axborot birligi bit (bit) deb ataladi. Bit ikkita qiymat qabul qilishi mumkin: 0 va 1. Darhaqiqat, bir bit o‘zida minimal axborot tashiydi. Odatda, uni yoqilgan (1 holat) yoki o‘chirilgan (0 holat) bo‘lishi mumkin bo‘lgan lampochkaga tenglashtiradilar. Ba’zan uni o‘chirish-yoqish qurilmasilga o‘xshatadilar: "yoqilgan" holati 1, o‘chirilgani - 0.

Raqamli yoki boshqa ma’lumotlarni ifodalovchi ikkilik razryadlar yig‘indisi bitning o‘ziga xos tasvirini hosil qiladi. Amaliyot ko‘rsatadiki agar bu tasvir muntazam shaklga ega bo‘lsa, bitning bunday tasvir bilan ishlash juda qulay. Hozirgi paytda bunday shakllar sifatida 8 bitdan iborat bo‘lgan va baytlar deb ataluvchi guruhlardan foydalaniladi.

Agar 8 ta lampochkani olib va ularni yonma-yon bir qatorga qo‘yib, bir guruhga biriktirilsa, axborotning miqdorini o‘lchovi yirikroq o‘lchov birligi - bayt (byte) haqida yaqqol tasavvur hosil qilamiz. Guruhdagi har bir lampochka bitta bitga to‘g‘ri keladi. Shunday qilib, bayt 8 bitdan iborat, 1- jadvalida keltirilgan.

1- jadval

O‘nlik son

Ikkilik son

Bayt

1

1

0000 0001

2

10

0000 0010

...

...

...

255

1111 1111

1111 1111

Bir bayt.

Baytning o‘zaro bog‘liq bitlar guruhi ekanligi haqidagi tushuncha elektron hisoblash texnikasining birinchi namunalari bilan birga paydo bo‘ldi. U uzoq vaqt davomida mashinaga bog‘liq bo‘lib qoldi, ya’ni turli xildagi hisoblash mashinalari uchun baytnig uzunligi turlicha edi. Faqat 60-yillarning oxirlarida bayt tushunchasi universal va mashinaga bog‘liq bo‘lmagan tushunchaga aylandi.

Amaliyot va tajribalar shuni ko‘rsatadiki, ko‘pchilik hollarda 8 razryadli emas, balki 16,24,32, va undan ortiq razryadli kodlashtirishni ishlatish maqsadga muvofiqdir. O‘zaro bog‘langan 16 bit (o‘zaro bog‘liq bo‘lgan ikki bayt) dan iborat guruh informatikada so‘z deb ataladi. Shundan kelib chiqib, o‘zaro bog‘liq to‘rtta bayt (32 razryadli)dan iborat guruhdan ikkilangan so‘z, 8 bayt (64 razryad)dan iborat guruhlar to‘rt karrali so‘z deb ataladi.

Ma’lumotlarni o‘lchashning turli xil tizimlari mavjud. Har bir ilmiy fan va inson faoliyati sohasi o‘ziga ma’qul va qulay bo‘lgan yoki an’anaviy shakllangan o‘lchov birliklaridan foydalanishi mumkin.

Informatikada ma’lumotlarning ikkilangan universal tasvirga egaligi haqidagi dalildan foydalanadilar va shuning uchun ana shunga asoslangan o‘z ma’lumot birliklarini kiritadilar.

Eng kichik o‘lchov birligi bayt hisoblanadi. Odatda, bir bayt bilan matn axborotining bitta belgisi kodlashtirilishi sababli matn hujjatlar uchun baytlardagi o‘lcham belgilarda ifodalangan leksik hajmga muvofiq, mos miqdorda bo‘ladi (UNICODE universal kodlashtirish hozircha bundan mustasno).

Kattaroq o‘lchov birligi kilobayt (Kbayt)dir. Shartli ravishda 1 kilobaytni taxminan 1000 baytga teng deyish mumkin. Shartlilik shu bilan bog‘liqki, ikkilik raqamlar bilan ishlovchi hisoblash texnikasi uchun, raqamlarni ikkinchi darajasi ko‘rinishida taqdim etish qulayroq va shuning uchun ushbu mezondan kelib chiqib hisoblasak, haqiqatda 1Kbayt 210 bayt (1024 bayt)ga teng bo‘ladi. Kilobaytlarda ma’lumotlarning nisbatan uncha katta bo‘lmagan hajmlari o‘lchanadi. Mashinkada bosilgan, formatlashtirilmagan bir bet matn 2 Kbaytga yaqinni tashkil qiladi deb shartli ravishda hisoblash mumkin.

Ancha yirikroq o‘lchov birliklari peta-ekza-zetta perfikslari qo‘shib hosil qilinadi. Bunday kattaroq birliklarga hozircha amaliy ehtiyoj yo‘q.

1 bayt (b) 8 bit 23=8 bit =1 bayt (b)

1 kilobayt (Kb) 1024 bayt 210 = 1024 b

1 megabayt (Mb) 1024 kilobayt 220 = 1 048 576 b

1 gigabayt (Gb) 1024 megabayt 230 = 1 073 741 824 b

1 terabayt (Tb) 1024 gigabayt 240 = 1 099 511 627 776 b

1 petabayt (Pb) 1024 terabayt 250 = 1 125 899 906 842 624 b

1 eksabayt (Eb) 1024 petabayt 260 = 1 152 921 504 606 846 976 b

1 zettabayt (Zb) 1024 eksabayt 270 = 1 180 591 620 717 411 303 424 b

1 yottabayt (Yb) 1024 zettabayt 280 = 1 208 925 819 614 629 174 706 176 b