Лаборатория иши №1

Вижинернинг шифрлаш тизими. Биринчи бўлиб Вижинер тизими 1586-йилда чоп этилган ва у кўп алфавитли тизимга нисбатан юқорироқ ўринда туради. Блеза Вижинера ўзини XVI асрнинг француз дипломати деб ҳисоблайди. У криптография тизимига, яъни унинг ривожланишига ўз ҳиссасини қўшган. Вижинер тизими Цезар шифрлаш тизимига қараганда мукаммалроқ ҳисобланиб, унда калит ҳарфидан ҳарфга алмаштирилади. Бундай кўп алфавитли алмаштириш шифрини шифрлаш жадвали орқали ифодалаш мумкин. Қуйидаги биринчи жадвалда Вижинернинг инглиз алфавити учун мос келувчи жадвал кўрсатилган. Бу жадвалдан матнни шифрлаш ва уни очиш учун ишлатилади. Жадвалнинг иккита кириши бўлиб:
· Юқори қатордаги ҳарфлардан кирувчи очиқ ёзув учун фойдаланилади.
· Чап устундан эса калит ҳарфларидан фойданилади.
Мисол учун калит кетма-кетлигини р-деб олайлик, у ҳолда калит р-алфавитли р-сатрдан иборат бўлади.
π=(π₀, π₁,…,π_r-1);
Вижинернинг шифрлаш тизимида очиқ матн x=(x₀,x₁,…,x_n-1) ва шифрланганn матн y=(y₀,y₁,…,y_n-1) кўринишга эга:
π=(π₀, π₁,…,π_r-1) калит ёрдамида қуйидагича муносабатда бўлади:
x=(x₀,x₁,…,x_n-1) y= (y₀,y₁,…,y_n-1);
(y₀,y₁,…,y_n-1)=(π₀(x₀),π₁(x₁),…,π_n-1(x_n-1));
Юқоридаги ифодадан маълумки Вижинер жадвали орқали шифрлашда матннинг (ахборотнинг) хар бир ҳарфига мос келувчи калитнинг ҳар бир ҳарфи орқали уларнинг устун ва сатрлари кесишмасига мос келувчи ҳарфлар олинади.
Масалан:
Калит: PULNI BANKGA TOPSHIR;
Шифрланган матн: DGXNW MMNYRM TCAEHWC;
Уитстоннинг “иккилик квадрат” шифри. 1854-йилда Чарлз Уитстон шифрлашнинг янги усули «иккилик квадрат»ни яратди ва шу тариқа криптография ривожига ўз ҳиссасини қўшди. Бу «иккилик квадрат» шифрлаш усулида иккита жадвалдан фойдаланилган. Бу усул жуда ишончли ва қулай бўлиб, ундан Германияда хаттоки иккинчи жаҳон урушида ҳам фойдаланилган. Ахборотни шифрлаш учун ихтиёрий иккита рус алфавитдан тузилган жадвал олинган. Шифрлаш учун матн харфларини жуфт-жуфт қилиб бўлакларга бўлинган. Ҳар бир жуфт бўлакнинг биринчи харфи учун ўнг томондаги жадвалдан, иккинчи харф учун эса чап томондаги жадвалдан фойдаланилган.



«Иккилик квадрат» усули учун олинган жадвал

Шифрлашда жуфт бўлакнинг биринчи ҳарфини ўнг жадвалдаги сатри ва устуни аниқланган ва иккинчи ҳарфи учун чап жадвалдан фойдаланилган. Бунда биринчи ҳарф сатри ўрнига мос келувчи иккинчи ҳарф устунида жойлашган ҳарф олинган ва худди шундай иккинчи ҳарф учун унинг сатр ўрнига мос келувчи биринчи жадвал устунидаги харфи олинган. Шу тариқа шифрлаш амалга оширилган.
Ёзув қатори 30 тадан кам бўлмаслига керак, шунда уни ошкор қилиш катта қийинчиликларга олиб келади.