Laboratoriya ishi №2

LABORATORIYA ISHI №2

MAVZU: ERKIN TUSHISH TEZLANISHINI MATEMATIK MAYATNIK YORDAMIDA ANIQLASH
K erakli jihozlar: Matematik mayatnik, teshik sharcha, ip, muftali va halqali shtativ, sekundomer, o’lchov lentasi.
Qisqacha nazariya:
Uzun, vaznsiz, cho’zilmaydigan ipga osilgan jism matematik mayatnik deyiladi. Matematik mayatnikning og’irlik markazi osilish nuqtasidan pastda yotadi. Mayatnik ipining massasi unga osilgan jism, masalan, metall sharcha massasidan juda ham kichik bo’lganligi sababli uni hisobga olmasa ham boiadi. Mayatnikning harakat qilmayotgan holati mayatninkning muvozanat vaziyati deyiladi. Mayatnikni muvozanat vaziyatidan uncha katta boimagan a burchakka og’dirib, uni qo’yib yuborsak u muvozanat vaziyati atrofida tebranma harakat qila boshlaydi (yuqoridagi chizma)
Mayatnikning bir marta to’liq tebranish uchun ketgan vaqtga tebranish davri deb ataladi va uni T bilan belgilanadi.
Agar biror t vaqt ichida mayatnik N marta tebrapsa to’liq bir marta tebranishi uchun ketgan vaqt, ya'ni tebranish davri quyidagicha hisoblanadi:
(1)
SI sistemasida tebranish davri sekundlarda o’lchanadi.
Matematik mayatnikning tebranish davri ipga osilgan yukning massasiga va tebranish amplitudasiga bog’liq emas. Matematik mayatnikning uzunligi deganda ipning osilish nuqtasidan sharcha markazigacha bo’lgan masofaga aytiladi. Matematik mayatnikning tebranish davri matematik mayatnik l uzunligining kvadrat ildiziga to’g’ri proporsional va g erkin tushish tezlanishining kvadrat ildiziga esa teskari proporsional bo’lib, u quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi:
(2)
(2) ifodaga ko’ra erkin tushish tezlanishi g ni aniqlash uchun quyidagi tenglikka ega bo’lamiz:
(3)
Ishni bajarish tartibi:
1.Shtativni stol chetiga o’rnating. Uning yuqori uchiga mufta yordamida halqani mahkamlab, unga ipli sharchani osing. Osilgan sharcha poldan 3-5 sm balandda bo’lishi kerak.
2. Mayatnikni uzunligini o’lchov lenta yordamida o’lchang.
3. Sharchani muvozanat holatdan 5-8 sm masofaga og’dirib qo’yib yuboring.
4.40ta tebranish (N) uchun ketgan vaqt t ni o’lchang.
5. Matematik mayatnikning uzunligini o’zgartirib yuqoridagi tajribani takrorlang (3 marta)
6.t ning qiymatlariga ko’ra T tebranish davrining qiymatlarini hisoblang.

7. formula bo’yicha g ning qiymatini hisoblang.
8.Topilgan qiymatlarni jadvalga yozing:

№	l, m	t, s	T, s	g, m/s^2	Δg, m/s^2	D, %
1.
2.
3.
O’rtacha qiymat

9.g_o’rt ning topilgan qiymatini g=9,8m/s² bilan taqqoslang
10. Olingan natijalar asosida absolyut va nisbiy xatoloklarni hisoblang.