Laboratoriya ishi №5 Mavzu: Shisha plastinkaning sindirish ko’rsatkichini interferensiya yo’li bilan aniqlash. Ishdan maqsad

---

Laboratoriya ishi № 5 
Mavzu: Shisha plastinkaning sindirish ko’rsatkichini interferensiya 
yo’li bilan aniqlash. 
Ishdan 
maqsad: 
Shisha plastinkaning sindirish ko’rsatkichini 
interferensiya yo’li bilan aniqlashdan iborat. 
Kerakli asbob va uskunalar. 
1. Kirralari parallel bo`lgan shisha prizmalar. 
2. Ignalar. 
3. Qog`ozning toza varag`i. 
4. Karton varag`i. 
5. Millimetrli chizg`ich. 
6. Stolcha. 
Nazariy ma’lumotlar. 
To‘lqin interferensiyasi kuzatilishi sharti ularning kogerentligidadir, ya’ni bir 
necha tebranma va to‘lqin jarayonlarining vaqt bo‘yicha va fazoda bir–biriga 
muvofiq ravishda kechishidir. 
yorug‘lik to‘lqinlari interferensiyasini kuzatish uchun optik yo‘l farqlari 
kogerentlik uzunligidan kichik bo‘lishi zarur. 
Agarda to‘lqinlar monoxramatik bo‘lsalar, chastota spektri kengligi kichik 
bo‘lib, kogerentlik vaqti 
kog

katta bo‘ladi, 
kog

kogerentlik uzunligi esa uzun 
bo‘ladi. Fazoning birdan bir nuqtasida kuzatiladigan tebranishlar kogerentligi – 
vaqtli kogerentlik deb ataladi. 
Interferensiya xodisasini kuzatish imkonini beradigan ikkita yorug‘lik 
manba’ining o‘lchamlari va o‘zaro joylashishi fazoviy kogerentlik deb ataladi. 
Ikkita kogerent yorug‘lik to‘lqinlari bir-birini ustiga tushganda yorug‘lik 
oqimining fazoviy qayta taqsimlanishi kuzatilib, ayrim nuqtalarda to‘lqin 
jadalligining maksimumi, boshqa nuqtalarda minimumi kuzatiladi. Bu xodisa 
yorug‘lik to‘lqinining interferensiyasi deb ataladi. 
Demak, ikkala to‘lqin qo‘shilib, bir-birini maksimal kuchaytirishi uchun bu 
to‘lqinlar yo‘li farqi juft sonli yarim to‘lqin uzunligiga teng bulishi kerak, ya’ni: 


m
m



2
2
(5.2) 
Xuddi shunga o‘xshash to‘lqinlar bir-birlarini susaytirish sharti toq sonli yarim 
to‘lqin uzunligiga teng bo‘lishi kerak, ya’ni
2
)
1
2
(




m
(5.3) 
bunda 
...
3,
2,
1,
0,

m
bo‘lib, u interferensiyaning maksimumlar va 
minimumlar tartibi deyiladi 
Yorug`lik bir muhitdan 2-muhitga o`tganda o`z yo`nalishini o`zgartiradi 
yoki sinadi. Yorug`likning sinish qonuni 1 muhitdan ikkinchi muhitga o`tganda 

---

tarqalish tezligi o`zgarishi bilan tushuntiriladi va quyidagi qonunlarga 
bo`ysunadi: 
 
1) tushuvchi va singan nurlar 2 muhit chegarasida nur tushgan nuqtadan 
o`tkazilgan perpendikular bilan bir tekislikda yotadi; 
2) tushush burchagining sinusining sinish burchagi sinusiga nisbati 
berilgan 2 muhit uchun o`zgarmas kattalik. 
Bunga 2-muhitning birinchi muhitga nisbatan sindirish ko`rsatkichi :
y
n
sin
sin


 
 
Ishni bajarish tartibi. 
1. 
Stolga, tagiga karton qog`oz qo`yilgan toza qog`oz varag`i qo`yish 
kerak,qog`oz varaq ustiga shisha plastinkani qo`yib uni qalam bilan konturlarini 
chizing.(qirralarini) 
2. 
SHishaning birinchi va ikkinchi tamoniga bir-biridan uzoqlashgan 
ikkita ignani shunday sanchingki bu ikkita igna shisha qirrasida va 
perpendikularlarda yotsin, perpendikularlar ustma-ust tushmasligi kerak(2 va 3 
ignalar) 
Shishaning ikki tamoniga 1 va 4 ignalarni shunday sanchish kerakki 
shisha plastinadan qaraganda ignalar 1,2,3,4, bir to`g`ri chiziqda yotishi kerak. 
Shishasiz qaraganda esa bir to`g`ri chiziqda yotmaydi. 
4. Shisha va ignalarni olib igna sanchilgan joylarni 1,2,3,4 nuqtalar bilan 
belgilab ular orqali shishani qirrasi bilan kesishguncha to`g`ri chiziq kesmasi 
o`tkazing 1-2, 2-3, 3-4 siniq chiziq hosil bo`ladi. 
5. Siniq chiziqlarni shisha bilan kesishgan nuqtalariga perpendikular 
o`tkazing( h uzlukli chizik). 
6. Ular orasidagi 

va y burchaklarni belgilang 
7. 2-nuqtadan uzlikli chiziqda shisha qalinligi d ga teng kesma oling va 
undan birinchi chiziqqa a kesma o`tkazing (a kesma d ga perpendikular 
bo`ladi) Shisha sirtiga parallel bo`lsin. 

---

8. Kesmalar a,d a’ larni millimetrli chizg`ich bilan o`lchang. 
9. 
1
1
1
/
/
a
a
n
a
a
d
a
d
a
tgy
tg
n





formuladan n ni hisoblab 
toping. 
10. Tajribani kamida 3 marta takrorlang va natijalarni jadvalga
yozing. 
 
Sinov savollar. 
 
1. Geometrik optika qonunlarini bilasizmi? 
2. Muhitni nisbiy sindirish ko`rsatkichi nima ? 
3. Yorug`likni to`g`ri chiziq bo`ylab tarqalishini tushintiring? 
4. Turli xil muhit chegarasida yorug`likni sinishini chizing?