Laboratoriya mashg‘uloti: (2 soat) Mavzu: Dozimetrlar ularning turlari va ishlash prinsipi. Ishdan maqsad

Laboratoriya mashg‘uloti: (2 soat)
Mavzu: Dozimetrlar ularning turlari va ishlash prinsipi.

Ishdan maqsad: Dozimetr-radiometr MKS-15D "Bullfinch" FVKM.412152.005 (bundan buyon matnda dozimetr deb yuritiladi) TU 4362-093-31867313-2010 talablariga muvofiq ishlab chiqarilgan.
Dozimetr atrof-muhit dozasi ekvivalentini H*10 o'lchash uchun mo'ljallangan *  (bundan buyon matnda -AED) va atrof-muhit dozasi ekvivalent tezligi H*10 (bundan buyon matnda DER deb yuritiladi) foton radiatsiya), beta nurlanish oqimining zichligi, shuningdek hisoblash tezligini baholash uchun gamma va beta nurlanishning qo'shma o'lchovlari (bundan buyon matnda γ + β deb yuritiladi).
Dozimetr dozimetrik va radiometrik monitoring uchun ishlatiladi sanoat korxonalari;
Ekologik tadqiqotlar;
Radioaktiv nazorat banknotlarning banklarda ifloslanishi;
Turar-joy binolarining radiatsiyaviy tozaligini nazorat qilish; Binolar, inshootlar va qo'shni hududlar, uy-ro'zg'or buyumlari, kiyim-kechak, yuzalar shaxsiy uchastkalarda, transport vositalarida tuproq.
Dozimetr belgilangan nazorat qiymatlaridan oshib ketganligi haqida signal beradi chegaralar.Ionlashtiruvchi nurlanish maydonidagi namunaga beriladigan energiyani o‘lchash biologik namunalarga va boshqa turli moddalarga radiatsiya ta’sirini aniqlash bilan bog‘liq.


1. Ishning vazifalari.
1.1. Dozimetr tahlil asoslarini o'rganish.
1.2. Dozimetr tahlilning ishlash printsipi va tuzilishini o'rganish Dozimetr-radiometr MKC-15Д haqida.


Dozimetrik asboblarga- quyidagi kattaliklarni o‘lchaydigan asboblar kiradi: yutilgan, ekvivalent, ekspozitsion dozalarni aniqlaydigan, doza quvvati, nurlanish energiyasi, energiya o‟tkazilishi, energiya oqimi, nurlanish intensivligi va b.
Ekspozitsion dozani va doza quvvatini aniqlaydigan asboblar nurlanishning moddaga bergan energiyasini o‘lchashda ishlatiladi. Umuman hamma dozimetrik asboblar energiya kattaliklarini o‘lchaydi. Dozimetrik asboblar schyotchiklar chiqishida ionlashtiruvchi nurlanishning schyotchik ishchi hajmida yo‘qotilgan energiya hosil qilgan ionizatsion tokni yoki elektr zaryadini o‘lchashga asoslangan. Schyotchik chiqishida ma‟lum vaqt oralig‘ida hosil bo‘lgan yig‘indi zaryad kattaligiga qarab nurlanishning dozasi, energiyasi to‘g‘risida ma’lumot olish kerak. Agar schyotchik chiqishida hosil bo‘lgan ionizatsion tok kattaligi o‘lchanganda nurlanishning doza quvvatiga mos keladigan intensivligini, energetik kattaliklarni aniqlash mumkin. Quyida 𝛼, 𝛽, 𝛾 ionlashtiruvchi nurlanishlarni o‘lchaydigan asboblar ko‘rib chiqiladi.
Nurlanishlarni qayd qiladigan sistema detektor va o‘lchash appaturalaridan iborat. Detektorning ishlash prinsipining asosi – ionlashtiruvchi nurlanishlarning moddaga ta‘siridir. Detektor qayd qiluvchi qurilmaning asosiy qismi hisoblanadi. Detektor o‘lchanayotgan ionlashtiruvchi nurlanishlar to‘g‘risidagi ma‘lumotlarni energiyasini, turini, oqim zichligini va b. qayd qilish uchun qulay bo‘lgan boshqa turdagi energiyaga aylantirib beradi. Masalan, elektr signallariga aylantirib beradi.
Detektorda nurlanishlarning modda bilan o‘zaro ta’sir jarayoni ketadi. O‘lchaydigan apparatura detektor chiqishida hosil bo‟lgan signalni qabul qiladi va o‟lchaydi. Gaz to‘ldirilgan detektorlarga signal zaryadlangan zarralarning moddani ionlashtirishi natijasida hosil bo‘ladi.
𝛼, 𝛽 va 𝛾-nurlarni o‟lchashda integral va differinsial metodlardan foydalaniladi. Integral metodda nurlanishning detektorga ma'lum vaqtda ta’sir qilishidan hosil bo’lgan yig‘indi effekti o‘lchanadi (ionizatsion kamera plastinkalarida to‘plangan elektr zaryadi va b.). differinsial metodda alohida zarralar qayd qilinadi (ionizatsion kameralar, schyotchiklarda elektr impulslari, fotoplastinkalarda va Vilson kamerasida zarralar izlari).