Laboratoriya mashg‘uloti 4G tarmoqlarining parametrlarini tadqiq qilish

• abonentni ochiq kaliti orqali EI ni rasshifrovkalash;
• X qiymati bo‘yicha xesh-funksiyani aniqlash;
• taqqoslash.
Agar bu qiymatlar teng bo‘lsa, u xolda X xabar A abonentdan kelgan 
xaqiqiy xabar deb qaror qabul qilinadi. Teng emasligi esa yo X xabar o‘zgargan 
(aloqa kanallarida buzilishga uchragan bo‘lishi mumkin), yoki boshqa abonent 
tomonidan yuborilgan. 
Abonent A, Y dan voz kecholmaydi, chunki u maxfiy kalitga ega bo‘lar 
ekan, EI ni yaratishi mumkin, uning ochiq kaliti yordamida rasshifrovka 
tenglamasi yechiladi. Abonent B, Xni o‘zgartira olmaydi va uni xaqiqiyligini 
tasdiqlay olmaydi, chunki u (d, n) kalitni bilmagan xolda o‘zgartirilgan X ga EI 
yarata olmaydi. Y dan elektron imzoni ajratib olish va uni yangi xujjatga bog‘lash 
quyidagicha topiladi: soxta xujjatga N ga teng bo‘lmagan N, qiymat mos keladi. 
Agar xaqiqiy X uning kolliziyasi bilan almashtirilsa aldov muvaffaqiyatli bo‘lishi 
mumkin. 
Shuni ta’kidlash joizki, xabarlarni xalaqitlardan ximoya qilish va yovuz 
niyatli odamlardan ximoya qilish usullari g‘oyaviy umumiylikka egadir. Ikkala 
xolda xam xabar bilan funksional bog‘liq bo‘lgan qo‘shimcha simvollar kiritiladi. 
Xalaqitbardosh kodlarda ushbu bog‘liqliklar shunday tanlanadiki, bunda aloqa 
kanallarida eng ko‘p sodir bo‘ladigan xalaqitlarni aniqlash va to‘g‘rilash imkoni 
mavjud bo‘ladi. Yovuz niyatli odamlardan ximoya qilish uchun funksional 
bog‘lanishlar maxfiy qilinadi, bunda dushmanni intelektual va texnik imkoniyatlari 
xisobga olinadi. Xalaqitbardosh kodlarni tuzulish prinsiplari shifrlash uchun xam 
qo‘llanilishi mumkin. Bu borada Mak-Elis asimmetrik shifrlash tizimi ancha 
mashxur bo‘lib, liniyaviy kodlarni dekoderlash murakkabligiga asoslangan.
Abonent autentifikatsiyasining vazifasi – aloqa tarmog‘i xizmatlaridan 
foydalanayotgan abonentning xaqiqiyligini aniqlashdan iborat. Buning uchun 
kriptografik protokollar ishlab chiqilgan bo‘lib, ular yordamida qonuniy abonentlar 
o‘z maqsadiga erishadilar, noqonuniy abonentlar xarakatlari esa inkor etiladi. 
Autentifikatsiyaning keng tarqalgan turlaridan biri bu maxfiy simvollar (xarf 
va/yoki raqamlar) ketma-ketligi – parollar xisoblanadi. Abonent biror qurilmaga 
dostup olish uchun o‘zining parolini kiritadi. Bu kiritilgan parol qurilma xotirasida 

---

saqlanayotgan va shu abonent nomiga biriktirilgan parol bilan solishtiriladi. 
Faqatgina ular mos tushsagina abonentga ruxsat beriladi. B uborada GSM 
standartida parol, ya’ni PIN (personal identification number) kod, MSni 
aktivatsiyalash uchun xizmat qiladi. Uch marotaba noto‘g‘ri PIN kod terish 
natijasida simkarta blokirovkalanadi va ushbu MS bilan ishlash taqiqlanadi. 
Parolli autentifikatsiya, tasodifiy va uzun parollar ishlatilganda , shuningdek, 
parolni tutib olishlardan va xotira qurilmasidan uni noqonuniy o‘qilishidan 
ximoyalangan bo‘lsa, yaxshi barqarorlikga ega. MS PIN kod terish vaqtida abonent 
qo‘lida ekanligini inobatga olsak, bu talablar qondiriladi deb xisoblashimiz 
mumkin. 
Uzoqlashgan qurilmalar uchun uzatilayotgan signalni tutib olinishidan 
saqlaydigan murakkabroq protokollar ishlatiladi. Ular nol darajadagi isbot yoki 
nol darajali oshkor etish prinsipini xosil qiladi. Abonent (MS), (MAMK) ga 
o‘zining shaxsiy sirini oshkor etmaydi, faqatgina unga egaliq qilishini ko‘rsatadi. 
Odatda abonentlar uchun ba’zi funsiyalarni xisoblash va bu xaqda shunday 
xisoblashlar olib boruvchi tekshiruvchiga xabar berish talab etiladi. Ushbu 
qiymatlarni taqqoslash abonentni xaqiqiyligini tekshirishni ta’minlaydi.
12.1-rasmda GSM standartidagi tizimlarda MS autentifikatsiyasining 
soddalashtirilgan sxemasi keltirilgan. MS dan sKMSga so‘rov tushishi bilan 
MAKM unga javoban tasodifiy son RAND ni uzatadi. A3 algoritmi bo‘yicha SIM 
da saqlanuvchi MS registratsiya jarayonida olingan maxfiy kalit K; yordamida 
abonent SRES (signed response) javobni xisoblaydi va MAMK ga xabar beradi. 
Kommutatsiya markazi mustaqil ravishda SRES' ni xisoblaydi va uni radiokanal 
orqali qabul qilingani bilan solishtiradi. Ularning mos kelishi bilan MSga 
autentifikatsiyani o‘rnatilishini tasdiqlash to‘g‘risida xabar yuboriladi. Mos 
kelmagan xolda esa – autentifikatsiya (tanish) jarayoni o‘rnatilmaganligi xaqida 
signal yuboriladi. 
Bu yerda aldov mobaynida oshkor etilmaydigan sir sifatida K; soni 
xisoblanadi. Tutib olingan RAND va SRES signallar orqali K, maxfiy sonini 
aniqlay olmasliklari uchun SRES bir tomonlama funksiya bo‘yicha xisoblanadi.
Korporativ tizimlarda aloqa markazidan qilinadigan imitatsiya (yasamalik)ga 
qarshi ximoya o‘rnatiladi. Abonent dushman tomonidan yaratilgan tizimga emas 
balki qonuniy tizimga ulanganligiga ishonch xosil qilishi zarur. TETRA kabi 
trankli aloqa tizimlarida MS autentifikatsiyasi bilan birgalikda tarmoq 
autentifikatsiyasi xam amalga oshiriladi. U ko‘rsatilgandagidan farq qilmaydi, 
faqat xaqiqiylikni tekshiruvchi tarmoq emas balki abonent xisoblanadi. 
MAKM va MSlarning o‘zaro aloqasi jarayonida operativ o‘zgaruvchi, IMSI 
identifikatorlari bilan bog‘liq bo‘lgan taxallus (psevdonim) larni qo‘llagan xolda 
MS ni joylashgan joyini maxfiylashtirish mumkin. Shunday ekan, GSM tizimida 

---

MSning xar bir registratsiyasidan so‘ng yangi TMSI identifikatori o‘zlashtiriladi. 
Abonentlar o‘rtasida xabarlar almashinuvining yo‘nalishlarini maxfiyligi MAKM 
da boshqaruv signallarini berkitish orqali amalga oshiriladi. 
10.1– rasm. MS autentifikatsiyasi 
Bitta chastotali diapazonda ishlaydigan xar xil radiovositalarning 
elektromagnit birlashishi muamosi bilan bir qatorda, xar xil uyali radioaloqa 
tarmoqlarining birlashishi muamosi ham mavjuddir. Bu sistemalarning rivojlanishi 
har xil mamlakatlarda o‘xshash yo‘llar bilan boradi. MRT ishida diapazonda 
deshifrator bilan to‘lqin uzunligi qaysiki, deyarli barcha mavjud tizimlarda uyali 
aloqada foydalanilganda, turli to‘siqlar tabiiy va sun’iy chiqish ta’sir ko‘rsatadi. 
Tabiiy kelib chiqishining asosiy to‘siqlari kabul qilgichning shovqini, atmosfera 
shovqini momaqaldiroq vaqtida elektrik razryadlarni yuzaga kelishi xisoblanadi. 
Bundan tashqari, halal beruvchi ta’sirlar statik elektr, fazoviy va kuyosh shovquni 
xosil qilishi mumkin. Shuni ta’kidlash joizki, signal tarqalishi vaqtida quvvatning 
yo‘qolishi boshqa ko‘pgina faktorlarga bog‘liq bo‘ladi, berilganlardan tashqari 
(masalan, daraxtdagi barglarning aniqligi xisoblash nixoyatda mushkul). Shu sabab 
bilan MRT xarakterlash vaqtida taxmin qilingan burama rayonda signal quvvati 
satxini eksprimental tadqiqotni o‘tkazish zarurdir. Xususan, bunday tajribalarning 
natijasida bazali stansiyalarning joylashuv joyi asoslanishi shart. 
Selektiv qotish keng chizig‘li tizimlarda sodir bo‘ladi. (masalan, CDMA 
tarmog‘ida). Bunda keskin sodir bo‘lmaydi, biroq qabul qilinuvchi signallarni vaqt 
bo‘yicha tuzilishi joyiga va simvollararo interfferensiyaga ega.
Simsiz aloqa tizimi radioefirga dostup erkinligi kuchi turli xil yomon niyatli 
kishilarga begona axborotdan sanoqsiz foydalanish bilan xabarni egallash kabi, 
abonent va tarmoqlar aldovi rejasida potensial signali uzviydir. Shuning uchun 
aloqa tizimi standartlari qonuniy foydalanuvchilarni va tarmoqni shunday 
xarakatlardan himoya qilishning turli mexanizimlarini e’tiborga oladilar. 

---

Ma’lumotlarni shifirlash va autentifikatsiyasi jarayonlari shunday mexanizimlarga 
kiradi.
Asimmetrik shifrlash tizimlarida xar bir abonent o‘zaro bog‘langan ikkita 
kalitlarga ega bo‘ladi: ochiq va maxfiy. Maxfiy aloqani xosil qilish zaruriyati 
tug‘ilganda abonentlar ximoyalanmagan kanal bo‘ylab ochiq kalitlar bilan 
almashadilar, shunday ekan, ochiq kalitlar barcha foydalanuvchilarga ma’lum 
bo‘lishi mumkin (jumladan yovuz niyatli odamga xam). Maxfiy kalit esa 
abonentlarda sir saqlanadi. Ochiq kanallar bo‘ylab maxfiy kalitlarni aniqlash 
deyarli mumkin emas, chunki buning juda katta ma’lumotlar va vaqt talab qilinadi.