Laboratoriya mashg’uloti №9 mavzu №9: bug’doy mikroflorasini aniqlash. 2-soat

---

LABORATORIYA MASHG’ULOTI №9 
MAVZU №9: BUG’DOY MIKROFLORASINI ANIQLASH. 2-soat 
Ishning maqsadi: bug’doy mikroflorasini aniqlash. Talabalarni don va don 
maxsulotlarini don va don maxsulotlarini zararkunandalar bilan zararlanganligini 
umumiy yig‘indisini aniqlash ishlari bilan tanishtirish. 
Ishni bajarish uchun kerakli jihozlar va reaktivlar: adabiyotlar, jadvallar, 
kalkulyator. 
Ishning bajarilishi tartibi:
Zararlanganlik tirik xashoratlar va toshkanalar mavjudligi bilan belgilanadi. Bu 
texnologik kо‘rsatkich xisoblanib, donning saqlashga chidamliligi va uni kelgusida 
buzilish extimolini tavsiflaydi. Dondagi bu kо‘rsatkichni baxolash Rossiyaning 
13586.6-93 “Don. Zararkunandalardan zararlanganlikni aniqlash usullari” DS bilan 
(О‘zbekistonda xam 132586.6-93) “Don. Zararkunandalardan zararlanganlikni 
aniqlash usullari” DS bilan aniqlanadi. 
Ifloslanganlik tirik va о‘lik xashoratlar va toshkanalar mavjudligi bilan aniqlanadi. 
Bu gigiyenik kо‘rsatkich bо‘lib, donning oziq-ovqat maqsadlariga yaroqlilik 
darajasini inspeksiyasi tomonidan 1996 yil 18-oktabrida tasdiqlangan “Don, 
urug‘liklar, dukkakli ekinlar, yorma, un va kepaklarda zararkunandalarni aniqlash 
usullari” tо‘g‘risidagi xujjatga muvofiq amalga oshiriladi. 
Don 
zaxiralarning 
zarakunandalar 
(xashoratlar 
va 
toshkanalar) 
bilan 
zararlanganligini bildiruvchi kо‘rsatkich ilk marotaba “Oziq-ovqat xomashyosi va 
oziq-ovqat maxsulotlari sifati xamda xavfsizligiga oid gigiyenik talablar. SANPiP 
2.3.2.560-96” ga 1998 yil 1-yanvardan (RASXNVNIIZ don maxsulotlarini 
zararkunandalardan ximoya qilish va sanitar qо‘riqlash laboratoriyasi tavsiya bilan) 
kiritilgandir. 
Zararlanganlik (ifloslanganlik) xashoratlarning (zararkunandalarning) 1 kg donda 
bо‘lgan umumiy yig‘indisi (ZUY) bilan ifolanadi. 
Misol: Ikki don partiyasini zararlanganlik umumiy yig‘indisi aniqlaymiz. 
Birinchi partiya donda о‘rtacha namunaning taxlili bо‘yicha (1kg donda) 15ta 
pichanxо‘rak va 26ta un toshkanasi borligi aniqlangan. 
Ikkinchi partiyada esa 1 kg donda ombor uzuntumshug‘idan 2 ta va g‘alla 
parmalovchi qо‘ng‘izdan 3ta topilgan. Ushbu ikki partiyani baxolash va ularni 
о‘zaro taqqoslash uchun G.A.Zakladnoy ZUY uslubini qо‘llashni tavsiya etdi. 
Shartli birlik sifatida bizda eng kо‘p tarqalgan don zararkunanlaridan biri bо‘lmish 
bitta sholi uzuntumshug‘ining keltiradigan zarari ekvivalent qilib qabul qilinadi. 
Don omborlarining boshqa xashoratlari uchun, ular keltiradigan zarar sholi 
uzuntumshug‘i zarari bilan о‘lchanib ularning zararkunandalik koeffitsenti 
aniqlanadi. 
Shunday qilib, istalgan don partiyasining zararlanganligi va ifloslanganligi qiyosiy 
birliklarda yoki amalda 1 kg dondagi sholi uzuntumshug‘ining shartli miqdoriga 
nisbatan baxolanadi. 
ZUY quyidagi formula bо‘yicha xisoblanadi: 
ZUY don/kilogramm=Σ (Pv*Kv), 

---

bunda: Pv-xar bir zararkunandaning о‘rtacha yig‘indisi (dona/kilogramm); Kv-tur 
keltiradigan zarar koeffitsiyenti. 
Misolimizdagi ikki partiyadagi zararlanganlik (ifloslanganlikni) tavsiflovchi 
raqamlarni qо‘yamiz, ular uchun ZUYni xisoblab chiqamiz. 
1-partiya: (15*0,1)+(26*0,05)=2,8 dona/kg; 
2-partiya: (2*1,5)+(3*1,7)=8,1 dona/kg. 
Demak:olingan natijalardan kо‘rinib turibdiki ikkinchi partiyada zararlanganlik va 
ifloslanganlik darajasi birinchisiga qaraganda ancha yuqori ekan. 
Gigiyena muammolaridan xalos bо‘lish uchun aytib о‘tishimiz kerak, SanPiN 
2.3.2.500-96 oziq-ovqat maqsadlariga ishlatiladigan don, shu jumladan, bug‘doy, 
suli, tritikale, javdar, arpa, tariq, grechixa, sholi, makkajо‘xori, oq jо‘xori donlarning 
zararkunandalardan zararlanganligi ZUY bо‘yicha 15 dona/kilogramm darajasida 
belgilangan. Un va yorma ifloslanganlikka yо‘l qо‘yilmaydi. 
Belgilangan normativlardan ortiqcha zararlangan donni oziq-ovqat maqsadlarida 
tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri ishlatish, albatta, mumkin emas. Ammo Rossiyaning “Don 
zaxiralari zararkunandalariga qarshi kurash bо‘yicha yо‘riqnoma”si, asosida, ZUY 
maksimal darajada yо‘l qо‘yiladigan darajadan (MMD) yuqori bо‘lsa, ammo 1kg 
donda 90 donadan oshmasa, bunday donni xashoratlar bilan zararlanmagan toza 
donga qо‘shish yо‘li bilan xamda zararkunandalar miqdorini MMD (maksimum 
mumkin bо‘lgan daraja)gacha tushirish sharti bilan bilan donni oziq-ovqat 
maqsadida ishlatishga yо‘l qо‘yilishi ta’kidlangan. Ifloslanish MMD dan yuqori 
bо‘lgan donni (A, foizlarda) qancha toza donga aralashtirish kerakligini quyidagi 
formula bо‘yicha xisoblab chiqsa bо‘ladi: 
A=1500 ZUY 
Ammo ZUY 1kg donda 90 donadan kо‘p bо‘lsa, uni xatto toza donga qо‘shib xam 
oziq-ovqat maqsadlarida ishlatish mumkin emas. 
ZUY kabi qulay kо‘rsatkich asosida don partiyasining xashoratlar va toshkanalardan 
zararlanganligini darajalar bо‘yicha tavsiflash imkoniyati paydo bо‘ladi va u 
Rossiyaning 13486.6-93 DSiga kiritilgan. 
ZUY kabi qulay kо‘rsatkich asosida don ratiyasining xasharotlar va toshkanalardan 
zararlanganligini darajalar bо‘yicha tafsiflash imkoniyati paydo bо‘ladi va u 
Rossiyaning 13486.6-93DSiga kiritilgan va 15- jadvalda ana shu gradatsiya 
keltirilgan.