Laktuloza oq rangli suvda oson eruvchan kristall modda, hidsiz, suvda oson eriydi, organik erituvchilarda qiyin eriydi

COOH 1
COOK 1
1 COOH +K2 1	о и	1 —>CHOH 1
1 COOH 1		1 CHOH + CO 1 ■
1 COOH		1 COOK
COOK 1	COOH 1	COOK 1
CHOH 1	CHOH 1	CHOH 1
1 CHOH +	1 CHOH- 1	1 —>2 COOH 1
COOK	1 COOH	1 COOH

Natriy sitratni ham barcha karbon kislota tuzlarini olishga o‘xshash, limon kislotani natriy karbonat yoki, natriy gidroksid erit- masi bilan neytrallab olinadi:

CH₂COOH CH₂COONa
I I ,
2HOC - COOH + 3Na₂C0₃ -> 2H0C-C00Na + 3C0₂ T + 3H₂0
I I 2 2
CH₂COOH CH₂COONa
Limon kislotani o‘z navbatida sitrus o‘simligining 'mevasi va tamaki bargining chiqindisidan turli usuiiar yordamida ajratib oli­nadi. Uni A.V. Aleksandrov, O.E. Batalii va boshqalar tavsiya qil- gan, 4-metilentetragidropirandan (izopren ishlab chiqarishdagi oraliq modda) azot (IV) oksid bilan oksidlab olish usuli birmuncha oddiy va qulay hisoblanadi:

ALIFAT1K KARBON KISLOTA HOSILALARI

Kimyoviy tuzilishi	Sifat nazorati
CH3COOK	Kaliy atsetat — Kalii acetas Oq kristall kukun, hidsiz yoki kuchsiz sir- ka kislota hidli. Gigroskopik, havoda tarqa- luvchan. Suvda juda oson, spirtda esa oson eriydi. Chinligi-. 1) rangsiz alanga rangining binaf- sha rangga kirishi; 2) vino-tosh kislota bilan reaksiya (kaliy ioni); 3) etilatsetatning hosil bo'lishi (atsetat ioni). Miqdoriy tahlil: suvsiz titrlash; atsidometriya. Kaliy ionlari manbayi, diuretik vosita.
HO -CH2-CH,-CH2-COONa	Natriy oksibntirat y-oksimoy kislotaning natriyli tnzl - Natrii oiybutyras 0‘ziga xos kuchsiz hidli oq yoki sarg'imtiiToq oq kristall kukun modda bo'lib, suvda oson eriydi. 95 %li etil spirt­da eriydi. U ham kaliy atsetatga 0‘xshash gigroskopik modda, suvdagi eritmasi kuch­siz ishqoriy muhitga ega. Chinligi: natriy ioniga xos sifat reaksiya; oksibutirat ioniga xos refraktometrda aniqlanadi. Miqdori: suvsiz muhitda kislota asos titrlash usuli.

cool

н,с-

сн-
I
он

Са 5Н₂0

Kalsiy laktat - Calcii lactas Deyarli hidsiz, oq mayda kukun. Havo- da uchuvchan. Suvda eruvchan (sekinlik bilan). Issiq suvda esa oson eruvchan. Chinligi:

1. 
   kaliy permanganat bilan atsetaldegid hosil qilishi (hid);
   
2. 
   yodoform hosil qilishi;
   
3. 
   kalsiy ionini aniqlash: kalsiy xloridga qarang.
   

Miqdoriy tahlii. kompleksonometriya. Kalsiy ionlari manbayi. Antiallergik vosita. Dori shakllari: kukun, tabletka.

Ca-H₂0

H H OH H _n I I I I /? chj-c—с—с—с—с;

I I I I I \)
он он он H OH
Kalsiy glukonat - Calcii gluconas
Hidsiz, oq donsimon yoki kristall kukun. SO qism suvda sekinlik bilan eriydi, 5 qism issiq suvda eruvchan.
Chinligi:

1. 
   temir (III) xlorid bilan och-yashil rang hosil qiladi;
   
2. 
   kalsiy ionini aniqlash: kalsiy xloridga qarang.
   

Miqdoriy tahlil: kompleksonometriya. Kalsiy ionlari manbayi, antiallergik vosita. Dori shakllari: kukun, tabletka, inyeksiya uchun eritma.

Kaliy gidrotartrat - Kalii hydrotartras

COOK
I
C-HOH
I
C-HOH
I
COOH
Nordon mazali, oq kristall kukun, sovuq suvda qiyin eriydi, qaynoq suvda birmun- cha oson eriydi, spirtda erimaydi, ishqor va mineral kislotalarda yaxshi eriydi.
Chinligi:

1. 
   kaliy ioniga xos sifat reaksiya;
   
2. 
   tartrat kislota qoldig'i quruq holdagisini kuydirganda kuygan qandni eslatuvchi hid bo'yicha aniqlanadi.
   

Miqdori: neytrallash usuli.

Inyeksiya uchun natriy sitrat - Natrii cit- ras pro injectionibus
Hidsiz, sho‘r ta’mli, rangsiz kristallar yoki oq kristall kukun. Havoda uchuvchan. 1,5 qism suvda eriydi.


HO-C-COONa 5,5H,0
I ²
CHj-COONa
Chinligi:

1. 
   kalsiy xlorid bilan qaynatilganda oq cho'kma beradi;
   
2. 
   natriy ioniga reaksiya: natriy gidrokar- bonatga qarang.
   

Miqdoriy tahlii. ion almashinuv xro- matografiyasi.
Qonning konservatsiyasi uchun eritma sifatida ishlatiladi.
Bu dori moddalaming chinligi ulardagi kaliy, natriy va kalsiy ionlari va kislota qoldig‘ini aniqlashga asoslangan. Masalan, kaliy atsetatdagi kaliy ionini, uning eritmasidan tartrat kislota ta’sirida oq mayda dispers cho‘kma holida cho'ktirib aniqlanadi:
Kaliy ionini yana alanganing rangsiz qismini binafsha rangga bo‘yashi bo‘yicha ham aniqlanadi.
Kaliy ionini, uning karbon kislotali tuzlaridan natriy kobaltinitrit bilan sariq cho‘kma holida ham aniqlanadi:
2K⁺ + Na₃[Co(N0₂)₆] -> K₂Na[Co(N0₂)₆] I + 2Na⁺
Natriy y-oksibutirat va natriy sitratdagi natriy ionini alanganing rangsiz qismini sariq rangga bo‘yashi bo'yicha yoki sirka kislota­li muhitda rux-uranil atsetat bilan sariq cho‘kma holida cho‘ktirib aniqlanadi:
Na⁺ + Zn[(U0₂ )з (CH₃COO)₈] + CHjCOOH + 9H₂0 -»
-> NaZn[(U0₂)₃(CH₃C00)₉]-9H₂0 -W H⁺
Kalsiy laktat va kalsiy glukonatlardagi kalsiy ioni ammoniy oksalat eritmasi ta’sirida oq cho‘kma kalsiy oksalat holida cho'ktirib
isbotlanadi. Bundan tashqari, kalsiyni alanganing rangsiz qismini qizil rangga bo‘yashi bo'yicha ham aniqlanadi.
Kaliy atsetatdagi atsetat ioni meva hidini eslatuvchi etilatsetat efiriga o‘tkazib bilinadi. Uni preparatni konsentrlangan sulfat kislota va spirt ishtirokida qizdirib olinadi:
2CH₃COOK + 2C₂H₅ - OH + H₂S0₄ —
<0
+ K₂S0₄ + 2H₂0 0-C₂H₅ ^{1 4} *■
Kaliy atsetatdagi atsetat ionini temir (III) xlorid eritmasi ta’sirida qizil-qo‘ng‘ir rangli temir atsetat asos tuz hosil qilishi bo‘yicha ham aniqlanadi:
9CH₃COOK + 3FeCl₃ + 2H₂0 -»[(CH₃COO)₆ Fe₃ (OH)₂ f CH₃COO"
+ 2CH₃COOH + 9KC1
Temir (III) xlorid bilan kalsiy glukonat yashil rangli tuz hosil qiladi:
3{HO - CH₂ - (CHOH)₄ - COO]₂ Ca + 2FeCl₃ -> -» 2[HO-CH₂ -(CHOH)₄ - COO]₃ Fe+3CaCl₂
Kalsiy laktat tuzidagi sut kislota qoldig‘ini, uning eritmasiga suyultirilgan sulfat kislota va kaliy permanganat eritmasi qo‘shib qizdirilganda o‘ziga xos hidli sirka aldegidi ajralib chiqishi bo‘yicha aniqlanadi:
5(CH₃CHOHCOO)₂ Ca + 4KMn0₄ +11H₂S0₄ ->
-H0CH₃C^°T + 5CaS0₄+2K₂S0₄+4MnS0₄+16H₂0 + 10C0₂ T H
Natriy y-oksibutiratdagi oksibutirat ionini xlorid kislota ta’sirida butirolaktonga o‘tkazib, so‘ngra uni efir bilan ekstraksiya qilib ajra- tib olinadi va refraktometrda nur sindirish ko'rsatkichi (n₀ ~ 1,4280­1,4360) aniqlanadi:





HO—CH₂—CH₂—CH₂—COONa + HC1
Kaliy gidrotartratdagi tartrat kislota qoldig‘i, preparatning quruq holdagisini kuydirganda, kuygan qandni eslatuvchi hid bo‘yicha aniqlanadi.
Natriy sitratning chinligini aniqlash uchun, uning suvdagi erit- masiga kalsiy xlorid eritmasi qo‘shib isitiladi. Bunda oq cho‘kma holida kalsiy sitrat tuzi cho‘kadi. Bu tuzning o‘ziga xos xususiyat- laridan biri, uning sovuq suvda issiq suvga nisbatan yaxshi eruv- chanligidir. Shuning uchun ham eritma isitilganda hosil boMgan cho'kma, sovitilishi bilan erib ketadi:

CH₂COO
I
HOC-COO
I
CH₂COO
CH₂-COONa

Ca, i + 6NaCl
I
2HO - С - COONa+3CaCl₂
I
CH₂-COONa

Shuningdek, natriy sitratdagi limon kislota qoldig‘ini aniqlash- da, uning eritmasiga bir necha tomchi suyultirilgan nitrat kislota va bromli suv qo‘shiladi. Bunda oq kristall shaklida pentabrom atseton cho‘kadi:

^O II 381
»o 385
I 399
CH3C00K+CH3C00H -» cHjCookh*+сн₃соосн₃соокн⁺ + 401
CHjCOOK+нсю₄ ^сн?^с9Р»-> CH3C00H+ксю₄ 402

Karbon kislota qator preparatlaming miqdorini aniqlashda turli usullardan foydalaniladi. Masalan, MH ko‘rsatmasi bo‘yicha, kaliy atsetatning miqdori suvsiz muhitda kislota-asos titrlash usuli bo‘yicha aniqlanadi. Bunda preparatning olingan aniq miqdorini suvsiz sirka kislotada eritgan holda kristall binafsha indikatori ishtirokida per- xlorat kislotaning 0,1 mol/1 sirka kislotadagi eritmasi bilan suyuqlik sarg‘imtir-yashil rangga o‘tguniga qadar titrlanadi:
CH3C00K+CH3C00H -» cHjCookh*+сн₃соосн₃соокн⁺ +
+ CH₃COO~ +CH₃COOH₂ + СЮ4 -> КСЮ4 +3CH3COOH
yoki

CHjCOOK+нсю₄ ^сн?^с9Р»-> CH3C00H+ксю₄

Ushbu kislota-asos titrlash usuli bo‘yicha natriy y-oksibutiratning ham miqdorini aniqlash tavsiya qilinadi.
Kaliy atsetatning miqdorini yana tropeolin 00 indikatori ishtiroki- da xlorid kislotaning 0,1 mol/1 eritmasi bilan bevosita titrlab ham aniqlash mumkin:
CH3COOK + HC1 -» CH3COOH+KC1
Kalsiy laktat va kalsiy glukonatlar miqdorini ulardagi kalsiy ion­lari asosida kompleksonometrik usul bo‘yicha aniqlanadi. Bunda preparatlarning ma’lum miqdordagi eritmasi ammiakli bufer eritma va kislota xrom to‘q-ko‘k indikatori ishtirokida suyuqlik to‘q binaf- sha rangga o‘tguniga qadar, trilon В ning 0,05 mol/1 li eritmasi bilan titrlanadi.
Kaliy tartratning miqdori neytrallash usuli bo‘yicha aniqlana­di. Buning uchun preparatning suvda eritilgan ma’lum miqdordagi namunasi fenolftalein indikatori ishtirokida, natriy gidroksidning 0,1 mol/1 eritmasi bilan bevosita titrlanadi:

^O II 381
»o 385
I 399
CH3C00K+CH3C00H -» cHjCookh*+сн₃соосн₃соокн⁺ + 401
CHjCOOK+нсю₄ ^сн?^с9Р»-> CH3C00H+ксю₄ 402

MH ko‘rsatmasiga ko‘ra natriy sitratning miqdori ion almashi- nish xromatografiyasi usuli bo‘yicha aniqlanadi. Bunda ma’lum miq­dordagi preparatning eritmasi kislota shakldagi kationit KU-2 solin- gan shisha naychadan o‘tkaziladi va reaksiyaning oxirida naychanl metiloranj indikatoriga nisbatan neytral muhitgacha suv bilan yuvila- di. Naychadan o‘tgan suyuqlikka yuvindi suyuqlikni qo‘shgan holda, uni fenolftalein indikatori ishtirokida natriy ishqorining 0,05 mol/1 eritmasi bilan titrlanadi:
CH₂COONa CHCOOH

^O II 381
»o 385
I 399
CH3C00K+CH3C00H -» cHjCookh*+сн₃соосн₃соокн⁺ + 401
CHjCOOK+нсю₄ ^сн?^с9Р»-> CH3C00H+ксю₄ 402

CH₂-COOH CH₂-COONa
Natriy sitratning miqdorini uni yuqori haroratda qizdirish yor- damida natriy karbonatga o‘tkazib, so‘ngra kislota bilan titrlab ham aniqlash mumkin:
CH₂-COONa |
2HO - С - COONa ⁹°3 > 3Na₂C0₃ + 9C0₂ T + 5H₂0 CH₂COONa Na₂COj + 2HC1 -> 2NaCl + C0₂ T + H₂0
Kaliy atsetatni tibbiyotda organizmda kaliy ioni yetishmay qol- ganda (gipokaliemiyada), yurak faoliyati buzilishi natijasida kishi organizmida shish paydo bo‘lganda va siydik haydovchi modda sifatida 10-15 %li eritmasi ichiriladi.
Natriy y-oksibutirat narkoz sifatida 20 %li eritma holida ishlati- ladi. Kalsiy laktat va kalsiy glukonatlar kishi organizmida kalsiy ion- lari yetishmasligida va allergiyaga qarshi modda sifatida qo‘llanadi.
Natriy sitratni qonni saqlashda antikoagulyant (qon ivishiga qarshi) modda sifatida 4-5 %li eritmasidan foydalaniladi.
Ko‘rsatib o‘tilgan preparatlardan faqat natriy y-oksi butiratgina qo‘ng‘ir idishlarda, quruq va yorug'lik nurlari ta’siridan ehtiyotlan- gan holda «В» ro‘yxati bo‘yicha, boshqa preparatlar esa odatdagi- cha, og‘zi mahkam berkiladigan idishlarda saqlanadi.
Kaliy atsetatning gigroskopikligini, kalsiy laktat, kalsiy glukonat va natriy sitratlaming ochiq havoda o‘zlaridagi kristallik suvlarini qisman yo‘qotishlari mumkinligini e’tiborga olish kerak.