Lexuz sharhi

Qoidalari

I. Umumiy qoidalar

Go‘sht va go‘sht mahsulotlarini veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish Qoidalari O‘zbekiston Respublikasining “Veterinariya to‘g‘risida” (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1993-y., 9-son, 335-modda), “Davlat sanitariya nazorati to‘g‘risida” (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1992-y., 9-son, 355-modda), “Oziq-ovqat mahsulotlarining xavfsizligi to‘g‘risida” (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1997-y., 9-son, 239-modda) va “Iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1996-y., 5-6-son, 59-modda) qonunlari asosida hayvonlarni va hayvonotga mansub xomashyolarni veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish qoidalarini belgilaydi.

II. Hayvonlarni so‘yishdan oldingi ko‘rikdan o‘tkazishda veterinariya-sanitariya talablari

1. So‘yiladigan uy hayvonlari toifasiga yirik shoxli mollar (shu jumladan qo‘tos, yovvoyi buqa), cho‘chqalar, qo‘ylar, echkilar, otlar, eshaklar, tuyalar, quyonlar, nutriyalar, barcha turdagi uy parrandalari kiradi.

2. Go‘sht uchun so‘yishga ruxsat etiladi:

sog‘lom uy hayvonlari;

kasallangan va yuqumli kasalliklar bo‘yicha gumon qilingan yoki o‘lish xavfi ostida bo‘lgan hayvonlarni (og‘ir travma, sinish, kuyish va boshqa jarohatlanishlar) tegishli yo‘riqnomalar va ushbu qoidalarda ko‘zda tutilgan hollarda (go‘sht mahsulotlari inson sog‘lig‘i uchun xavfsiz deb hisoblanganda);

majburiy holatlarda veterinariya vrachining ruxsati bilan emlangan hayvonlarni, agarda ularning tana harorati me’yorida bo‘lib, emlamaga reaksiya (asorat) bermaganda, emlama yo‘riqnomasida ko‘rsatilgan muddatlardan oldin so‘yish mumkin.

3. Go‘sht uchun so‘yish taqiqlanadi:

tug‘ilganiga 14 kundan oshmagan hayvonlarni;

quyidagi yuqumli kasalliklar bilan kasallangan yoki gumon qilinganda-kuydirgi, qorason, o‘lat, qoramol spongsimon ensefalopatiyasi, tuyalar o‘lati, quturish, qoqshol (kotma), yomon sifatli shish, bradzot, enterotoksemiya, qo‘ylar skrepisi, qoramol va qo‘ylarning kataral isitmasi (ko‘k til), cho‘chqalarning afrika o‘lati, tulyaremiya, botulizm, manqa, epizootik limfangoit, melioidoz (yolg‘on manqa), quyonlarning miksomatoz va gemorragik kasalligi, parrandalarning grippi;

hayvonning agoniya holati veterinariya vrachi (feldsher) tomonidan aniqlanganda;

kuydirgiga qarshi emlama bilan emlangan, shuningdek davolangan hayvonlar 14 kun, oqsil bo‘yicha nosog‘lom hududlarda oqsilga qarshi faolsizlantirilgan emlama bilan emlangandan keyin 21 kun davomida;

go‘shtni qayta ishlash korxonalarida (go‘sht kombinati, kushxona, so‘yish maydonchalarida) so‘yishdan oldin sap kasalligiga allergik tekshirilmagan (malleinizatsiya) bir tuyoqlilarni (otlar, eshaklar).

4. Malleinizatsiya qilinmasdan so‘yilgan bir tuyoqlilar tanasi va boshqa so‘yish mahsulotlari utilizatsiya qilinadi.

*Izoh. Ushbu qoidalarda ko‘rsatilgan barcha holatlarda “utilizatsiya” termini ostida oziq-ovqat uchun yaroqsiz bo‘lgan tana go‘shti yoki so‘yish mahsulotlari belgilangan qayta ishlash qoidalariga rioya etilgan holda, hayvonotga mansub ozuqa uni, yelim ishlab chiqarilishi uchun qayta ishlanishi yoki boshqa texnik maqsadlar uchun ishlatilishi tushuniladi.

5. So‘yish uchun jo‘natiladigan hayvonlar xo‘jalikda veterinariya ko‘rigidan o‘tkaziladi; qoramollarni so‘yishga topshirishdan ko‘pi bilan 30 kun oldin tuberkulyoz va brutsellyoz kasalliklariga tekshiriladi.

Brutsellyozga tekshirilmasdan qushxonaga so‘yishga keltirilgan yirik va mayda shoxli mollar so‘yishdan oldin brutsellyozga tekshiriladi.

6. Quyidagi holatlarda hayvonlarni so‘yish korxonalariga jo‘natish taqiqlanadi:

brutsellyoz va tuberkulyoz bilan klinik kasallangan, diagnozi aniqlanmagan, yuqumsiz kasalliklar bilan kasallangan, tana harorati me’yordan yuqori yoki past darajada bo‘lgan hayvonlarni hamda ornitoz, gripp, Nyukasl kasalliklari bilan kasallangan parrandalarni;

davolash va profilaktika maqsadida pestitsidlar va boshqa kimyoviy hamda farmatsevtik preparatlar, antibiotiklar qo‘llanilganda, mazkur preparatni qo‘llanilishi bo‘yicha qo‘llanmada ko‘rsatilgan muddat o‘tmasdan;

baliq, baliq chiqindilari va baliq uni bilan oxirgi marta oziqlantirilgandan so‘ng chorva mollarini 30 kun, parrandalarni esa 10 kun o‘tmasdan.

7. So‘yishga jo‘natiladigan hayvonlarning har bir partiyasiga, veterinariya mutaxassisi tomonidan veterinariya qonunchiligida belgilangan tartibda, veterinariya guvohnomasi F-1 (1-ilova) yoki F-4 ma’lumotnomasi (2-ilova) beriladi.

*Izoh. Bir vaqtda bir xo‘jalikdan (fermadan), bitta veterinariya guvohnomasi (veterinariya ma’lumotnomasi) bilan jo‘natiladigan hayvonlar guruhiga “partiya” deyiladi.

8. Tekshirilganda tuberkulyoz va brutsellyozga reaksiya beruvchi hayvonlarni, tuberkulyozga reaksiya beruvchi parrandalarni, shuningdek kasal hayvonlarni, ushbu qoidalarga muvofiq go‘sht uchun so‘yishga, tuman va shahar davlat veterinariya bo‘limining ruxsatnomasiga asosan joylardagi go‘shtni qayta ishlash korxonalari bilan kelishilgan, tegishli kasallikka qarshi kurash tadbirlari haqidagi yo‘riqnoma hamda hayvonlarni tashish qoidalariga rioya qilingan holda ruxsat etiladi. Bunday hayvonlarni so‘yishga haydab olib borish taqiqlanadi.

9. Go‘shtni qayta ishlash korxonasiga hayvonlar keltirilishi bilan korxona veterinariya vrachi (feldsher) veterinariya guvohnomasini (veterinariya ma’lumotnomasining) to‘g‘ri rasmiylashtirilganligini tekshirib, ushbu hujjatlarda ko‘rsatilgan hayvonlarni haqiqiy keltirilgan hayvonlarga to‘g‘ri kelishini aniqlaydi. Hayvonlarni boshma-bosh veterinariya ko‘rigidan, zarur hollarda esa termometriyadan o‘tkazadi va hayvonlar ustidan veterinariya kuzatuvini o‘rnatadi.

10. Hayvonlar orasida yuqumli kasalliklar bilan kasallangan, majburan so‘yilgan yoki o‘lgan hayvonlar aniqlanganda, shuningdek veterinariya guvohnomasida (veterinariya ma’lumotnomasida) ko‘rsatilgan bosh soni, mavjud bosh soniga to‘g‘ri kelmagan hollarda, ushbu partiyaga kasallik diagnozi yoki bosh sonining to‘g‘ri kelmaslik sabablari aniqlangunga qadar, ko‘pi bilan 3 kungacha karantinga qo‘yiladi.

Hayvonlar avtotransportda keltirilgan hollarda o‘lgan hayvon gavdalari tushirilmaydi, mikroskopik tekshirishlar natijasiga ko‘ra kuydirgi kasalligi istisno qilingandan so‘ng, ular utilizatsiyaga jo‘natiladi yoki yo‘q qilinadi.

Temir yo‘l vagonlarida o‘lgan hayvonlarning gavdalari mavjud bo‘lsa, kuydirgi kasalligi istisno qilingandan so‘ng, ular tuman (shahar) davlat veterinariya bo‘limi tomonidan ko‘rsatilgan joyga, mollarni qabul qiluvchining kuchi va vositalari yordamida tushiriladi.

11. Hayvonlar 100 kilometrgacha bo‘lgan masofadan so‘yish korxonasiga avtotransport vositasida keltirilib, charchash alomatlari kuzatilmasa va ularni jo‘natishdan oldin xo‘jalikda yirik va mayda shoxli mollar, tuyalar kamida 15 soat, cho‘chqalar-kamida 5 soat, quyonlar va nutriyalar-kamida 12 soat, quruqlik parrandalari 6 — 8 soat, suvda suzuvchi parrandalar 4 — 6 soat ozuqasiz saqlangan bo‘lsa go‘sht sifati saqlanib qolishi uchun yirik shoxli mollar cho‘chqalar, tuyalar va parrandalar qabul qilingandan so‘ng kechi bilan 5 soat ichida so‘yiladi.

Qolgan holatlarda hayvonlar qabul qilingandan so‘ng so‘yishdan oldin ozuqasiz saqlanadi, saqlanish muddati esa yirik va mayda shoxli mollar, bug‘ular, tuyalar uchun—kamida 15 soat, cho‘chqalar uchun—kamida 10 soat, quyonlar va nutriyalar uchun—kamida 5 soat. Hayvonlarni sug‘orish chegaralanmaydi, biroq so‘yishga 3 soat qolganda sug‘orish to‘xtatiladi.

Xo‘jalikda so‘yishga tayyorlanmagan parrandalarni so‘yishga jo‘natish mumkin emas.

Transportda uzoq muddat tashilgan hayvonlarda charchash alomatlari mavjud bo‘lganda, ular kamida 48 soat davomida, me’yorida oziqlantirilgan hamda sug‘orilgan holda, dam olishga qo‘yiladi, so‘ngra hayvonlar yuqorida ko‘rsatilgan muddatda ozuqasiz saqlanib keyin so‘yiladi.

Otlarni so‘yish korxonalarida saqlash barcha holatlarda 24 soat bo‘lishi shart (malleinizatsiya natijalari chiqqunga qadar).

Buzoqlar va cho‘chqa bolalari qabul qilingandan keyin 6 soat o‘tgach so‘yish mumkin.

12. So‘yish kuni hayvonlar veterinariya vrachi (feldsher) tomonidan veterinariya ko‘rigidan, boshma-bosh yoki tanlab termometriyadan o‘tkaziladi.

Hayvonlarni so‘yishdan oldingi veterinariya ko‘rigi hamda termometriya natijalari (3-ilova) jurnalga qayd qilinadi.

Kasal yoki tana harorati ko‘tarilgan yoki pasaygan hayvonlar aniqlansa, ular ajratilib tashxis qo‘yilgunga qadar so‘yilmaydi.

13. Ot va eshaklar so‘yishdan oldin manqaga bir martalik oftalmomalleinizatsiya usuli bilan tekshirishdan o‘tkaziladi. Malleinga reaksiya bergan hayvonlar yo‘q qilinadi.

Ot va eshaklarni korxonaning umumiy zalida, boshqa tur hayvonlardan alohida so‘yishga ruxsat etiladi.

14. So‘yishga keltirilgan hayvonlarni so‘yish korxonasi hududidan olib ketish taqiqlanadi.

15. Hayvonlarni so‘yishdan oldin yoki so‘yishdan keyin yuqumli kasalliklar—(kuydirgi, manqa, tuberkulyoz, quturish, KU-isitmasi, ornitoz, meliodoz, leykoz, tulyaremiya, tuyalar o‘lati, listerioz, leptospiroz, oqsil, brutsellez, salmonellyoz, tsistitserkoz (finnoz), trixinellez, qoramollarning spongisimon ensefalopatiya va qo‘ylarning skrepisi) bilan kasallanganligi aniqlansa yoki gumon qilinsa korxonaning veterinariya xizmati zudlik bilan ushbu korxona joylashgan tuman veterinariya bo‘limiga bu haqda xabar berishi zarur.

16. So‘yish uchun keltirilgan, brutsellyoz yoki tuberkulyozga tekshirilganda reaksiya bergan, oshqozon-ichak kasalliklari bilan kasallangan, yiringli yallig‘lanishlar, gangrenali jarohatlar, mastit mavjud bo‘lgan hayvonlar, kindik va bo‘g‘imlarida yallig‘lanishlar bo‘lgan buzoqlar va boshqa sabablar bo‘yicha ular sog‘lom hayvonlardan alohida qabul qilinadi va sanitariya kushxonasiga jo‘natiladi. Sanitariya kushxonasi mavjud bo‘lmaganda, ularni umumiy zalda, faqat sog‘lom hayvonlarni so‘ygandan keyin, zaldan barcha tana go‘shtlari hamda sog‘lom hayvonlarning so‘yish mahsulotlari chiqarilgandan so‘ng so‘yishga ruxsat etiladi.

Yuqorida bayon etilgan yuqumli kasalliklar bilan kasallangan hayvonlarni so‘yish tugagandan so‘ng so‘yish sexi, hayvonlarni so‘yishda ishlatilgan barcha asbob-uskunalar hamda jihozlar, shuningdek ular so‘yishdan oldin saqlangan joyda sanitariya ishlovi va dezinfeksiya ishlari o‘tkaziladi.

17. Korxona ma’muriyati yuqumli kasalliklar bilan kasallangan yoki gumon qilingan mollarni so‘yishda ishchilar tomonidan belgilangan shaxsiy profilaktika qoidalariga rioya etilishini ta’minlaydi va amaldagi yo‘riqnomalarga muvofiq tadbirlar o‘tkazadi.

18. Yo‘lda olib kelish yoki so‘yish korxonasiga qabul qilishda, korxonaga temir yo‘l yoki avtotransport vositasida keltirilgan mollar partiyasida kuydirgi kasalligi aniqlansa, hayvonlar veterinariya ko‘rigidan o‘tkaziladi va boshma-bosh termometriya qilinadi. Tana harorati me’yorida bo‘lgan yirik va mayda shoxli mollar, tuyalar, otlar karantinga qo‘yiladi, ularga kuydirgiga qarshi qon zardobi profilaktika dozasida yuboriladi va ular ustidan veterinariya nazorati o‘rnatiladi. Emlashdan so‘ng uch kun o‘tgach karantindagi mollar boshma-bosh termometriya qilinadi va tana harorati me’yorida bo‘lgan hayvonlar so‘yish uchun sanitariya kushxonasiga jo‘natiladi.

Kasallikning klinik belgilari mavjud bo‘lgan barcha turdagi hayvonlar darhol izolyatorga joylashtirilib, davolanadi. Oradan 14 kun o‘tib tana harorati me’yorida bo‘lganda ular sanitariya kushxonasida so‘yiladi.

*Izoh. So‘yishdan oldingi saqlash bazasidagi yoki so‘yishga o‘tkazilgan hayvonlar o‘rtasida kuydirgi bilan kasallanish yoki o‘lim holatlari aniqlansa, yuqorida ko‘rsatilgani singari tadbirlar amalga oshiriladi.

19. Yirik shoxli mollarning qorason bilan kasallanish yoki o‘lim holatlari aniqlansa, ushbu partiyadagi barcha hayvonlar veterinariya ko‘rigidan o‘tkaziladi. Tana harorati me’yorida bo‘lgan va kasallikning klinik belgilari bo‘lmagan hayvonlar darhol so‘yiladi, kasal hayvonlar ajratilib, davolanadi. Oradan 14 kun o‘tib tana harorati me’yorida bo‘lganda ular sanitariya kushxonasida so‘yiladi.

20. So‘yishga topshirilayotgan hayvonlar partiyasida oqsil kasalligi bilan kasallangan yoki gumon qilingan hayvonlar topilsa, hayvonlar partiyasi yoppasiga darhol sanitariya kushxonasida so‘yiladi. Ushbu mollarni sanitariya kushxonasida qayta ishlash imkoniyati bo‘lmaganda so‘yish umumiy sexda amalga oshiriladi. Go‘sht va boshqa so‘yish mahsulotlarini sanitariya jihatidan baholash 38-bandda ko‘rsatilgan tartibda o‘tkaziladi.

Go‘shtni qayta ishlash korxonasiga oqsil bilan kasallanib o‘tgan va karantin bekor qilingandan so‘ng xo‘jalikdan birinchi 3 oy ichida jo‘natilgan hayvonlar, shuningdek oqsilga qarshi emlangan, emlashdan keyin 21 kun davomida jo‘natilgan hayvonlar qabul qilinadi va alohida partiya qilinib so‘yiladi. So‘yish hamda go‘sht va boshqa so‘yish mahsulotlarini sanitariya jihatidan baholash 38-bandda ko‘rsatilgan tartibda o‘tkaziladi.

*Izoh. Xo‘jalikda oqsil bilan kasallangan mollar sog‘aygandan so‘ng 3 oy o‘tganga qadar so‘yilgan, shuningdek oqsilga qarshi emlangan va emlashdan so‘ng 21 kun ichida majburan so‘yilgan hayvonlarning tana go‘shtlari va boshqa so‘yish mahsulotlari ushbu ho‘jalikning ichida 38-bandda ko‘rsatilgan tartibda ishlatiladi.

21. Quturgan hayvon tishlagan hayvonlar darhol so‘yiladi.

22. So‘yish jarayonida yirik shoxli mollarning, tuyalarning o‘lati, tulyaremiya, melioidoz kasalliklarining belgilari aniqlansa, tana go‘shti barcha organlari bilan yo‘q qilinadi, shu bilan birgalikda ushbu kasalliklar bilan kurashish bo‘yicha amaldagi yo‘riqnomada ko‘zda tutilgan boshqa tadbirlar amalga oshiriladi.

23. So‘yish jarayonida hayvonlarning ushbu qoidalarning 3-bandida ko‘rsatilgan yuqumli kasalliklar bilan kasallanganligi aniqlansa, ushbu qoidalarning III bo‘limiga muvofiq tadbirlar amalga oshiriladi.

24. Yong‘in, transport hodisalari, yashin, elektr toki urishi, muzlash, cho‘kish va boshqa hodisalar sababli o‘lgan barcha turdagi uy hayvonlari va ovlanadigan (yovvoyi) hayvonlar go‘shtini oziq-ovqat uchun ishlatishga yo‘l qo‘yilmaydi. Bunday hayvonlarning murdasi utilizatsiya qilinadi yoki veterinariya vrachining ruxsati bilan (agarda ular buzilmagan bo‘lsa), albatta hayvonlar uchun xavfli bo‘lgan salmonellalar va boshqa yuqumli hamda invazion kasalliklarning qo‘zg‘atuvchilari mavjudligiga bakteriologik tekshirishlardan keyin, zarur hollarda qaynatilgandan so‘ng cho‘chqalar yoki parrandalarga, shuningdek xomligicha yoki qaynatilgan holda pitomnikda saqlanayotgan yirtqich hayvonlarga ozuqa uchun ishlatishga ruxsat etiladi.

III. Hayvonlarning tana go‘shti va organlarini so‘yishdan keyingi veterinariya - sanitariya ko‘rigidan o‘tkazish tartibi

25. Hayvonlarning go‘shti va so‘yish mahsulotlari veterinariya vrachi tomonidan so‘yishdan keyingi veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazilishi shart.

Mollarni uzluksiz qayta ishlash jarayoni mavjud bo‘lgan go‘sht kombinatlarida veterinariya ko‘rigining quyidagi ish o‘rinlari jihozlangan bo‘lishi shart:

a) yirik shoxli mollar va otlarni qayta ishlash liniyasida—ko‘rik uchun 4 ta veterinariya vrachining ish o‘rni: kalla, ichki organlar, tana go‘shti, yakuniy bosqich (final);

b) cho‘chqalarni qayta ishlash liniyasida—ko‘rik uchun 5 ta veterinariya vrachining ish o‘rni: jag‘ osti limfa tugunlarini kuydirgiga ko‘rigi (tana go‘shtini terini shilish bilan qayta ishlashda ushbu nuqta bevosita qonsizlantirish joyidan keyin joylashtiriladi, shparka bilan qayta ishlaganda esa—kuydirish pechidan so‘ng), kalla, ichki organlar, tana go‘shti, yakuniy bosqich;

v) mayda shoxli mollarni qayta ishlash liniyasida—ko‘rik uchun 3 ta ish o‘rni: ichki organlar, kalla-tana go‘shti, yakuniy bosqich.

Kasalliklarga gumon qilingan tana go‘shtini batafsil veterinariya ko‘rigidan o‘tkazish uchun zaxira yo‘liga o‘tkaziladi.

So‘yiladigan hayvonlarning tana go‘shti, kallasi, o‘pka-jigari va talog‘iga ishlov berish liniyasi bo‘lmagan so‘yish korxonalarida veterinariya ko‘rigidan o‘tkazish uchun ular maxsus ilgakka ilinadi yoki stolga joylashtiriladi.

26. Tana go‘shti va organlari veterinariya ko‘rigidan o‘tkaziladigan joy qulay va yaxshi yoritilgan, kasallik aniqlanganda uni belgilash moslamasi, sterilizatorlar (pichoq, ilgak va boshqa asbob-uskunalarni zararsizlantirish uchun), issiq va sovuq suvli yuvgich (umivalnik), sovun, qo‘llarga ishlov berish uchun dezinfeksiyalovchi eritma solingan idishlar va sochiq bo‘lish shart.

Harakatlanuvchi konveyer o‘rnatilgan qayta ishlash liniyasida veterinariya ko‘rigining u yoki bu ish o‘rni bo‘lmagan yoki ushbu ish o‘rni veterinariya xizmatining tegishli mutaxassisi bilan ta’minlanmagan hollarda qayta ishlash taqiqlanadi.

Barcha go‘shtni qayta ishlash korxonalarida yirik va mayda shoxli mollar, cho‘chqalar va otlarning har bir tanasi, kallasi (qo‘y va echkilarning kallasidan tashqari), o‘pka-jigari, ichagi va terisi bir xil raqam bilan raqamlanadi.

27. Hayvonlarning kalla va ichki organlarini veterinariya ko‘rigi uchun tayyorlash:

a) qoramol kallasi tanasidan ajratiladi, pastki jag‘ tarmog‘i burchagining ortidan yoki uzuksimon tog‘aydan ilgakka ilinadi, til tepasi hamda yonidan unga zarar yetkazilmasdan, jag‘lararo bo‘shliqdan bemalol chiqadigan va ko‘rikdan o‘tkaziladigan limfa tugunlari saqlanib qolingan holda kesiladi;

b) otlarning kallasi tanasidan ajratiladi va tili olingandan so‘ng burun to‘sig‘i butunligi saqlangan holda kesiladi;

v) cho‘chqalarning kallasi kesiladi, so‘yishdan keyingi ekspertiza tugagunga qadar tanada qoldiriladi, buning uchun terisi shilingach yoki kuydirilgandan so‘ng kalla ensa tomonidan va chap lunjidan kesiladi, shu bilan birgalikda ensa-atlant bo‘g‘ini ajratiladi, jag‘lararo bo‘shliqdan til hiqildoq bilan birgalikda kesiladi va ko‘rik oxirigacha qoldiriladi;

g) buzoq, qo‘y va echkilarning kallasi ensa-atlant bo‘g‘ini bo‘yicha ajratiladi va tanada ichki organlar ko‘rikdan o‘tkazish tugagunga qadar qoldiriladi;

Tanadan ajratilgan o‘pka traxeya bilan, yurak va jigar ularni veterinariya ko‘rigidan o‘tkazish tugagunga qadar o‘zaro tabiiy bog‘langan (liver) va ulardagi limfa tugunlari saqlangan holda qoldiriladi.

Konveyer stoliga ajratiladigan ichki organlarni veterinariya vrachi tana bilan bir vaqtda (sinxron) ko‘rikdan o‘tkazadi.

Tana go‘shti va uning organlarini veterinariya ko‘rigidan o‘tkazish tugagunga qadar (shu jumladan cho‘chqa tana go‘shtlarini trixinelloskopiya qilish), go‘sht nimtalari va boshqa so‘yish mahsulotlarini, tuyoq va qoramol quloqlari, mayda shoxli mollarning kallasi va tuyoqlarini, barcha turdagi hayvonlarning terisidan tashqari, so‘yish sexidan chiqarishga ruxsat etilmaydi.

28. Hayvonlarning kalla, ichki organlari va tana go‘shtini veterinariya-sanitariya ekspertizasi quyidagi tartibda o‘tkaziladi:

a) yirik shoxli mollarda:

Kalla: jag‘ osti, quloq atrofi va halqum orti limfa tugunlari ko‘zdan kechiriladi va kesib ko‘riladi. Lablar, til ko‘zdan kechirilib, paypaslab ko‘riladi. Chaynov mushaklari har bir tomondan, qavat - qavat qilinib, butun kengligi bo‘ylab, yuzasiga parallel ravishda tashqi mushaklar ikki, ichki mushaklar esa bir marta kesilib tsistitserkozni (finnozni) aniqlash uchun ko‘riladi.

Taloq: tashqi tomondan va uzunasiga, teshmasdan kesib ko‘riladi.

O‘pkalar: tashqi tomondan va barcha bo‘laklari paypaslab ko‘riladi. Chap bronx, traxeobronx va o‘rta devor limfa tugunlari kesib ko‘riladi. Yirik bronxlar (ozuqa massasi va boshqa jismlar mavjudligiga) va patologik o‘zgarishlar aniqlangan joylar kesiladi va ko‘zdan kechiriladi.

Yurak: yurak xaltasi yorib ko‘riladi. Epikard, miokard holati ko‘zdan kechiriladi, yurak mushaklari (tsistitserkoz, sarkotsistoz uchun) yurakning katta egriligi bo‘ylab o‘ng va chap bo‘lmalari 1-2 ta uzunasiga va bir marta ko‘ndalangiga kesiladi, endokard va qonning holati ko‘zdan kechiriladi.

Jigar: diafragma va visseral tomondan ko‘zdan kechiriladi va paypaslab ko‘riladi. Diafragmaning jigarga o‘sib kirgan holatlarda diafragma ajratib olinadi va jigar parenximasida o‘zgarishlar mavjudligiga qaraladi. Portal limfa tugunlari kesiladi va ko‘zdan kechiriladi, visseral tomondan o‘t yo‘llari bo‘ylab 2-3-marta kesib ko‘riladi.

Buyraklar: kapsulasidan ajratiladi, ko‘zdan kechiriladi va paypaslab ko‘riladi, o‘zgarishlar aniqlangan taqdirda kesib ko‘riladi.

Oshqozon (oshqozon oldi bo‘linmalari): tashqi tomondan seroz qavati ko‘riladi, limfa tugunlari kesiladi va ko‘zdan kechiriladi. Zarur hollarda oshqozon shilliq qavatini ko‘rish uchun yoriladi, qizilo‘ngach (tsistitserkoz, sarkotsistoz uchun) ko‘zdan kechiriladi.

Ichaklar: seroz qavati tomondan ko‘zdan kechiriladi va bir nechta qorin pardasi limfa tugunlari kesib ko‘riladi.

Elin: diqqat bilan paypaslab ko‘riladi va bir-ikki marta parallel kesib ko‘riladi. Elin usti limfa tugunlari kesib ko‘riladi.

Bachadon, urug‘donlar, siydik pufagi, oshqozon osti bezi: ko‘zdan kechiriladi, zarur hollarda esa kesib ko‘riladi.

Tana go‘shti: tashqi va ichki yuzasi shishlar va boshqa patologik o‘zgarishlar mavjudligiga diqqat qilgan holda ko‘zdan kechiriladi.

Yuqumli kasallikka yoki moddalar almashinuvining buzilishi bilan bog‘liq kasalliklarga gumon qilinganda quyidagi limfa tugunlari kesib ko‘riladi: yuzaki-bo‘yin (kurak oldi), qanot osti (birinchi qovurg‘a va haqiqiy qanot osti), qovurg‘a-bo‘yin, qovurg‘alar aro kranial ko‘krak, to‘sh usti, bel, yonbosh, son, tizza burmasi, yuzaki chot, dumg‘aza va tizza osti. Zarur hollarda finnalarni aniqlash uchun qo‘shimcha bo‘yin, kurak-tirsak, orqa, bel, son guruhi va diafragma mushaklari uzunasiga kesib ko‘riladi.

Shuningdek, buzoqlarda kindik ko‘zdan kechiriladi va bilak hamda sakrov bo‘g‘inlari kesib ko‘riladi;

b) mayda shoxli mollarda:

Kalla, ichki organlar va tana go‘shti xuddi yirik shoxli mollardagi singari ko‘riladi. Kazeozli limfadenitni aniqlash uchun yuzaki-bo‘yin va tizza burmasi limfa tugunlari kesib ko‘riladi;

v) cho‘chqalarda:

Kalla: qonsizlantirishdan so‘ng, tana terisi shilinib qayta ishlanganda, jag‘ osti qismidagi teri va mushaklar pastga tomon, pastki jag‘ tarmoqlari tutashgan burchak yo‘nalishida, uzunasiga kesiladi, ochiladi va ikkala tomondagi jag‘ osti limfa tugunlari (kuydirgiga) ko‘zdan kechiriladi. Agarda cho‘chqa tanasi terisi shilinmasdan (kuydirish, part qilish orqali) qayta ishlanadigan bo‘lsa, unda jag‘ osti limfa tugunlari va kallaning qolgan qismi kuydirishdan so‘ng ko‘zdan kechiriladi.

Kallada jag‘ osti, quloq atrofi va bo‘yin limfa tugunlari, tashqi va ichki chaynov mushaklari (tsistitserkozga) kesiladi va ko‘zdan kechiriladi. Til ko‘zdan kechiriladi va paypaslab ko‘riladi; halqumning shilliq qavati, halqum usti va bodomcha limfa tugunlari ko‘zdan kechiriladi.

Taloq: tashqi tomondan ko‘zdan kechiriladi, paypaslab, kesib ko‘riladi, zarur hollarda limfa tugunlari ham kesib ko‘riladi.

O‘pkalar: tashqi tomondan ko‘zdan kechiriladi, paypaslab ko‘riladi va bronxial (chap, o‘ng va o‘rta) limfa tugunlari kesib ko‘riladi.

Oshqozon, qizilo‘ngach, buyraklar, yurak: xuddi yirik shoxli mollardagi singari ko‘zdan kechirib tekshiriladi.

Jigar: paypaslab ko‘riladi, diafragma hamda visseral yuzasi ko‘zdan kechiriladi, o‘t yo‘llari visseral tomondan, bo‘laklar tutashgan joydan ko‘ndalangiga kesib ko‘riladi.

Tana go‘shti: yirik shoxli mollardagi singari ko‘zdan kechiriladi. Sistitserkozga tekshirish uchun zarur hollarda orqa, bo‘yin, kurak-tirsak (ankoneus), bel, orqa oyoqlar hamda diafragma mushaklari kesib ko‘riladi.

Bo‘yin qismidagi mushak to‘qimasining chuqur qatlamlarida joylashgan yallig‘lanish jarayonlari (abssesslar va boshqalar) mavjudligiga gumon qilinganda, mushaklar (bo‘yinning o‘rta qismidan) uzunasiga ikki-uch marta kesiladi.

Tana go‘shtining oldi tomonidan yallig‘lanish jarayonlari aniqlansa, jag‘ osti va quloq atrofidagi limfa tugunlaridan tashqari, bo‘yinning yuzaki limfa tugunlari ham ko‘zdan kechiriladi.

Barcha tana go‘shtlari albatta trixinellezga tekshiriladi;

g) ot va eshaklarda:

Kalla: jag‘ osti va til osti limfa tugunlari kesiladi, burun bo‘shlig‘i va burun to‘sig‘i chopilib ko‘zdan kechiriladi.

O‘pka: traxeya, katta bronxlar kesiladi va shilliq qavati qaraladi. Traxeya bo‘ylab joylashgan barcha bronxial, shuningdek bo‘yinning chuqur limfa tugunlari kesib ko‘riladi. O‘pkaning o‘ng va chap bo‘laklari ikkita qiyshiq kesma qilib kesiladi, kesilgan joy ko‘zdan kechiriladi va paypaslab ko‘riladi.

Taloq, jigar, buyraklar, ichaklar, oshqozon, yurak va boshqa organlar yirik shoxli mollardagi singari ekspertiza qilinadi.

Tana go‘shti: tashqi va ichki tomondan qaraladi. Yuqumli kasalliklarga gumon qilinganda tana go‘shtining yirik shoxli mollardagi kabi limfa tugunlari kesib ko‘riladi. Melanomaga mushaklar (kurakning ichki qismidan), alfortiozga qorin devorining ichki yuzasi ko‘zdan kechiriladi. Oxotserkozga gumon qilinganda (yag‘rin qismida granulatsiya to‘qimasining o‘sishi, chandiq paydo bo‘lishi va boshqa shu kabi ko‘rinib turadigan patologik o‘zgarishlarning mavjudligi) chakka bog‘lami bo‘ylab ko‘krak umurtqasining o‘tkir o‘simtasi sathigacha qiyshiq uzunasiga kesiladi;

d) tuyalarda:

Barcha organlari va tana go‘shti yirik shoxli mollardagi singari ekspertiza qilinadi. Bunda o‘rtato‘siq bo‘ylab bir butun tasma singari tortilgan o‘rta to‘siq limfa tugunlari bir necha joyidan kesiladi va qaraladi.

e) parranda, quyon, yovvoyi va ovlanadigan hayvonlarni veterinariya ko‘rigi, ularning go‘shti va barcha boshqa so‘yish mahsulotlarini sanitariya jihatidan baholash VII- va IX -bo‘limlarda ko‘rsatilgan tartibda o‘tkaziladi.

29. Tana go‘shti va ichki organlar (jigar, yurak, buyraklar) ekspertiza qilinganda, imkoni boricha mahsulotning tovar ko‘rinishi saqlanib qolinadi. Go‘sht va go‘sht mahsulotlarini veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish, trixinellyozga tekshirish, bakteriologik tekshirishlar, hayvonlarni sanitariya kushxonasida so‘yish hollari amaldagi veterinariya hisobiga olish va veterinariya hisoboti bo‘yicha Yo‘riqnomaga muvofiq belgilangan shakldagi jurnallarga qayd qilinadi.

30. Ushbu qoidalarning tegishli bandlarida go‘sht va ayrim mahsulotlarni iste’molga chiqarishda cheklovlar haqida, terini dezinfeksiya qilish zarurligi to‘g‘risida ko‘rsatilmagan barcha holatlarda ular cheklovlarsiz iste’molga chiqariladi.

31. Tana go‘shti va organlarni veterinariya - sanitariya ekspertizasida yuqumli va invazion kasalliklarga xos bo‘lgan o‘zgarishlar aniqlangan barcha holatlarda veterinariya - sanitariya tadbirlari (xonalarni, asbob-uskunalarni va jihozlarni dezinfeksiya qilish) amaldagi yo‘riqnomalariga muvofiq o‘tkaziladi.

IV. Yuqumli kasalliklar aniqlanganda tana go‘shti va ichki organlarni veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish

32. Kuydirgi. Kuydirgiga gumon qilinganda hayvonlarni so‘yish to‘xtatiladi. Mehnatni muhofaza qilish qoidalariga rioya qilingan holda tana go‘shtidan bir bo‘lak, taloq, o‘zgargan to‘qima qismi va zararlangan limfa tugunlari olinadi va bakterioskopik, bakteriologik tekshirishlar uchun laboratoriyaga jo‘natiladi. Natijalar olingunga qadar tana go‘shti va barcha organlar alohida joyga ajratib qo‘yiladi:

a) bakterioskopik tekshirishlar bilan kuydirgi kasalligi aniqlanganda, tana go‘shti organlari va terisi bilan bakteriologik tekshirish natijalarini kutmasdan, kuydirish bilan yo‘q qilish uchun jo‘natiladi.

Boshqa hayvonlarni so‘yishdan olingan, biroq kuydirgi bilan kasallangan hayvondan olingan mahsulotlar bilan aralashgan, barcha mahsulotlar (tuyoq, quloq, elin, qon va boshqalar) kuydiriladi.

Sog‘lom hayvondan olingan, biroq kuydirgi bilan kasallangan hayvondan olingan terilar bilan kontaktda bo‘lgan terilar amaldagi yo‘riqnomada ko‘zda tutilgan tartibda dezinfeksiya qilinadi.

Kuydirgi aniqlangan tana go‘shti va boshqa so‘yish mahsulotlari chiqarilgandan so‘ng so‘yish sexida darhol kuydirgiga qarshi dezinfeksiya o‘tkaziladi.

Kuydirgi batsillalari bilan ifloslanishga gumon qilingan boshqa tana go‘shtlari va so‘yish mahsulotlari zudlik bilan, so‘yish vaqtidan kechi bilan 6 soat ichida, ochiq qozonlarda qaynab chiqqandan boshlab 3 soat davomida, yopiq qozonlarda esa bug‘ning bosimi 0,5 MPa bo‘lganda 2,5 soat davomida qaynatish orqali zararsizlantiriladi. Ko‘rsatilgan vaqtda zararsizlantirishning imkoni bo‘lmaganda ushbu tana go‘shtlari harorati +10°Sdan yuqori bo‘lmagan xonaga ajratiladi, so‘ngra yuqorida ko‘rsatilgani kabi, faqat so‘yish vaqtidan keyin kechi bilan 48 soat ichida zararsizlantiriladi. Agarda buni bajarishning imkoni bo‘lmasa, tana go‘shti va so‘yish mahsulotlari utilizatsiyaga yoki yoqishga jo‘natiladi.

Kuydirgi batsillalari bilan ifloslanmagan tana go‘shtlari va so‘yish mahsulotlari cheklovlarsiz chiqariladi;

b) kuydirgi bilan zararlanganlikka gumon qilingan tana go‘shtini bakterioskopik tekshirishlardan salbiy natija olinganda, ushbu tana go‘shti bakteriologik tekshirish natijalari to‘g‘risida xulosa olingunga qadar ajratilgan holda saqlanadi, sexda boshqa tadbirlar (dezinfeksiya va hokazo) o‘tkazish zaruriyati veterinariya vrachi tomonidan belgilanadi.

Kuydirgiga diagnoz bakteriologik tekshirishlar bilan tasdiqlanganda tana go‘shti va boshqa so‘yish mahsulotlari, shuningdek kuydirgi batsillalari bilan ifloslanganlikka gumon qilinganlariga nisbatan ushbu bandning a)kichik bandida ko‘rsatilgan tadbirlar amalga oshiriladi.

33. Qo‘ylarning qorason, yomonshish, bradzot, yuqumli enterotoksemiya kasalliklari.

Tana go‘shti organlari va terisi bilan yoqiladi.

Sog‘lom hayvonlarni so‘yish natijasida olingan biroq ko‘rsatilgan kasalliklar bilan kasallangan hayvondan olingan mahsulotlar bilan aralashgan yoki ular bilan kontaktda bo‘lgan barcha mahsulotlar (tuyoqlar, quloqlar, elin, qon va boshqalar) kuydiriladi.

34. Manqa, Botulizm, Epizootik limfangoit, Soqov.

Manqa, botulizm, epizootik limfangoit kasalliklari aniqlanganda tana go‘shti ichki organlari va terisi bilan yo‘q qilinadi. Manqa va epizootik limfangoit qo‘zg‘atuvchilari bilan ifloslanganligiga gumon qilingan barcha tana go‘shtlari qaynatilgandan so‘ng chiqariladi, ichki organlari, shuningdek qaynatishning iloji bo‘lmagan tana go‘shtlari utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Botulizm qo‘zg‘atuvchisi bilan ifloslangan tana go‘shtlari utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Soqov kasalligi aniqlanganda kalla va ichki organlar utilizatsiyaga jo‘natiladi, tana go‘shti esa, bakteriologik tekshirishlar natijasida salmonellalar yoki soqov kasalligining qo‘zg‘atuvchisi ajratilmaganda, cheklovlarsiz chiqariladi. Agarda tana go‘shtidan salmonellalar yoki soqov streptokokklari ajratilsa bunday tana go‘shti qaynatishga jo‘natiladi.

35. Tuberkulyoz:

a) oriq tana go‘shtlari, organlar va limfa tugunlarida tuberkulyozli zararlanish aniqlanganda, tana go‘shtining semizlik darajasidan qat’i nazar, kalla, ichki organlar (shu jumladan ichaklar) generallizatsiyalangan tuberkulyoz jarayonida, ya’ni ko‘krak va qorin organlari, regionar limfa tugunlari bilan bir vaqtda zararlanganda, utilizatsiyaga jo‘natiladi;

b) me’yoriy semizlikdagi tana go‘shtlari (cho‘chqalarning tana go‘shtidan tashqari) limfa tugunida, yoki bironta ichki organida yoki boshqa to‘qimalarda tuberkulyozli zararlanish mavjud bo‘lganda, zararlanmagan organlar, go‘sht noni, konserva ishlab chiqarishga yoki qaynatishga jo‘natiladi. Ichki yog‘lari eritiladi.

Zararlanish shaklidan qat’i nazar tuberkulyoz bilan zararlangan organ va to‘qimalar utilizatsiyaga jo‘natiladi;

*Izoh. Tuberkulyoz bilan zararlanmagan ichaklar ushbu korxonada qaynatib tayyorlanadigan kolbasa ishlab chiqarishda qobiq sifatida ishlatiladi, bunday imkoniyat mavjud bo‘lmaganda esa quruq ozuqalar ishlab chiqarishga jo‘natiladi.

v) cho‘chqa go‘shtida faqat jag‘ osti limfa tugunlarida ohaklangan o‘choqlar ko‘rinishidagi tuberkulyozli zararlanishlar aniqlanganda limfa tugunlari olib tashlanadi, kalla til bilan birgalikda qaynatishga jo‘natiladi, tana go‘shti, ichki organlar va ichaklar cheklovsiz chiqariladi. Faqat qorin pardasi limfa tugunlarida tuberkulyozli zararlanish mavjud bo‘lsa ichaklar utilizatsiyaga jo‘natiladi, tana go‘shti va boshqa ichki organlar cheklovsiz chiqariladi.

Ko‘rsatilgan limfa tugunlaridan birida, jag‘ osti va qorin pardasi limfa tugunlarida bir vaqtning o‘zida kazioz-tvorogsimon, ohaklanmagan o‘choqlar yoki tuberklyozli zararlanish (ularning turidan qat’i nazar) aniqlansa ushbu limfa tugunlari olib tashlanadi, ichaklar utilizatsiyaga jo‘natiladi, tana go‘shti va boshqa organlardan go‘sht noni, konservalar tayyorlanadi yoki qaynatilib zararsizlantiriladi.

Cho‘chqa tana go‘shti limfa tugunlarida koronobakteriyalar tomonidan chaqiriladigan tuberkulyozsimon zararlanishlar aniqlansa, zararlangan limfa tugunlari olib tashlanadi, tana go‘shti va organlar cheklovsiz chiqariladi.

Cho‘chqa tana go‘shti limfa tugunlarida yoki ichaklarda parranda tipiga mansub atipik mikobakteriyalar tomonidan tuberkulyozsimon zararlanishlar aniqlanganda, tana go‘shti va organlar bilan quyi bandda ko‘rsatilgani singari ishlar bajariladi;

g) suyaklarda tuberkulyozdan zararlanish aniqlanganda skeletning barcha suyaklari utilizatsiyaga jo‘natiladi, go‘shti esa (tuberkulyozdan zararlanish mavjud bo‘lmaganda) go‘sht noni, konservalar tayyorlashga yoki qaynatishga jo‘natiladi;

d) tuberkulinga reaksiya beruvchi hayvonlar go‘shti va boshqa mahsulotlarini sanitariya jihatidan baholash tuberkulyozdan zararlanishlar aniqlanishiga bog‘liq. Agarda limfa tugunlari, to‘qimalar va organlarda tuberkulyozdan zararlanish aniqlanmasa, tana go‘shti va boshqa so‘yish mahsulotlari cheklovsiz iste’molga chiqariladi.

36. Psevdotuberkulyoz. Oriqlik va limfa tugunlarining ko‘plab zararlanishi mavjud bo‘lganda yoki mushaklarda psevdotuberkulyoz jarayoni aniqlanganda tana go‘shti va ichki organlar utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Oriqlik mavjud bo‘lmaganda va zararlanish faqat ichki organlar yoki limfa tugunlarida aniqlanganda ichki organlar utilizatsiyaga jo‘natiladi, tana go‘shti va boshqa so‘yish mahsulotlari cheklovsiz chiqariladi.

37. Paratuberkulyozli enterit.

Ichaklar, qorin pardasi limfa tugunlari, halqum, jag‘lar orasidagi patologik o‘zgarishlar (kalla shishi) mavjud bo‘lsa, o‘zgargan organlar va ichak qorin pardasi bilan utilizatsiyaga jo‘natiladi, tana go‘shti va so‘yish mahsulotlari cheklovsiz chiqariladi.

Oriq tana go‘shti, shuningdek zararlanishlar mavjud bo‘lgan organlar utilizatsiyaga jo‘natiladi.

38. Oqsil:

a) bir partiyada bo‘lgan, oqsil bilan kasallangan yoki gumon qilingan hayvonlardan olingan go‘sht va boshqa mahsulotlar kolbasaning qaynatilgan yoki qaynatib-dudlangan sortlariga, qaynatilgan pazandalik yoki konserva mahsulotlari tayyorlashga ishlatiladi. Go‘shtni ko‘rsatilgan mahsulotlarga ishlatishning imkoni bo‘lmaganda u qaynatib zararsizlantiriladi.

Go‘sht va boshqa so‘yish mahsulotlarini xom holda chiqarish taqiqlanadi.

Ko‘pchilik mushaklarda (tos, ko‘krak, oyoqlarda, yelka bog‘lamida va boshqalar) ko‘plab mayda yoki yoyilgan nekroz o‘choqlari mavjud bo‘lsa, shuningdek oyoqlar, sut bezi va boshqa organlarning gangrenali yoki yiringli yallig‘lanishi bilan kechuvchi oqsilning asoratli shakllarida tana go‘shti va organlar utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Mushaklarda ayrim nekrotik o‘choqlar mavjud bo‘lsa mushaklarning zararlangan qismi utilizatsiyaga jo‘natiladi, organlar va qolgan go‘shtni ishlatish tartibi to‘g‘risidagi masala bakteriologik tekshirishlar natijalariga asosan hal etiladi.

Agarda ushbu korxonada kolbasa yoki konserva ishlab chiqarish mavjud bo‘lmasa, unda ko‘rsatilgan tana go‘shtlari va kalla - pocha, ichak - chavoqlar yaqin oradagi viloyat hududida joylashgan kolbasa yoki go‘sht konservalash korxonasiga faqat O‘zbekiston Respublikasi Davlat veterinariya bosh boshqarmasining ruxsati bilan jo‘natiladi.

Suyaklar 2,5 soat davomida qaynatilgandan so‘ng chiqariladi yoki ushbu korxonaning o‘zida quruq hayvon ozuqasi uchun qayta ishlanadi.

Ichaklar, qizilo‘ngach, siydik pufagi boshqa xomashyolardan alohida, ichki va tashqi tomonidan 0,5 foizli formaldegid eritmasi bilan yuvilgan holda yoki 0,08 foizli sirka kislotasi bilan nordonlashtirilgan osh tuzining to‘yingan eritmasiga: ichaklar 4 soat, qizilo‘ngach va siydik pufaklari 24 soat davomida botirib qo‘yilib zararsizlantiriladi. Ko‘rsatilgan usul bilan zararsizlantirilmagan ichak mahsulotlari utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Cho‘chqalar oshqozoni va qoramol shirdoni shilliq qavatidan ushbu korxonaning o‘zida pepsin olish uchun ishlatishga ruxsat etiladi.

Qon — korxona kamida 65°S haroratda ishlov berilishini ta’minlaydigan quritish moslamalari bilan jihozlangan bo‘lsa, quruq albumin ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Bunday moslamalar yo‘q bo‘lsa qon qaynatiladi.

Endokrin xomashyosi. Oqsil bilan kasallangan yoki kasallanib o‘tgan, shuningdek vaksina bilan emlanib immunitet paydo bo‘lish muddatlari o‘tgunga qadar hayvonlardan endokrin xomashyosini (gipofiz, buyrak usti, oshqozon osti, qalqonsimon va paraqalqonsimon bezlari), orqa miya va o‘t suyuqligini yig‘ish taqiqlanadi. Oqsil virusi bilan ifloslanganlikka gumon qilingan hayvonlardan olingan endokrin xomashyosidan ushbu korxonaning o‘zida davolovchi endokrin preparatlarini (insulin, kampolon, xolesterin, adrenalin, adrenokortikatrop gormoni) tayyorlashga ruxsat etiladi.

Hayvonlarga ozuqa uchun ishlatiladigan barcha so‘yish chiqindilari (jumladan qon, fibrin va hokazo), 2 soat davomida qaynatilgandan so‘ng (massa qatlamidagi harorat kamida 80°S darajaga yetgan holda), chiqariladi yoki ushbu korxonaning o‘zida quruq hayvon ozuqasi uchun qayta ishlanadi.

Kasal, kasallikka va oqsil virusi bilan ifloslanganlikka gumon qilingan hayvonlarning terilari dezinfeksiya qilinadi. Oqsil aniqlangunga qadar olingan terilar, shuningdek infeksiyalangan terilarga tegmagan, sog‘lom hayvonlardan olingan terilarni korxonadan dezinfeksiya qilinmasdan alohida vagonlar yoki avtomashinalarga yuklab, saqlash omborxonalarini chetlab o‘tgan holda, bevosita teri oshlash zavodlariga jo‘natishga ruxsat etiladi.

Shox, tuyoq, jun, qil-tola formaldegidning bir foizlik eritmasi bilan dezinfeksiya qilinib, so‘ngra cheklovlarsiz chiqariladi;

b) oqsil bilan kasallanib o‘tgan va so‘yishga sog‘aygandan va xo‘jalikda karantin bekor qilingandan so‘ng 3 oy ichida jo‘natilgan hayvonlardan, shuningdek oqsil bo‘yicha nosog‘lom viloyatda, shuningdek 21 kun ichida emlangan hayvonlardan olingan tana go‘shti va boshqa barcha mahsulotlari cheklovlarsiz chiqariladi, biroq ularni viloyatdan tashqariga olib chiqarishga ruxsat etilmaydi. Ushbu mahsulotlar boshqa viloyatlarga faqat O‘zbekiston Respublikasi Davlat veterinariya bosh boshqarmasining ruxsati bilan chiqariladi. Bunday hayvonlardan endokrin xomashyosini yig‘ish taqiqlanadi.

Xo‘jalikdan karantin bekor qilingandan keyin uch oydan ortiq muddat o‘tgan bo‘lsa, oqsil bilan kasallanib o‘tgan hayvonlarni so‘yishga jo‘natish ruxsat etiladi, bunday hollarda go‘sht va boshqa so‘yish mahsulotlari cheklovlarsiz sotishga chiqariladi.

v) xo‘jaliqda oqsil bilan kasallangan hayvonlar majburiy so‘yilganda ularning go‘shti va boshqa so‘yish mahsulotlari faqat qaynatilgandan so‘ng xo‘jalikning o‘zida ishlatiladi. Teri, shox, tuyoq, jun va qil dezinfeksiya qilinadi.

39. Brutsellyoz:

a) brutsellyozning klinik yoki patologoanatomik belgilari aniqlangan barcha turdagi hayvonlarni so‘yishdan olingan go‘sht qaynatilgandan so‘ng chiqariladi.

Brutsellyozga reaksiya beruvchi, biroq ularda brutsellyozning klinik belgilari yoki go‘shti va organlarida patologoanatomik o‘zgarishlar topilmaganda, yirik shoxli mollar va cho‘chqalardan olingan go‘sht cheklovlarsiz chiqariladi.

Brutsellyozga reaksiya beruvchi va brutsellyozning qo‘y-echkilarga xos turi (melitenzis) bo‘yicha nosog‘lom xo‘jalikdan (fermadan) keltirilgan yirik shoxli mollar va cho‘chqalarning go‘shti, qaynatilgan kolbasa yoki konserva uchun qayta ishlatiladi;

b) brutsellyozning klinik yoki patologoanatomik belgilari bo‘lgan barcha turdagi hayvonlarning, shuningdek brutsellyozga reaksiya beruvchi qo‘y va echkilarning tana go‘shtlaridan olingan suyaklar yog‘ini eritib olishga yoki hayvonlarga quruq ozuqa ishlab chiqarishga ishlatiladi;

v) brutsellyozga reaksiya beruvchi yoki brutsellyozning klinik belgilari bo‘lgan barcha turdagi hayvonlarni so‘yishdan olingan kalla, jigar, yurak, o‘pka, buyraklar, oshqozon va boshqa ichki organlarni xom holicha sotishga ruxsat etilmaydi, ular qaynatilgandan so‘ng ishlatiladi yoki kolbasa va boshqa qaynatib pishirilgan mahsulotlar ishlab chiqariladi;

g) qoramol va cho‘chqalarning quloq va oyoqlari, qoramollarning lablari va cho‘chqalarning dumlari dastavval sanoatda qayta ishlanishidan yoki qaynatib pishirishdan oldin part qilinishi yoki kuydirilishi, qo‘y va cho‘chqa kallalari-kuydirilishi, oshqozonlari part qilinishi shart;

d) brutsellyozga reaksiya beruvchi, biroq brutsellyozning klinik belgilari va tana go‘shti hamda organlarida patologoanatomik o‘zgarishlari bo‘lmagan sigir, qo‘y va echkilarning elinlari qaynatilgandan so‘ng chiqariladi, brutsellyozning klinik belgilari yoki patologoanatomik o‘zgarishlar mavjud bo‘lganda esa utilizatsiya qilinadi;

e) brutsellyozga reaksiya bergan hayvonlardan olingan ichak, qizilo‘ngach va siydik pufaklari 0,5 foizli xlorid kislotasini saqlovchi 1 foizli tuz eritmasida 15 — 20°S haroratda 48 soat davomida va suyuqlik koeffitsiyenti 1:2 nisbatda saqlanadi. Klinik kasal hayvonlardan olingan ichak, qizilo‘ngach va siydik pufaklari utilizatsiya qilinadi;

j) klinik kasal va tekshirganda reaksiya beruvchi hayvonlardan olingan qon quruq hayvon ozuqasi yoki texnik mahsulotlar tayyorlash uchun ishlatiladi;

z) klinik kasal va qo‘y-echki brutsellyoziga (melitenzis) reaksiya beruvchi barcha turdagi hayvonlarni so‘yishdan olingan teri, shox, tuyoqlar dezinfeksiya qilingandan so‘ng chiqariladi.

40. Leptospiroz, Ku-isitmasi, hayvonlarning xlamidiozli (enzootik) aborti, Leptospiroz kasalligi aniqlanib muskulaturada degenerativ o‘zgarishlar yoki ikki sutkada ham yo‘qolmaydigan sariq rangga bo‘yalish mavjud bo‘lganda tana go‘shti va ichki organlari utilizatsiyaga jo‘natiladi. Muskulaturada degenerativ o‘zgarishlar bo‘lmay, ikki sutka davomida yo‘qoladigan sariq rangga bo‘yalish mavjud bo‘lganda tana go‘shti, shuningdek patologoanatomik o‘zgarishlar mavjud bo‘lmagan ichki organlar qaynatilgandan so‘ng ishlatiladi. Ichak va patologoanatomik o‘zgarishlar mavjud bo‘lgan organlar utilizatsiya qilinadi.

Hayvonlarda Ku-isitmasi, xlamidiyali (enzootik) abort aniqlanganda tana go‘shti va o‘zgarishga uchramagan organlar qaynatilgandan so‘ng chiqariladi, o‘zgarishga uchragan organlar va qon utilizatsiya qilinadi.

Hayvonlar xlamidiozida ichak, qizilo‘ngach, siydik pufagi, ularda patologoanatomik o‘zgarishlar mavjud bo‘lmaganda, 0,5 foizli formaldegid eritmasi bilan 30 daqiqa davomida ishlov berilgandan keyin ishlatiladi. Suyaklar 2,5 soat davomida qaynatiladi.

Leptospiroz, xlamidiozli (enzootik) abort, Ku-isitmasiga ijobiy reaksiya bergan, klinik belgilar yoki mushak to‘qimasi va organlarda patologoanatomik o‘zgarishlar mavjud bo‘lmagan hayvonlarni so‘yishdan olingan tana go‘shtlari va boshqa mahsulotlari cheklovlarsiz chiqariladi.

Leptospiroz, xlamidiozli (enzootik) abort, Ku-isitmasi bilan klinik kasal hayvonlarni so‘yishdan olingan teri, jun, shox va tuyoqlar dezinfeksiyadan so‘ng chiqariladi.

41. Aktinomikoz. Aktinomikoz bilan faqat kallaning limfa tugunlari zararlangan bo‘lsa, ular olib tashlanadi, kalla esa qaynatishga jo‘natiladi. Kallaning suyak va mushaklari zararlanganda u butunicha utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Ichki organlar va tilning aktinomikoz bilan chegarali zararlanishida, ularning zararlangan joylari olib tashlanadi, ichki organlar va tilning keng tarqalgan zararlanishida ular utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Suyaklar, ichki organlar, muskulaturaning keng tarqalgan aktinomikoz jarayonida tana go‘shti barcha organlari bilan utilizatsiyaga jo‘natiladi.

42. Cho‘chqalarning o‘lati, saramas, Auyeski kasalligi, pasterellyoz (gemorragik septitsemiya), listerioz, salmonellyoz. Ko‘rsatilgan kasalliklar bilan kasallangan va kasallikka gumon qilingan hayvonlarning tana go‘shtlari va so‘yish mahsulotlarini xom holicha chiqarish taqiqlanadi. O‘latga qarshi emlangan va so‘yish oldidan yuqori harorati bo‘lgan yoki so‘yishdan keyin ichki organlarida patologoanatomik o‘zgarishlari bo‘lgan cho‘chqalarni sanitariya jihatidan baholash xuddi o‘lat bilan kasallangan hayvonlar singari o‘tkaziladi.

Muskulaturada degenerativ yoki boshqa patologik o‘zgarishlar (abssesslar va boshqalar) mavjud bo‘lsa tana go‘shti ichki organlari bilan utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Tana go‘shti va ichki organlarda patologoanatomik o‘zgarishlar mavjud bo‘lmasa, ularni ishlatish to‘g‘risida qaror salmonellalarga bakteriologik tekshirishlar o‘tkazilgandan so‘ng (listeriozdan tashqari) qabul qilinadi. Bunda go‘shtda yoki ichki organlarda salmonellalar aniqlangan hollarda ichki organlar utilizatsiya qilinadi, tana go‘shti esa qaynatilgandan so‘ng chiqariladi yoki konservalar tayyorlanadi.

Salmonellalar mavjud bo‘lmasa tana go‘shti, tashqi yog‘ qatlami (shpik) va ichki organlaridan qaynatilgan, qaynatilgan-dudlangan kolbasalar, konservalar tayyorlanadi yoki qaynatishga jo‘natiladi. Saramas, pasterellyoz va listerioz bilan kasallangan hayvondan olingan go‘sht, qaynatilgan kolbasalar, qaynatilgan-dudlangan ko‘krak (grudinka) va to‘sh (koreyka) tayyorlash uchun ishlatiladi.

Patologoanatomik o‘zgargan ichki organlar, ichak va qon, shuningdek listerioz bilan kasallangan hayvonlarning kallasi barcha holatlarda 100°S dan kam bo‘lmagan haroratda qayta ishlash yoki ushbu haroratda 1 soat davomida qaynatish bilan utilizatsiya qilinadi.

Terilar dezinfeksiya qilinadi.

43. Yuqumli atrofik rinit. Kasallikka gumon qilinganda kallani ko‘zdan kechirish uchun uzunasiga ikki yarim bo‘lakka bo‘linadi. Havo yo‘li ko‘zdan kechiriladi: burun shilliq qavatida yallig‘lanish va nekrotik jarayonlar, burun qanotlari atrofiyasi aniqlanganda, kalla tili bilan, traxeya va o‘pkalar utilizatsiyaga jo‘natiladi. Tana go‘shti va qolgan ichki organlar (jigar, buyraklar, taloq va boshqalar) ularda degenerativ o‘zgarishlar bo‘lmasa cheklovlarsiz chiqariladi.

44. Yuqumli rinotraxeit, Paragripp- 3, virusli diareya, adenovirusli infeksiya. Veterinariya-sanitariya ekspertiza natijalariga ko‘ra oziq-ovqat uchun yaroqli deb topilgan go‘sht va submahsulotlar qaynatilgan va qaynatib-dudlangan kolbasa mahsulotlari, go‘sht noni va konservalar tayyorlash uchun ishlatiladi.

Tana go‘shti va ichki organlarda patologoanatomik o‘zgarishlar mavjud bo‘lsa bakteriologik tekshirishlar o‘tkaziladi. Salmonellalar aniqlanganda ichki organlar utilizatsiyaga jo‘natiladi, tana go‘shti esa qaynatilgandan so‘ng chiqariladi yoki konserva va go‘sht nonlari tayyorlash uchun ishlatiladi.

Kalla, traxeya, qizilo‘ngach, siydik pufagi, go‘shti ajratilgan suyaklar, qon, patologoanatomik o‘zgargan organ va to‘qimalar, shox va tuyoq utilizatsiya qilinadi.

Terilar 1 foizli xlorid kislotasi (xlorid kislotasiga hisoblaganda) solingan osh tuzining to‘yingan eritmasida 24 soat davomida dez eritmadagi harorat 15 — 18°S darajada va suyuqlik koeffitsiyenti 1:4 nisbatda dezinfeksiya qilinadi. Neytrallash 6 foizli osh tuzi saqlovchi eritmada, unga neytrallash tugagunga qadar bir necha marta xomashyo massasiga nisbatan 0,5 foizdan kalsiylangan soda qo‘shilgan holda o‘tkaziladi, neytrallashning tugaganligi indikatorlar bilan aniqlanadi.

Jun — bug‘li dezinfeksiya kameralarida 109 — 111°S haroratda 30 daqiqa davomida dezinfeksiyalanadi.

45. Yirik shoxli mollardagi o‘pkaning yalpi yallig‘lanish kasalligi, qo‘ylarning yuqumli agalaktiya kasalligi, echkilarning yuqumli plyevropnevmoniyasi.

Tana go‘shti va zararlanmagan ichki organlar qaynatishga yoki qaynatilgan kolbasa yoki konserva tayyorlash uchun qayta ishlashga jo‘natiladi.

Patologik o‘zgargan organlar utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Ichaklar ishlov berilgandan va tuz bilan konservatsiya qilingandan so‘ng umumiy asosda ishlatiladi.

O‘pkaning yalpi yallig‘lanishi bilan kasallangan yirik shoxli mollar va yuqumli plyevropnevmoniya bilan kasallangan echkilardan olingan terilar dezinfeksiya qilinadi.

46. Qoqshol. Kalla, tana go‘shti va boshqa so‘yish mahsulotlari utilizatsiyaga jo‘natiladi.

47. Yirik shoxli mollarning yomon sifatli kataral isitmasi, otlarning ensefalomiyelit kasalligi.

Tana go‘shti qaynatishga, kalla va zararlangan organlar esa utilizatsiyaga jo‘natiladi. Terilar dezinfeksiya qilinadi.

48. Otlarning yuqumli anemiya kasalligi. Kasal hayvonlardan olingan tana go‘shti va so‘yish mahsulotlari utilizatsiyaga jo‘natiladi. Kasallikning klinik belgilari aniqlanmagan yoki 7 — 20 kun interval bilan ikki marta o‘tkazilgan serologik tekshirishda gumon natija ko‘rsatgan hayvonlar sanitariya kushxonasida so‘yiladi, tana go‘shti esa qaynatish orqali zararsizlantirilgandan so‘ng ishlatiladi yoki go‘sht nonlari va konservalari tayyorlash uchun ishlatiladi.

Kalla, suyak va ichki organlar utilizatsiya qilinadi. Terilar dezinfeksiya qilinadi.

49. Cho‘chqalarning virusli (transmissiv) gastroenterit kasalligi:

a) kasallangan, kasallikka gumon qilingan cho‘chqalardan olingan go‘sht va so‘yish mahsulotlari qaynatilgan, qaynatib-dudlangan kolbasa mahsulotlari va konservalar tayyorlash uchun ishlatiladi. Kolbasa mahsulotlariga ishlashning imkoniyati bo‘lmaganda go‘sht va kalla-pocha, ichak-chavaqlar qaynatib zararsizlantiriladi;

b) kasallanib o‘tgan hayvonlarning go‘shti va kalla-pocha, ichak-chavaqlari patologik o‘zgarishlar bo‘lmaganda cheklovlarsiz chiqariladi. Ushbu hayvonlardan olingan kalla, oyoqlar va dumi zels yoki ilvira tayyorlash uchun ishlatiladi yoki qaynatiladi;

v) kasal cho‘chqalarning ichak, siydik pufagi va qizilo‘ngachlari utilizatsiya qilinadi.

Kasallikka gumon qilingan va kasallanib o‘tgan hayvonlardan olingan ichak, siydik pufagi va qizilo‘ngachlar dastlab 0,5 foizli formaldegid eritmasi bilan bir soat davomida ishlov berilib suvda yuvilgandan so‘ng qaynatilgan kolbasa mahsulotlari tayyorlashda qobiq sifatida ishlatiladi;

g) suyaklar yog‘i eritib olingandan so‘ng, qon, tuyoqlar hayvonotga mansub ozuqa tayyorlash uchun qayta ishlanadi;

d) kasal va kasallik bo‘yicha gumon qilingan cho‘chqalardan olingan terilar dezinfeksiya qilinadi.

Kasallanib o‘tgan hayvonlarning terilari cheklovlarsiz chiqariladi.

50. Cho‘chqalarning enzootik ensefalomiyeliti (Teshen kasalligi). Go‘sht va so‘yish mahsulotlari qaynatilgan, qaynatib dudlangan kolbasa yoki konservalar tayyorlash uchun qayta ishlanadi yoki qaynatib pishiriladi.

Kalla, oyoq va dumlari zels va ilvira tayyorlash uchun ishlatiladi.

Suyak, qon, bosh va orqamiya, ichak, oshqozon, siydik pufagi, qizilo‘ngach, tuyoqlar quruq hayvon ozuqasi uchun qayta ishlanadi.

Muskulaturada degenerativ o‘zgarishlar mavjud bo‘lsa tana go‘shti barcha ichki organlari bilan utilizatsiyaga jo‘natiladi yoki yoqiladi.

Hayvonlarning terisi shilinmaydi, balki kuydiriladi yoki part qilinadi. Go‘sht kombinatlarida teri shilinishi mumkin va u dezinfeksiya qilinadi.

51. Cho‘chqalarning vezikulyar kasalligi.

Kasallangan, kasallikka gumon qilingan cho‘chqalarni so‘yishdan olingan go‘sht va boshqa mahsulotlar qaynatilgan, qaynatib dudlangan va dudlanib pishirilgan kolbasa mahsulotlari va konservalar tayyorlash uchun ishlatiladi.

Suyaklar yog‘i eritib olingandan so‘ng, oshqozonlar shilliq qavati, tuyoqlar korxonaning o‘zida quruq hayvon ozuqasi uchun qayta ishlanadi.

Ichak, siydik pufagi va qizilo‘ngachlarga formaldegidning 0,5 foizli eritmasi bilan bir soat davomida ishlov berilib, suvda yuviladi, shundan so‘ng ular korxonaning o‘zida ishlatiladi. Ko‘rsatilgan usulda zararsizlantirilmagan ichak va boshqa xomashyolar utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Kasallangan, kasallikka gumon qilingan cho‘chqalardan olingan terilar dezinfeksiya qilinadi.

52. Chechak. Chechakning yengil shaklida va pustulalar bitib ketganda yirik shoxli mollar, qo‘y, echki va cho‘chqalarning tana go‘shti hamda ichki organlari patologik o‘zgarishlar olib tashlangandan (tozalangandan) so‘ng cheklovlarsiz chiqariladi.

Chechakning yoyilgan gemorragik va gangrenoz shaklida qo‘y, echki va cho‘chqalarning tana go‘shti, shuningdek so‘yish mahsulotlari utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Terilar dezinfeksiya qilinadi.

53. Nekrobakterioz. Mahalliy patologik jarayonda (lab, burun, halqum, ichki organlar yoki oyoqlar zararlanganda) tana go‘shti cheklovlarsiz chiqariladi, zararlangan qismi esa utilizatsiyaga jo‘natiladi. Septik jarayonda tana go‘shti, kalla-pocha, ichak-chavaqlar utilizatsiyaga jo‘natiladi. Tana go‘shti o‘rtacha semizlikda bo‘lib bir necha organlari zararlanganda go‘sht va ichki organlarni ishlatish mumkinligi to‘g‘risidagi qaror bakteriologik tekshirishlar (patogen kokk mikrofloralar, salmonellalar mavjudligiga) o‘tkazilgandan so‘ng qabul qilinadi.

54. Yosh mollarning yuqumli kasalliklari (diplokokkli septitsemiya, kolibakterioz, streptokokkoz, salmonellyoz, qo‘zilar va cho‘chqalar dizenteriyasi, enzootik bronxopnevmoniyasi).

Tana go‘shtining mushaklarida va so‘yish mahsulotlarida degenerativ o‘zgarishlar mavjud bo‘lsa utilizatsiya qilinadi.

Mushak to‘qimasida patologik o‘zgarishlar bo‘lmasa ichki organlar utilizatsiyaga jo‘natiladi, tana go‘shti esa qaynatilgandan so‘ng chiqariladi.

55. Mastitlar, endometrit, parametrit. Mastit, endometrit, parametrit bilan kasallangan sigir va qo‘ylarni so‘yishdan olingan go‘shti salmonellalar va patogen stafilakokklarga tekshiriladi.

Salmonellalar va patogen stafilakokklar topilmasa, shuningdek muskulaturada degenerativ o‘zgarishlar bo‘lmasa tana go‘shti va ichki organlar cheklovlarsiz chiqariladi.

Salmonellalar mavjud bo‘lsa go‘sht-go‘sht noni, konserva uchun qayta ishlashga yoki qaynatishga jo‘natiladi. Stafilakokklar aniqlanganda go‘sht qaynatishga jo‘natiladi.

Zararlangan elin ushbu va boshqa holatlarda utilizatsiyaga jo‘natiladi.

56. Staxibotriotoksikoz. Fuzariotoksikoz. Patologoanatomik o‘zgarishlar mavjud bo‘lmaganda va salmonellalarga tekshirilganda salbiy natija olinganda tana go‘shti, kalla va oyoqlar cheklovlarsiz chiqariladi. Salmonellalar mavjud bo‘lganda tana go‘shti qaynatishga yoki konservalar tayyorlashga jo‘natiladi.

Kasal hayvonlardan olingan ichki organlar va nekrozga uchragan joylari bo‘lgan tana go‘shti utilizatsiyaga jo‘natiladi.

57. Leykoz:

a) tana go‘shtining mushaklari, limfa tugunlari, bir necha parenximatoz organlar zararlanganda yoki tana go‘shtining seroz qavatida leykozli o‘simtalar (blyashkalar) aniqlanganda, tana go‘shti, so‘yish mahsulotlari utilizatsiya qilinadi;

b) agarda ba’zi limfa tugunlari yoki organlar zararlangan bo‘lib, tana muskulaturasida o‘zgarishlar bo‘lmasa, bunday limfa tugunlari yoki organlar utilizatsiyaga jo‘natiladi, tana go‘shti va zararlanmagan organlar bakteriologik tekshirishlar natijasiga ko‘ra ishlatiladi. Salmonellalar aniqlanganda tana go‘shti va zararlanmagan organlar qaynatishga yoki konservalar tayyorlashga ishlatiladi. Salmonellalar aniklanmaganda tana go‘shti va zararlanmagan organlar kolbasa mahsulotlari tayyorlashga jo‘natiladi;

v) hayvonlarni leykozga gematologik tekshirganda ijobiy natija olinib, leykozga xos bo‘lgan patologik o‘zgarishlar bo‘lmaganda tana go‘shti va organlar cheklovlarsiz chiqariladi.

58. Yirik shoxli mollarning efemer isitmasi.

Kasal hayvonlarning go‘shti shartli yaroqli sifatida chiqariladi. Zararlangan joylar—kalla, til, o‘pka, taloq va boshqalar utilizatsiya qilinadi.

Terilar dezinfeksiya qilinadi.

V. Invazion kasalliklarda tana go‘shti va ichki organlarni veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish

59. Piroplazmidozlar. Tana go‘shti va ichki organlar sariq rangga kirmagan va degenerativ o‘zgarishlar bo‘lmaganda cheklovlarsiz chiqariladi, o‘zgarishlar bo‘lganda 79- va 80-bandlarda ko‘rsatilgani kabi ishlar amalga oshiriladi.

60. Yirik shoxli mollar va cho‘chqalarning tsistitserkoz (finnoz) kasalligi. Kalla va yurak mushaklari kesmasida finnlar topilsa bo‘yinning chiqish qismidan, kurak-tirsak, orqa, bel, son oyoqlari va diafragma mushaklaridan ikkitadan parallel kesiladi. Tana go‘shtini sanitariya jihatidan baholash differensiyalangan holda zararlanish darajasiga qarab o‘tkaziladi.

Kalla yoki yurak mushaklari kesma yuzasining 40 sm² qismida va tana go‘shtining hech bo‘lmaganda bitta kesma yuzasida uch donadan ko‘p tirik yoki o‘lgan finnlar topilsa, tana go‘shti, kalla va ichki organlar (ichakdan tashqari) utilizatsiyaga jo‘natiladi. Ichki va tashqi yog‘ qatlami (shpik) oziq-ovqat maqsadida eritilgandan so‘ng ishlatiladi. Shpikni muzlatish va tuzlash usuli bilan zararsizlantirish mumkin.

Ichki yog‘ qatlami va shpik yuqorida ko‘rsatilgani singari zararsizlantiriladi.

Yirik shoxli mollar va cho‘chqalarning muzlatish yoki tuzlash bilan zararsizlantirilgan tana go‘shtlari qaynatilgan kolbasa yoki konservalar tayyorlash uchun ishlatiladi. Submahsulotlar zararsizlantirilgandan so‘ng ishlatiladi.

Ichak va terilar tsistitserkoz bilan zararlanish darajasidan qat’i nazar cheklovlarsiz chiqariladi.

Seroz qavatlarda va jigarda ingichka bo‘yinli finnlar (ingichka bo‘yinli tsistitserkoz) aniqlanganda ular olib tashlanadi, shundan so‘ng tana go‘shti va ichki organlar cheklovlarsiz chiqariladi.

61. Qo‘y, echkilarning tsistitserkoz (finnoz) kasalligi. Tana go‘shti va organlarning kamroq zararlanishida (kesma yuzasining 40 sm² qismida 5 donadan kam finn topilsa) va muskulaturasida o‘zgarishlar bo‘lmasa tana go‘shti va organlar muzlatish bilan zararsizlantirilib, so‘ngra ushbu qoidalarning XV bo‘limda ko‘rsatilgani singari qaynatilgan kolbasa yoki konservalar tayyorlash uchun ishlatiladi.

Kesmada finnlar 5 donadan ko‘p yoki muskulaturada patologik o‘zgarishlar mavjud bo‘lsa tana go‘shti utilizatsiyaga jo‘natiladi, yog‘i esa eritiladi.

62. Trixinellyoz. Cho‘chqa (uch haftalikkacha bo‘lgan cho‘chqachalardan tashqari), to‘ng‘iz, bo‘rsiq, ayiq va go‘shtxo‘r hayvonlar, shuningdek nutriyalarning tana go‘shtlari trixinellyozga tekshiriladi. Har bir tana go‘shtidan diafragma oyoqchalaridan (mushak to‘qimasining payga aylanish chegarasidan), ular mavjud bo‘lmaganda esa diafragmaning qovurg‘a qismidan, qovurg‘alararo yoki bo‘yin mushaklaridan tekshirish uchun ikkita namuna (har biri 60 g.dan) olinadi. Har bir namunadan kamida 12 kesma tayyorlanadi. Kompressoriumdagi 24 kesmaning hech bo‘lmaganda bir donosida trixinella (yashovchanligidan qat’i nazar) aniqlansa tana go‘shti va kala-pocha, ichak-chavoqlar, qizilo‘ngach, to‘g‘ri ichak, shuningdek tozalangan go‘sht mahsulotlari utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Shpik (tashqi yog‘) ajratib olinadi va eritiladi. Ichki yog‘ cheklovlarsiz chiqariladi.

Ichaklar (to‘g‘ri ichakdan tashqari) odatdagi ishlov berishdan so‘ng cheklovlarsiz chiqariladi.

Terilar ulardagi mushak to‘qimalaridan tozalangandan so‘ng chiqariladi. Ajratilgan mushak to‘qimalari utilizatsiyaga jo‘natiladi.

*Izoh. Trixinellalarni topish uchun amaldagi qo‘llanmaga muvofiq reaktorda (AVT apparati) guruhli fermatitiv o‘zlashtirish (hazm qilish) usulidan foydalanish mumkin.

63. Exinokokkoz. Mushaklar yoki ichki organning 2/3 qismidan qo‘p qismi zararlanganda u butunicha utilizatsiya qilinadi. Chegaralangan zararlanishda faqat tana go‘shtining va organlarning zararlangan qismi utilizatsiyaga jo‘natiladi. Tana go‘shti va organlarning zararlanmagan qismi cheklovlarsiz chiqariladi.

64. Metastrongilyozlar, fassiollyoz, diktiokaullyoz, dikrotselioz. lingvatulyoz. Ichki organning 2/3 qismidan qo‘p qismi zararlanganda u butunicha utilizatsiya qilinadi. Undan kam zararlanganda zararlangan qismi utilizatsiyaga jo‘natiladi yoki yo‘q qilinadi; zararlanmagan qismi cheklovlarsiz chiqariladi.

65. Alfortioz. Alfortioz bilan kasallangan otlarning tana go‘shtining zararlangan qismi tozalangandan so‘ng cheklovlarsiz chiqariladi.

66. Onxotserkoz. Zararlangan qismlar tozalangandan so‘ng tana go‘shti va organlar cheklovlarsiz chiqariladi. Onxotserkozning yiringli-nekrotik jarayonli asoratli kechuvchi shaklida tana go‘shti va ichki organlar patogen stafilakokklar va salmonellalarga bakteriologik tekshiriladi.

67. Askaridoz, paraskaridoz, gidremiya belgilari yaqqol namoyon bo‘lgan hollarda tana go‘shti va organlar utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Gidremiyaning belgilari bo‘lmagan hollarda tana go‘shti va organlar cheklovlarsiz chiqariladi.

68. So‘na lichinkasi. Yallig‘langan va shishgan joylar tozalanadi.

69. Senuroz. Kalla utilizatsiyaga jo‘natiladi. Tana go‘shti va organlar cheklovlarsiz chiqariladi.

70. Sarkotsistoz. Mushaklarda sarkotsistlar aniqlanib, ularda patologik o‘zgarishlar bo‘lmaganda tana go‘shti va organlar cheklovlarsiz chiqariladi.

Tana go‘shtining sarkotsistlar bilan zararlanishi va mushaklarda o‘zgarishlar (oriqlik, gidremiya, rangsizlanish, mushak to‘qimasining ohaklanishi, degenerativ o‘zgarishlar) mavjud bo‘lganda tana go‘shti va organlar utilizatsiya qilinadi.

Cho‘chqalar shpigi va barcha turdagi hayvonlarning ichki yog‘i, ichaklari va terilari cheklovlarsiz chiqariladi.

VI. Mahalliy va umumiy patologik o‘zgarishlarda tana go‘shti va ichki organlarni veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish

71. Ayrim organlarning atrofiya, tsirroz va degenerativ o‘zgarishlarida ular utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Jigarni yog‘ bosganda utilizatsiyaga jo‘natiladi, tana go‘shtini ishlatish mumkinligi to‘g‘risidagi qaror zarur hollarda salmonellalarga tekshirish natijalariga ko‘ra qabul qilinadi.

72. O‘pka, jigar, buyraklar, mushaklar va suyaklarning pigmentatsiyasida (melanoz, qo‘ng‘ir atrofiya, gemoxromatoz) tana go‘shti ichki organlar bilan utilizatsiya qilinadi.

Mushaklarning ayrim joylari pigmentatsiyasida ular olib tashlanib utilizatsiya qilinadi, tana go‘shti esa sanoatda qayta ishlanadi.

Ayrim ichki organlarning pigmentatsiyasida zararlangan organlar utilizatsiyaga jo‘natiladi, tana go‘shti esa cheklovlarsiz chiqariladi. Shuningdek, jigarda ozuqaga mansub pigmentatsiya mavjud bo‘lib, uning sifati o‘zgarmaganda va boshqa organlar hamda tana go‘shtida pigmentatsiya bo‘lmagan hollarda oziq - ovqat uchun ishlatiladi.

73. Organlar va mushaklarning ayrim qismlarida ohak to‘planishi mavjud bo‘lsa, ular utilizatsiyaga jo‘natiladi.

74. Jigar, buyraklar, taloq, o‘pkalarda gemorragik infarktlar mavjud bo‘lib, ularda yiringli o‘choqlar bo‘lmasa, tana go‘shti va organlar to‘qimalarining o‘zgargan qismlari olib tashlangandan so‘ng ishlatiladi. Organlarda yiringli o‘choqlar mavjud bo‘lganda ular utilizatsiyaga jo‘natiladi, tana go‘shtini chiqarish to‘g‘risidagi qaror esa bakteriologik tekshirishlar natijasiga asosan qabul qilinadi.

75. Yangi travmalarda, suyaklarning sinishida va kam miqdordagi yangi qon qo‘yilishlarda, hayvonda so‘yishdan oldin tana harorati me’yorida bo‘lib, atrof to‘qimalarda va limfa tugunlarida yallig‘lanishga xos belgilar mavjud bo‘lmaganda qon shimilib shishgan to‘qimalar olib tashlanadi, tana go‘shti esa cheklovlarsiz chiqariladi.

Limfa tugunlarida yallig‘lanish alomatlari bo‘lgan keng ko‘lamdagi kuyishlarda, qon quyilishlarda va septik jarayon belgilarida yoki teri osti kletchatkasiga, ichki organlarga, shilliq qavatlarga biroz qon qo‘yilganda, shuningdek ichki organlar hamda tana go‘shtining ayrim qismlari shish mavjud bo‘lganda veterinariya-sanitariya ekspertizasi V bo‘limda ko‘rsatilgani singari o‘tkaziladi.

Tarqalgan flegmona, ixorozli hid, keng ko‘lamli nekroz aniqlanganda, shuningdek ko‘p miqdordagi sinishlarda va tozalashning iloji bo‘lmagan travmalarda tana go‘shti va organlar utilizatsiya qilinadi.

76. Parenximatoz organlarda ko‘p miqdordagi abssesslar aniqlanganda zararlangan organlar utilizatsiya qilinadi, tana go‘shti esa bakteriologik tekshirishlar natijalariga ko‘ra ishlatiladi, agarda abssesslar limfa tugunlari va muskulaturada aniqlansa tana go‘shti utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Kovil bilan zararlangan, biroq abssesslar va boshqa yallig‘lanish o‘zgarishlar mavjud bo‘lmagan qo‘y tana go‘shti tana go‘shtining kovil bilan zararlangan qismlari tozalangandan so‘ng cheklovlarsiz chiqariladi, kovil bilan zararlanish va ko‘p miqdordagi yiringli yallig‘lanishlar yoki boshqa yallig‘lanish holatlari mavjud bo‘lsa tana go‘shti utilizatsiya qilinadi.

77. Yomon va yaxshi sifatli o‘smalar. Yomon sifatli o‘smalar, shuningdek ko‘p miqdordagi yaxshi sifatli o‘smalar bilan zararlangan tana go‘shtining organ va qismlari utilizatsiyaga jo‘natiladi, tana go‘shtining zararlanmagan qismlari esa qaynatilgandan so‘ng chiqariladi. Zararlangan qismlarni olib tashlash mumkin bo‘lmagan hollarda tana go‘shti yoki organlar utilizatsiya qilinadi.

Kam miqdorda yaxshi sifatli o‘smalar mavjud bo‘lganda zararlangan qismlar olib tashlanadi, tana go‘shti va organlar esa cheklovlarsiz chiqariladi.

78. Oq mushak kasalligi. Ketozlar. Muskulaturada degenerativ o‘zgarishlar (rangsizlanish, shish, hajmining kattalashuvi, yumshoqlanish) mavjud bo‘lsa tana go‘shti organlari bilan utilizatsiya qilinadi.

Muskulaturada o‘zgarishlar kuchsiz namoyon bo‘lganda (rangi och-pushti, hajmining kam miqdorda kattalashuvi) yoki organlarda yoki skelet muskulaturasi qismida patologoanatomik o‘zgarishlarda tana go‘shti va ichki organlar salmonellalarga tekshiriladi. Mushaklar yoki organlarda salmonellalar topilganda tana go‘shti qaynatish bilan zararsizlantirishga, ichki organlar esa utilizatsiyaga jo‘natiladi. Salmonellalarga bakteriologik tekshirishlardan salbiy natijalar olinganda tana go‘shti va zararlanmagan organlar qaynatilgan va qaynatib-dudlangan kolbasa va konservalar tayyorlash uchun ishlatiladi, zararlangan organlar utilizatsiya qilinadi.

79. Oriqlash. Oriqlashni keltirib chiqargan sababidan qat’iy nazar, tananing yog‘ to‘planadigan joylarida ilviragan shish mavjud bo‘lganda yoki mushak to‘qimasida xuddi shunday shish bo‘lganda, mushaklar atrofiyasi yoki degenerativ o‘zgarishida, limfa tugunlarining shishida tana go‘shti va ichki organlar utilizatsiyaga jo‘natiladi.

80. Tana go‘shti barcha to‘qimalarining ikki sutka davomida yo‘qolmaydigan sariq tusga bo‘yalishida, qaynatib ko‘rilganda achchiq ta’m va axlat hidi mavjud bo‘lganda tana go‘shti utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Sariq rang, axlat hidi va achchiq ta’mning ikki sutka davomida yo‘qolib ketganida tana go‘shti bakteriologik tekshirishlar natijasiga asosan chiqariladi.

81. Go‘shtda qaynatib ko‘rilganda yo‘qolmaydigan baliq, mochevina, vorvana (dengiz hayvonlari eritilgan yog‘ning hidi), dori-darmon yoki go‘shtga xos bo‘lmagan hidlarning, shuningdek irib parchalanish belgilari mavjud bo‘lganda tana go‘shti utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Baliq hidiga ega bo‘lib, patologoanatomik o‘zgarishlar bo‘lmagan go‘sht sovuqxona kamerasida 48 soat davomida saqlanadi. Agarda 48 soat saqlagandan so‘ng qaynatib ko‘rilganda baliq hidi qayd qilinmasa qayta ishlanadi.

Yog‘da baliq hidi mavjud bo‘lganda utilizatsiya qilinadi.

82. Juft organlardan birida va tana go‘shti qismida qon dimlanishi (gipostaz) mavjud bo‘lsa, kesilgan joyda o‘ziga xos xarakterli reaksiya bo‘lmaganda, hayvonning o‘lganligini yoki agoniya paytida so‘yilganligini ko‘rsatuvchi yomon qonsizlanishda, tana go‘shti va barcha organlar utilizatsiya qilinadi.

VII. Alohida organlarning kasalliklari va patologik o‘zgarishlarda tana go‘shti va ichki organlarni veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish

83. O‘pka. Pnevmoniya, plevrit, abssesslar, o‘smalarning barcha turlarida, qon yoki oshqozondagi (oshqozon old bo‘lmalari) ozuqalar bilan aspiratsiyada o‘pkalar utilizatsiya qilinadi.

*Izoh. Go‘shtni sanitariya jihatidan baholashda oriqlashni “oriq go‘sht” termini bilan aralashtirish yaramaydi, chunki oriq go‘sht tashqi tomondan sog‘lom, biroq hayvonlarni yetarli oziqlantirmaslik natijasidagi oriqlash, kasallik yoki qandaydir patologik jarayonning mavjudligi bilan bog‘liq emas.

84. Yurak. Perikardit va endokarditlarda, yurak mushaklari kattalashuvi bilan kechuvchi miokarditlarda, o‘smalar bilan zararlanganda yurak utilizatsiya qilinadi.

85. Jigar. Kam miqdordagi kapsulalarga o‘ralgan abssesslarda jigarning zararlangan qismi olib tashlanadi, jigarning zararlanmagan qismi, shuningdek kapilyar ektaziyasi kuchsiz namoyon bo‘lgan jigar cheklovlarsiz chiqariladi. Yiringli yallig‘lanishda, keskin namoyon bo‘lgan tsirrozda, barcha turdagi to‘qimalar o‘zgarishida, sariqlikda, o‘smalarda, kuchli namoyon bo‘lgan kapilyarlar ektaziyasida va parenximaning boshqa patologik o‘zgarishlarida jigar utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Sog‘lom hayvonlarni so‘yishdan olingan, biroq rangi kuchsiz o‘zgargan va kam miqdorda yog‘ infiltratsiyasi bo‘lgan jigar qaynatilgan kolbasa mahsulotlari yoki konservalar tayyorlash uchun ishlatiladi.

86. Taloq. Barcha patologik o‘zgarishlarda taloq utilizatsiya qilinadi.

87. Buyraklar. Nefrit, nefrozlarning barcha turida, ko‘p miqdordagi kista, o‘sma, toshlar mavjud bo‘lganda utilizatsiya qilinadi.

88. Oshqozon (oshqozon old bo‘limlari). Barcha turdagi yallig‘lanish, yara, o‘sma va boshqa patologik o‘zgarishlarda utilizatsiya qilinadi.

89. Ichak. Enterit, kolitlarning barcha turlarida, yaralar, peritonit, yiringli va gemorragik yallig‘lanish, o‘smalar, shuningdek boshqa patologik o‘zgarishlarda ichak utilizatsiya qilinadi.

90. Elin. Barcha turdagi yallig‘lanishlarda utilizatsiya qilinadi.

VIII. Qon va endokrin-ferment xomashyolarini veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish

91. Hayvonlarni so‘yish jarayonida 3-bandda ko‘rsatilgan yuqumli kasalliklar aniqlanganda, ushbu hayvonlarning qoni, shuningdek to‘plagichdagi kasal hayvonlarning qoni bilan aralashgan qon ushbu korxonaning o‘zida 100°S darajadan kam bo‘lmagan haroratda 2 soat davomida zararsizlantirilib, so‘ngra yo‘q qilinadi.

Tuberkulyoz, brutsellyoz, listerioz, o‘lat va cho‘chqalar saramasi, yuqumli atrofik rinit, Auyeski kasalligi, pasterellyoz, leykoz kasalliklari bilan kasallangan yoki kasallikka gumon qilingan hayvonlarni so‘yish, shuningdek sanitariya kushxonasida hayvonlarni so‘yishdan olingan qon, massa qatlamida harorat kamida 80°S haroratda 2 soat davomida, tez-tez aralashtirilgan holda qaynatish yo‘li bilan texnik va ozuqa mahsulotlariga, shuningdek hayvonlarning quruq ozuqasi uchun qayta ishlashga ruxsat etiladi.

92. Davolash va farmatsevtik preparatlar ishlab chiqarishga yoki oziq-ovqat maqsadlariga qayta ishlashga mo‘ljallangan qon faqat sog‘lom hayvonlardan yig‘iladi.

93. Endokrin — ferment xomashyosi yuqumli kasalliklardan sog‘lom bo‘lgan hayvonlardan yig‘ishga ruxsat etiladi.

Brutsellyozga tekshirilganda reaksiya beruvchi, biroq ushbu kasallikning klinik belgilari bo‘lmagan hayvonlardan olingan oshqozon osti bezini kristall insulin tayyorlash uchun ishlatishga ruxsat etiladi.

Leykoz va yomon sifatli o‘sma bilan kasallangan hayvonlardan endokrin-ferment xomashyosini yig‘ish, shuningdek xomashyoda patologik o‘zgarishlar, irib parchalinish belgilari, yot hidlar aniqlanganda uni ishlatish taqiqlanadi.

XI. Majburiy so‘yilgan hayvonlar go‘shtini veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish

94. Go‘sht kombinati, kushxona, xo‘jalikda kasallanish yoki hayvon hayotiga xavf soluvchi boshqa sabablar tufayli, shuningdek uzoq muddatli, iqtisodiy oqlamaydigan davolash talab etilgan hollarda hayvonlar majburiy so‘yilganda go‘shtni va boshqa so‘yish mahsulotlarini veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish, ushbu qoidalarda ko‘rsatilgan tartibda amalga oshiriladi. Bundan tashqari, ushbu qoidalarning XV bo‘limida ko‘rsatilganidek, albatta bakteriologik, zarur hollarda esa fizik-kimyoviy tekshirishlar o‘tkaziladi, bunda albatta go‘shtga xos bo‘lmagan yot hidlarni aniqlash uchun qaynatib ko‘rish probasi bajariladi.

Hayvonlarni majburiy so‘yish veterinariya vrachining (feldsherning) ruxsati bilan amalga oshiriladi.

So‘yish korxonalariga majburiy so‘yish uchun keltirilgan hayvonlar so‘yishdan oldin saqlanmaydi.

95. Xo‘jalikda hayvonlarni majburiy so‘yilganligi sabablari to‘g‘risida veterinariya vrachining imzosi qo‘yilgan dalolatnoma tuzilishi shart. Ushbu dalolatnoma va majburiy so‘yilgan hayvon tana go‘shtini bakteriologik tekshirish natijalari haqida veterinariya laboratoriyasining xulosasi veterinariya guvohnomasi bilan birgalikda ushbu tana go‘shtini qayta ishlash sexiga yuboriladi, qayta ishlash korxonasida tana go‘shti takroran bakteriologik tekshirishdan o‘tkaziladi.

Hayvonlarni pestitsidlar va boshqa zaharli kimyoviy moddalar bilan zaharlanganligiga gumon qilingan hollarda veterinariya laboratoriyasining, go‘shtni zaharli kimyoviy moddalar mavjudligiga tekshirish natijalari to‘g‘risidagi xulosasi bo‘lishi zarur.

96. Majburiy so‘yilgan hayvonlarning go‘shtini xo‘jalikdan go‘shtni qayta ishlash korxonalariga tashish, go‘sht mahsulotlarini tashish bo‘yicha amaldagi veterinariya-sanitariya qoidalariga rioya qilingan holda amalga oshiriladi.

97. Veterinariya-sanitariya ekspertizasini to‘g‘riligini ta’minlash maqsadida majburiy so‘yilgan qo‘y, echki, cho‘chqa va buzoqlarning go‘shti qayta ishlash korxonalariga butun tana go‘shti holida keltiriladi, yirik shoxli mollar va tuyalarning go‘shti esa butun tana go‘shti, yarimta va chorak tana go‘shti holida keltiriladi hamda alohida sovuqxona kamerasiga joylanadi. Yarimta yoki chorak tana go‘shtlariga ularning bir tana go‘shtiga taalluqli ekanligini aniqlash uchun belgi qo‘yiladi.

Xo‘jalikda majburiy so‘yilgan cho‘chqalarning tana go‘shtlari kallasi ajratilmasdan keltirilishi shart.

Xo‘jalikda majburiy so‘yilgan hayvonlarning go‘shti qayta ishlash korxonasiga tuzlangan holda keltirilganda har bir bochkada bir tana go‘shtining tuzlamasi solinishi shart.

Qayta ishlash korxonasiga, so‘yishdan oldingi ko‘riksiz, majburiy so‘yilgan, veterinariya guvohnomasi (ma’lumotnomasi), majburiy so‘yishning sababi to‘g‘risidagi veterinariya dalolatnomasi va veterinariya laboratoriyasining bakteriologik tekshirishlar xulosasi olinmasdan keltirilgan hayvonlarning tana go‘shtlarini qabul qilish taqiqlanadi.

98. Agarda ekspertiza natijasi, shuningdek ushbu qoidalarning XV bo‘limdagi talabga ko‘ra bakteriologik va fizik-kimyoviy tekshirishlar natijalari bo‘yicha go‘sht hamda boshqa majburiy so‘yishdan olingan go‘sht mahsulotlari oziq-ovqat uchun yaroqli deb topilsa ular qaynatishga, shuningdek go‘sht nonlari yoki konservalar tayyorlash uchun ishlatiladi.

Ushbu go‘shtni va boshqa so‘yish mahsulotlarini, dastavval qaynatish orqali zararsizlantirilmagan holda, ya’ni xom holicha chiqarish, shuningdek umumiy ovqatlanish tarmog‘iga berish taqiqlanadi.

*Izoh. Majburiy so‘yish holatiga quyidagilar kiritilmaydi: klinik sog‘lom, talab etilgan konditsiyagacha bo‘rdoqiga boqishga berilmagan, o‘sish va rivojlanishdan orqada qolgan, mahsuldorligi kam, qisir, biroq tana harorati me’yorida bo‘lgan hayvonlarni so‘yish;

tabiiy ofat (qishki yaylovda qor bosishi va hokazo) natijasida o‘lim xavf solgan, shuningdek so‘yish korxonasida so‘yishdan oldin travma olgan sog‘lom hayvonlarni so‘yish;

go‘shtni qayta ishlash korxonalarida mollarni majburan so‘yish faqat sanitariya kushxonasida amalga oshiriladi.

X. Uy parrandalarini veterinariya-sanitariya ko‘rigidan va so‘yish mahsulotlarini ekspertizadan o‘tkazish

99. Parrandalarni veterinariya ko‘rigidan o‘tkazish:

a) go‘sht kombinatlari, parrandachilik kombinatlari va parrandachilik fabrikalarida parrandalarni qabul qilish, so‘yishdan oldin saqlash, veterinariya ko‘rigidan o‘tkazish va ularni so‘yish uchun veterinariya-sanitariya talablariga javob beradigan tegishli xonalar jihozlanadi;

b) sog‘lom va kasal parrandalarni birgalikda tashish va so‘yishga yo‘l qo‘yilmaydi;

v) go‘sht kombinati yoki parrandachilik kombinatida so‘yishga kelib tushgan parrandalar partiyasi ichida yuqumli kasallik (grippdan tashqari) bilan kasallanganlari aniqlansa butun partiya darhol so‘yishga jo‘natiladi, bunda ushbu partiyani so‘yish sog‘lom partiyadan alohida amalga oshiriladi.

100. Parrandalarni patini yulish, ko‘rikdan o‘tkazish, shuningdek tana go‘shti hamda organlarni veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish:

a) go‘sht kombinatlaridan (parrandachilik kombinatlaridan) va parrandachilik fabrikalaridan parrandalar tana go‘shti pati yulinmagan holda chiqarish taqiqlanadi.

To‘liq tozalanganda kalla, bo‘yin, oyoqlar ajratiladi, tana go‘shtidan jig‘ildon, kekirdak, qizilo‘ngach va ichki organlar ajratib olinishi shart. Patologik o‘zgarishlari bo‘lmagan o‘pka va buyraklar tana go‘shtida qoldirilishi mumkin. Oshqozon ozuqalardan va kutikulasidan tozalanishi shart.

Tana go‘shtlari yarim tozalangan holda chiqarilganda ulardan ichak, kloaka va tuxum yo‘li bilan birgalikda olib tashlanadi. Jig‘ildon ozuqa massasi bilan to‘la bo‘lgan hollarda olib tashlanadi.

Faqat sog‘lom parrandani so‘yib olingan tana go‘shtlarini yarim tozalangan holda chiqarish ruxsat etiladi. Yuqumli yoki yuqumsiz kasallik aniqlanganda barcha parrandalar, ularning yoshi va sonidan qat’i nazar, ichak-chavaqdan to‘liq tozalanishi shart;

b) parrandalarni qayta ishlash sexida veterinariya vrachlarining ish o‘rni tana go‘shtlarini qayta ishlash liniyasida tana go‘shtini tozalash (yarim tozalash) joyi, shuningdek veterinariya-sanitariya jihatidan gumonli va qo‘shimcha sinchkovlik bilan veterinariya ko‘rigi talab etadigan tana go‘shtlarini ilish uchun ilgaklari bo‘lgan stol yoniga o‘rnatiladi;

v) tana go‘shtlaridan ichki organlar so‘yish sexining ishchilari tomonidan texnologik yo‘riqnomada ko‘zda tutilgan tartibda olib tashlanadi;

g) parrandalar so‘yilgandan so‘ng maxsus o‘qitilgan ishchi tana go‘shtlarini tashqi tomondan ko‘rikdan o‘tkazadi va kalla, teri, bo‘g‘imlarda patologoanatomik o‘zgarishlar aniqlaganda bunday tana go‘shtlarini ichki organlaridan ajratib, ichki organlari bilan birgalikda veterinariya vrachi sinchkovlik bilan veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazishi uchun stolga beradi;

d) tozalangandan so‘ng veterinariya-sanitariya ekspertizasida ichki organlar (yurak, jigar, taloq, tuxumdonlar, urug‘donlar, oshqozon, ichaklar) ko‘zdan kechiriladi.

Ichki organlar yoki seroz qavatlarda patologik o‘zgarishlar aniqlangan hollarda tana go‘shti ichki organlari bilan birgalikda konveyerdan olinadi va sinchkovlik bilan tekshiriladi. Agarda patologoanatomik tekshirishlar diagnoz qo‘yish imkonini bermasa, tana go‘shti va organlar bakteriologik tekshirishlarga jo‘natiladi.

Veterinariya vrachi yarim tozalangan tana go‘shtini veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazishda ularni tashqi tomondan ko‘zdan kechirgandan so‘ng ichaklarni (ishchi tana go‘shtidan ajratgan) tekshirgach, qorin bo‘shlig‘i devoridagi mavjud kesma (kesik uzunligi 3-4 sm) orqali ichki organlarni ko‘zdan kechiradi. Patologik o‘zgarishlari bo‘lgan tana go‘shtlari konveyerdan olinadi va batafsil ekspertizadan o‘tkaziladi.

Tozalangan tana go‘shtlari veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazilgandan so‘ng o‘rash uchun ruxsat etilgan sellofan, pergament yoki polimer plenkaga joylangan oziq-ovqat ichak-chavaqlari komplekti (jigar, yurak va ozuqadan tozalangan mushakli oshqozon, bo‘yin) tozalangan tana go‘shti ichiga qo‘yilishi yoki tana go‘shtidan alohida realizatsiyaga chiqarilishi mumkin;

e) ichak, jig‘ildon, kekirdak, qizilo‘ngach, mushakli oshqozon kutikulasi, tuxum yo‘li, taloq, urug‘donlar, tuxumdonlar, o‘t xaltasi barcha hollarda utilizatsiyaga jo‘natiladi.

101. Yuqumli kasalliklarda parrandalar tana go‘shti va organlarini veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish:

a) Pasterellyoz. Ichki organlar utilizatsiya qilinadi. Tana go‘shtlari qaynatishga, qovurishga yoki konserva tayyorlash uchun qayta ishlashga jo‘natiladi. Par va patlari dezinfeksiya qilinadi;

b) Pulloroz-tif. Zararlangan organlar utilizatsiya qilinadi, tana go‘shtlari qaynatishga yoki konserva tayyorlash uchun ishlatiladi. Muskulaturasida o‘zgarish bo‘lgan, ko‘krak-qorin bo‘shlig‘iga qon quyilish yoki peritonit mavjud bo‘lgan tana go‘shtlari utilizatsiya qilinadi;

v) Tuberkulyoz. Tuberkulyoz bilan bir nechta ichki organlar yoki alohida organlarning zararlanishi va oriqlashda tana go‘shti organlari bilan utilizatsiya qilinadi.

Alohida organlarning tuberkulyoz bilan zararlanishida, tana go‘shtining me’yordagi semizligida ichki organlar utilizatsiya qilinadi, tana go‘shti esa qaynatilgandan so‘ng chiqariladi.

Tuberkulinga ijobiy reaksiya bergan parrandalar so‘yilganda, tuberkulyozli zararlanishlar bo‘lmagan tana go‘shtlari qaynatilgandan so‘ng yoki konserva tayyorlash uchun ishlatiladi;

Par va pat dezinfeksiya qilinadi;

g) Yuqumli laringotraxeit. Yuqumli bronxit. Zararlangan organlar va tana go‘shti qismlari utilizatsiya qilinadi, o‘zgarishlar bo‘lmasa tana go‘shti va organlar qaynatiladi yoki tana go‘shti konserva uchun qayta ishlanadi.

Par va pat dezinfeksiya qilinadi;

d) Chechak. Keng tarqalgan jarayonda tana go‘shti barcha ichki organlari bilan utilizatsiya qilinadi, faqat kalla zararlanganda uning o‘zi utilizatsiya qilinadi, tana go‘shti va organlar qaynatilgandan so‘ng yoki konservaga ishlatiladi.

Par va pat dezinfeksiya qilinadi.

e) Salmonellyoz. Ichki organlar utilizatsiya qilinadi, tana go‘shti esa qaynatilgandan so‘ng yoki konservaga ishlatiladi.

Par va pat dezinfeksiya qilinadi;

j) Kolibakterioz. Mushaklarda va ichki organlarda patologik o‘zgarishlar (perikardit, perigepatit, aerosakkulit, peritonit) mavjud bo‘lsa tana go‘shti organlari bilan utilizatsiya qilinadi.

Faqat ichki organlarda o‘zgarishlar mavjud bo‘lsa tana go‘shti qaynatiladi yoki konserva tayyorlash uchun ishlatiladi, ichki organlar esa utilizatsiya qilinadi;

z) Aspergillyoz. O‘pka va mushak to‘qimalari zararlanganda tana go‘shti va ichki organlar utilizatsiya qilinadi. O‘pka zararlanganda faqat ichki organlar utilizatsiya qilinadi;

i) Parsha (kal). Kalla va bo‘yin utilizatsiya qilinadi;

y) Stafilokokkoz. Bo‘g‘imlardan biri zararlanganda zararlangan qismi olib tashlanadi, tana go‘shti esa qaynatilgandan so‘ng chiqariladi. Tarqalgan jarayonda (bo‘g‘imlarda abssesslar, organlarda o‘zgarishlar) tana go‘shti organlari bilan utilizatsiya qilinadi;

k) Spiroxetoz. Oriqlashda va ichki organlarda patologik o‘zgarishlar bo‘lganda tana go‘shti ichki organlari bilan utilizatsiya qilinadi.

Mushaklarda patologik o‘zgarishlar bo‘lmaganda faqat ichki organlar utilizatsiya qilinadi;

l) Enterogepatit. Zararlangan organlar (jigar, bezli oshqozon, jig‘ildon) utilizatsiya qilinadi;

m) Leykoz. Marek kasalligi. O‘smalar. Anemiya, sariqlik, mushaklarda patologik o‘zgarishlar bo‘lmaganda yoki ichki organlarning cheklangan zararlanishida faqat ichki organlar utilizatsiya qilinadi, tana go‘shti qaynatiladi yoki konserva tayyorlash uchun ishlatiladi. Keng tarqalgan jarayonda yoki teri va mushaklarning zararlanishida yoki oriqlik, sariqlik mavjud bo‘lganda zararlanish darajasidan qat’i nazar tana go‘shti organlari bilan utilizatsiya qilinadi. Marek kasalligida par va patlar dezinfeksiya qilinadi;

n) Gripp. Virusning N5N1 serovarianti tomonidan chaqiriladigan kasallik bundan mustasno. Peritonit, mushak to‘qimasining ko‘k tusga kirishi va degenerativ o‘zgarishi, ko‘krak qorin bo‘shlig‘iga qon quyilishi bo‘lmasa tana go‘shti qaynatiladi. Ichki organlar utilizatsiya qilinadi.

Par va patlar yo‘q qilinadi.

Virusning N5N1 serovarianti tomonidan chaqiriladigan kasallikda tana go‘shti va organlar veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazilmasdan yo‘q qilinadi;

o) Nyukasl kasalligi. Tana go‘shti va organlar utilizatsiya qilinadi. Zararlanishi gumon qilingan, biroq patologoanatomik o‘zgarishlari bo‘lmagan parrandalarni so‘yib olingan tana go‘shtlari va ichak-chavaqlar qaynatiladi.

Par va patlar yo‘q qilinadi;

p) Botulizm. Tana go‘shti ichki organlari bilan, par va patlar yo‘q qilinadi;

r) Streptokokkoz. Tana go‘shti va ichki organlar utilizatsiya qilinadi;

s) Ornitoz (psittakoz). Tana go‘shti qaynatiladi, ichki organlar utilizatsiya qilinadi.

Par va patlar yo‘q qilinadi;

t) Listerioz. Kalla va zararlangan organlar utilizatsiya qilinadi. Tana go‘shti va zararlanmagan ichki organlar qaynatiladi. Par va patlar yo‘q qilinadi;

u) Saramas septitsemiyasi. Mushaklarda o‘zgarishlar bo‘lmasa tana go‘shti qaynatiladi, ichki organlar esa utilizatsiya qilinadi. Mushaklarda patologik o‘zgarishlar mavjud bo‘lsa tana go‘shti organlari bilan utilizatsiya qilinadi;

f) Oyoq qichimasi. Oyoqlarning patsiz qismi utilizatsiya qilinadi;

x) Mikoplazmoz. Tana go‘shti havo tutuvchi xaltachalarining fibrinozli zararlanishida tana go‘shti utilizatsiya qilinadi, ko‘rsatilgan zararlanish bo‘lmasa kalla va ichki organlar utilizatsiya qilinadi, tana go‘shti esa qaynatiladi;

ts) Nekrobakterioz. Yuqumli sinusit. Septik jarayonda tana go‘shti va organlar utilizatsiya qilinadi. Faqat kalla, bo‘yin zararlanishida ular utilizatsiya qilinadi.

102. Yuqumsiz kasalliklarda parrandalar tana go‘shti va organlarini veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish:

a) Avitaminozlar. Oriqlik yoki visseral podagra mavjud bo‘lsa tana go‘shti va organlar utilizatsiya qilinadi;

b) Oriqlik. Mushak to‘qimasining yog‘ to‘planadigan joylarida ilviragan shish mavjud bo‘lsa, mushaklar atrofiyasi va quruqligida (bo‘g‘imlar, orqa va boshqa joylardagi suyaklarining keskin bo‘rtib turishi), shuningdek mushak to‘qimasi, tojilar, sirg‘alar oqarganda yoki ko‘kish tusga kirganda tana go‘shti va organlar utilizatsiya qilinadi;

v) Travmalar, Abssesslar. Tana go‘shtida travmalar, abssesslar mavjud bo‘lsa zararlangan qismlari, ko‘proq qismi zararlanganda esa tana go‘shti butunicha ichki organlari bilan utilizatsiya qilinadi. Kamroq zararlanishda mushak to‘qimasidagi patologik o‘zgarishlar olib tashlangandan so‘ng, tana go‘shtining qolgan qismi konservalar tayyorlash uchun ishlatiladi yoki qaynatiladi.

Yangi travmalarda va kam miqdordagi qon quyilishlarda, atrof to‘qimalarda yallig‘lanish belgilari bo‘lmagan taqdirda barcha o‘zgargan to‘qimalar utilizatsiya qilinadi, tana go‘shtining qolgan qismi konservalar tayyorlash uchun ishlatiladi yoki qaynatiladi. Terining yaxshi ko‘rinadigan, tiniq yoki ko‘kish tovlanuvchi qizil suyuqlik va oq fibrinoz massa saqlovchi pufaksimon shishi bo‘lgan shikastlanishlar olib tashlanadi va utilizatsiyaga jo‘natiladi, tana go‘shti esa konservalar tayyorlash uchun ishlatiladi yoki qaynatiladi. Yiringli yoki yarali shikastlanishlar olib tashlanadi va atrofdagi o‘zgargan to‘qima bilan birgalikda utilizatsiya qilinadi, tana go‘shti esa qaynatishga yoki konserva tayyorlash uchun ishlatiladi. Shikastlanishlarni maxsus o‘qitilgan ishchi olib tashlaydi;

g) Peritonitlar. Ichki organlar, plevra va qorin seroz qavatining o‘choqli yallig‘lanishida zararlangan organlar utilizatsiya qilinadi, tana go‘shti esa qaynatiladi, qovuriladi yoki konserva tayyorlash uchun ishlatiladi.

Ichki organlar va ko‘krak-qorin bo‘shlig‘i serroz qavatida zararlanish bo‘lgan diffuzli peritonitlarda va qorin bo‘shlig‘ida serozli-fibrinozli yoki yiringli eksudat mavjud bo‘lsa tana go‘shti hamda organlar utilizatsiya qilinadi;

d) Yot hidlar. Dori-darmonlar yoki boshqa parranda go‘shtiga xos bo‘lmagan hidlar mavjud bo‘lsa tana go‘shti va ichki organlar utilizatsiya qilinadi;

e) Patulinotoksikoz. Mushaklar va ichki organlarda patologik o‘zgarishlar bo‘lsa tana go‘shti hamda ichki organlar utilizatsiya qilinadi. Mushaklarda patologik o‘zgarishlar bo‘lmasa faqat ichki organlar utilizatsiya qilinadi.

XI. Quyon, nutriya va yovvoyi hayvonlarning so‘yish mahsulotlarini veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish

103. Quyonlarni veterinariya ko‘rigidan o‘tkazish:

a) so‘yishga keltirilgan quyonlar veterinariya ko‘rigidan o‘tkaziladi. Quyonlarni so‘yishdan oldin saqlash, veterinariya ko‘rigidan o‘tkazish, so‘yish va qayta ishlash uchun maxsus sexlari bo‘lmagan korxonalarda tegishli xonalar va veterinariya vrachlari uchun ish o‘rinlari ajratilishi hamda jihozlanishi zarur.

Keltirilgan quyonlar partiyasi ichida yuqumli va yuqumsiz kasalliklar bilan kasallangan yoki gumon qilingan hayvonlar aniqlansa (gemorragik kasallikdan tashqari) ular sog‘lom quyonlardan alohida so‘yiladi;

b) quyonlar so‘yilgandan so‘ng ichki organlar (o‘pka, yurak, jigar, taloq, ichak), kalla mushaklari (tsistitserkozga) va tana go‘shti ko‘rikdan o‘tkaziladi. Tana go‘shtini ko‘rikdan o‘tkazganda qonsizlantirish darajasiga, tana go‘shtiga ishlov berishning tozaligiga, patologoanatomik o‘zgarishlar mavjudligiga ahamiyat beriladi.

104. Kasal quyonlarning tana go‘shti va ichki organlari sanitariya jihatidan quyidagicha baholanadi:

a) Pasterellyoz. Ichki organlar utilizatsiyaga jo‘natiladi, tana go‘shti esa qaynatilgandan so‘ng chiqariladi. Abssesslar mavjud bo‘lganda tana go‘shti to‘lig‘icha ichki organlari bilan utilizatsiya qilinadi;

b) Psevdotuberkulyoz. Oriqlash yoki muskulaturada psevdotuberkulyozga xos zararlanishlar mavjud bo‘lganda tana go‘shti va organlar utilizatsiya qilinadi. Ushbu belgilar yo‘q bo‘lganda tana go‘shti qaynatiladi. Zararlangan organlar utilizatsiya qilinadi;

v) Nekrobakterioz. Mahalliy jarayonda tana go‘shtining zararlangan qismi, keng tarqalgan jarayonda esa tana go‘shti ichki organlar bilan utilizatsiya qilinadi;

g) Tuberkulyoz, tulyaremiya, miksomatoz, streptokokkli septitsemiya, stafilokokkozlar (yuqumli mastit). Tana go‘shti, ichki organlar, teri utilizatsiya qilinadi;

d) Spiroxetoz. Tana go‘shtining zararlangan qismi va organlar utilizatsiya qilinadi;

e) Fassiolyoz, Sistitserkoz. Fassiolyozda jigar utilizatsiya qilinadi. Mushaklar tsistitserkoz bilan zararlanganda tana go‘shti va organlar utilizatsiya qilinadi;

j) Koksidioz. Zararlangan organlar (jigar, ichak) utilizatsiya qilinadi;

z) Listerioz. Zararlangan organlar (yurak, jigar) va kalla utilizatsiya qilinadi. Tana go‘shti qaynatilgandan so‘ng chiqariladi. Teri dezinfeksiya qilinadi;

i) Auyeski kasalligi. Muskulaturada degenerativ o‘zgarishlar bo‘lganda tana go‘shti ichki organlar bilan utilizatsiya qilinadi. Degenerativ o‘zgarishlar bo‘lmasa ichki organlar utilizatsiya qilinadi, tana go‘shti esa qaynatilgandan so‘ng chiqariladi. Teri dezinfeksiya qilinadi;

y) Oriqlash. Tana go‘shti va ichki organlar utilizatsiya qilinadi.

105. Nutriyalarni veterinariya ko‘rigidan o‘tkazish:

a) go‘sht uchun faqat sog‘lom, veterinariya ko‘rigidan o‘tkazilgan nutriyalar so‘yishga ruxsat etiladi. Nutriyalarni so‘yish maxsus ajratilgan va jihozlangan xonalarda amalga oshiriladi;

b) kallasi, dumi, terisi va ichki organlari olingan butun tana go‘shtlari veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkaziladi. Tana go‘shti bilan bir vaqtda ichki organlar: yurak, taloq, jigar, buyraklar patologoanatomik o‘zgarishlar, shikastlanishlar, qonsizlanish darajasi, tozalanish sifati, semizlik holati, yangi so‘yilganligi, yod hidlar, mushak va yog‘ rangi ko‘riladi. Nutriyalarning o‘ziga xos tur belgisi fassiyasi osti va 5 — 8 ko‘krak umurtqasi qirrali o‘simtasi ustidagi yog‘ qavatlari veterinariya ko‘rigidan so‘ng olib tashlanadi.

106. Turli kasalliklarda nutriyalarning tana go‘shti va ichki organlarini sanitariya jihatidan baholash:

a) kuydirgi, yomon sifatli shish, tulyaremiya, quturish, qoqshol (stolbnyak), gemorragik kasalliklar. Tana go‘shti, organlar vateri yoqiladi;

b) Tuberkulyoz. Tana go‘shti va ichki organlar utilizatsiya qilinadi;

v) Leptospiroz. Mushaklarda degenerativ o‘zgarishlar yoki sarg‘ish tusga kirish yo‘q bo‘lsa tana go‘shti qaynatiladi. Ichki organlar utilizatsiya qilinadi. Mushaklarda degenerativ o‘zgarishlar va sarg‘ish tusga kirish mavjud bo‘lsa tana go‘shti va ichki organlar utilizatsiya qilinadi;

g) Listerioz. Zararlangan organlar (yurak, jigar) va kalla utilizatsiya qilinadi. Tana go‘shti qaynatiladi. Teri dezinfeksiya qilinadi;

d) Salmonellyoz. Ichki organlar utilizatsiya qilinadi, tana go‘shti qaynatilib zararsizlantiriladi;

e) Kolibakterioz. Mushaklarda degenerativ o‘zgarishlar bo‘lmasa tana go‘shti qaynatiladi, ichki organlar utilizatsiya qilinadi. Mushaklarda degenerativ o‘zgarish mavjud bo‘lsa tana go‘shti va ichki organlar utilizatsiya qilinadi;

j) Pasterellyoz. Ichki organlar utilizatsiya qilinadi, tana go‘shti esa qaynatiladi. Mushaklarda abssesslar mavjud bo‘lsa tana go‘shti va ichki organlar utilizatsiya qilinadi;

z) Nekrobakterioz. Mahalliy jarayonda zararlangan qismlari olib tashlanadi, tana go‘shti esa cheklovlarsiz chiqariladi, tarqalgan formada tana go‘shti ichki organlar bilan utilizatsiya qilinadi;

i) Auyeski kasalligi. Mushaklarda degenerativ o‘zgarishlar aniqlanganda tana go‘shti ichki organlar bilan utilizatsiya qilinadi. O‘zgarishlar yo‘q bo‘lsa organlar utilizatsiya qilinadi, tana go‘shti esa qaynatiladi. Teri dezinfeksiya qilinadi;

y) Trixinellyoz. Tana go‘shti va ichki organlar utilizatsiya qilinadi;

k) Fassiolyoz. Tana go‘shti cheklovlarsiz chiqariladi, zararlangan ichki organlar barcha hollarda utilizatsiya qilinadi;

l) Oriqlik. Tana go‘shti va organlar utilizatsiya qilinadi.

107. Yovvoyi hayvonlarning so‘yish mahsulotlarini veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish:

a) oziq-ovqat uchun quyidagi hayvonlar go‘shtini ishlatishga ruxsat etiladi: kosul, asl bug‘i, sayg‘oq, tog‘ kiyigi, tog‘ takasi, yovvoyi qo‘y, to‘ng‘iz, ayiq, bo‘rsiq, yovvoyi quyon, yovvoyi qushlar.

Go‘sht egasi veterinariya-sanitariya ekspertizasiga keltirganda, o‘sha joyning yovvoyi va uy hayvonlari yuqumli kasalliklari bo‘yicha sog‘lomligi to‘g‘risidagi, shuningdek albatta o‘ljaning so‘yilgan joyi va vaqti, veterinariya ko‘rigi natijalari ko‘rsatilgan veterinariya guvohnomasini F - 2 (4-ilova) yoki veterinariya ma’lumotnomasini F - 4 (2-ilova) taqdim etishi shart;

b) yovvoyi hayvonlar va qushlar go‘shtini veterinariya-sanitariya ko‘rigi, agarda ularni otish (yoki ovlash) tayyorlovchi tashkilotlar tomonidan amalga oshirilganda, tayyorlov joyida (yig‘ish punktlarida), ayrim ovchilar tomonidan ovlanganda esa—bozorlardagi veterinariya-sanitariya ekspertiza laboratoriyalari (tuman davlat veterinariya bo‘limlari) veterinariya mutaxassislari tomonidan o‘tkaziladi. Tana go‘shti terisi va ichki organlari olib tashlangan holda veterinariya ko‘rigidan o‘tkaziladi. Yovvoyi qushlar veterinariya ko‘rigiga pati yulingan va ichak-chavag‘idan tozalangan holda keltiriladi.

Tana go‘shti, (ichki organlar) ko‘rilganda ularning yangiligiga, yaralanish xarakteriga, qonsizlanish darajasiga, semizligiga va patologoanatomik o‘zgarishlar mavjudligiga diqqat qilinadi.

Yangiligi va sifatliligiga gumon qilingan hollarda ushbu qoidalarning XV bo‘limida ko‘rsatilgani singari tekshirishlar o‘tkaziladi;

v) yuqumli va yuqumsiz kasalliklar aniqlanganda yovvoyi hayvonlar va qushlarning go‘shti va ichki organlarini veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish va sanitariya jihatidan baholash uy hayvonlarini go‘shti va ichki organlarini ekspertizadan o‘tkazish singari amalga oshiriladi;

g) to‘ng‘iz, ayiq, bo‘rsiq, har narsani eyaveradigan va go‘shtxo‘r hayvonlarning, shuningdek nutriyalarning go‘shti albatta trixinellyozga tekshiriladi;

d) keng tarqalgan o‘q-doridan (yoki boshqa sababdan) kelib chiqqan yaralanishlarda, qon quyilishlar bilan kechuvchi ko‘p miqdordagi suyaklar sinishida, o‘pka shishida, abssesslar yoki boshqa patologik jarayonlarda go‘shtning yangiligiga gumon tug‘ilganda (chirigan hid va hokazo), tozalashning va zararlangan qismlarni olib tashlashning imkoni bo‘lmaganda tana go‘shti utilizatsiya qilinadi yoki uni ishlatish bakteriologik tekshirishlardan so‘ng hal qilinadi. Salmonellalar va patogen mikrofloralar yo‘q bo‘lsa bunday tana go‘shtlari cheklovlarsiz yoki ularning holatiga, yil fasliga, qisqa vaqtda iste’mol qilish imkoniyatiga qarab qaynatilgandan so‘ng chiqariladi.

108. Yovvoyi hayvonlar va qushlarning tana go‘shti, organlari quyidagi holatlarda utilizatsiya qilinadi:

a) oriqlik (muskulatura atrofiyasi, gidremiyasi, limfa tugunlari shishi, yog‘ to‘plangan joylarda ilviragan shish) mavjud bo‘lsa;

b) tana go‘shtining barcha to‘qimalari ikki kunda ham yo‘qolmaydigan sarg‘ish rangga kirganda, qaynatib ko‘rilganda achchiq ta’m va axlat hidi mavjud bo‘lganda;

v) go‘shtda qaynatib ko‘rilganda yo‘qolmaydigan baliq, mochevina, dori-darmon va boshqa go‘shtga xos bo‘lmagan hidlar mavjud bo‘lganda.

XII. Bozorlarda va boshqa savdo-sotiq korxonalarida go‘sht va go‘sht mahsulotlarini veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish

109. Bozorga sotish uchun keltirilgan go‘sht va go‘sht mahsulotlari veterinariya-sanitariya ekspertizasi laboratoriyalarida veterinariya-sanitariya ko‘rigidan o‘tkazilishi shart. Bozorga keltirilgan tana go‘shti va ichki organlar veterinariya-sanitariya ekspertizasi laboratoriyasi mutaxassislari, bozordan tashqaridagi savdo obyektlarida tuman davlat veterinariya bo‘limi mutaxassislari tomonidan o‘tkaziladi.

Go‘sht va go‘sht mahsulotlarini veterinariya-sanitariya ekspertizasidan veterinariya vrachi o‘tkazadi. Xo‘jalikda, kushxonada, go‘sht kombinatida, veterinariya uchastkasida va boshqalarda veterinariya ko‘rigidan o‘tkazilgan, tamg‘alangan go‘sht va go‘sht mahsulotlari sotishdan avval qayta veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkaziladi.

110. Bozorlarda quyidagi mahsulotlar veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazilishi shart:

a) sovutilgan, muzlatilgan yoki tuzlangan holda sotish uchun keltirilgan barcha turdagi so‘yiladigan hayvonlarning go‘shti, shuningdek ushbu hududda oziq-ovqat uchun ishlatiladigan yovvoyi hayvonlar va qushlarning go‘shti ularning ichki organlari va kalla-pocha, ichak-chavaqlari.

Tana go‘shtidan alohida keltirilgan ichki organlar va kalla-pocha, ichak-chavaqlar sotishga qo‘yilmaydi. Patologoanatomik o‘zgarishlar aniqlangan sog‘lom hayvondan olingan ichki organlar va kalla-pocha, ichak-chavaqlar utilizatsiya yoki yo‘q qilinadi;

b) go‘sht mahsulotlari (kolbasa, okorok, shpik, qazi) tegishli veterinariya va gigiyena hujjatlari taqdim etilgandan so‘ng;

v) uy va yovvoyi hayvonlar yog‘i ushbu yog‘ning kelib chiqishi va hayvon turini tasdiqlovchi, o‘lja olingan vaqti va joyi ko‘rsatilgan, veterinariya vrachining yog‘ tayyorlangan hudud bo‘yicha berilgan ma’lumotnomasi mavjud bo‘lganda veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazilgandan so‘ng sotishga ruxsat etiladi. Ushbu yirtqich hayvonlarni otish cheklangan hollarda ruxsatnoma (litsenziya) taqdim etiladi.

Bo‘rsiq va sug‘ur yog‘i faqat eritilgan holda saqlash muddati ko‘pi bilan 6 oygacha bo‘lganda sotishga ruxsat etiladi.

Bo‘rsiq, sug‘ur yog‘i va boshqa yog‘larning qaysi turga mansubligi va sifati organoleptik usulda (rangi, hidi, konsistensiyasi) va fizik-kimyoviy ko‘rsatkichlari bo‘yicha aniqlanadi.

Yangiligi gumon qilingan yog‘lar sotishga qo‘yilmaydi.

Yuqorida ko‘rsatilgan barcha mahsulotlar bozorda kun davomida sotilmasa va bozordan tashqaridagi sovuqxonalarda saqlanganda, ertasi kuni sotilishidan takroran ekspertiza qilinadi.

111. Tana go‘shti, ichki organlar (o‘pka, yurak, jigar, taloq va buyraklar) bilan birgalikda, cho‘chqa, ot va qoramol go‘shti esa, shuningdek kalla bilan birgalikda keltirilishi shart.

112. Bozorlarda veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish uchun butun tana go‘shtlari, shuningdek ikkiga yoki to‘rtga bo‘lingan tana go‘shtlari, parrandalarda esa tana go‘shti butun, ichak-chavag‘idan tozalangan holda taqdim etiladi.

Ichki organlar, ichakdan tashqari tana go‘shti bilan birgalikda keltirilishi shart.

Uyda so‘yilgan quyon, nutriya va yovvoyi quyon tana go‘shtlari sotish uchun keltirilganda orqa oyoqlaridan birida sakrash bo‘g‘imi ostida kamida 3 sm shilinmagan teri qoldirilishi shart.

113. Sotish uchun keltirilgan go‘sht, kalla-pocha va ichak-chavag‘lar veterinariya-sanitariya ekspertizasi (davlat veterinariya bo‘limi) mutaxassisiga belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan veterinariya guvohnomasi F-2 yoki veterinariya ma’lumotnomasi F-4 taqdim etishi, go‘sht, ichki organlar o‘rnatilgan tartibda tamg‘alangan bo‘lishi zarur. Bir tuyokli hayvonlar veterinariya ma’lumotnomasida (guvohnoma F-2) hayvonni so‘yishdan oldin o‘tkazilgan malleinizatsiya ko‘rsatilmaganda go‘sht va boshqa so‘yish mahsulotlari yo‘q qilinadi.

Agarda go‘sht, kalla-pocha va ichak-chavaqlar veterinariya guvohnomasisiz (ma’lumotnomasisiz) keltirilganda, bunday go‘sht, kalla-pocha va ichak-chavaqlar ma’lumotnoma taqdim etilgunga qadar sanitariya sovutish kamerasiga qo‘yiladi. Ma’lumotnoma taqdim etilmagan hollarda go‘sht, kalla-pocha va ichak-chavaqlar laboratoriya tekshiruvlaridan o‘tkaziladi.

114. Tana go‘shti va organlarining veterinariya-sanitariya ekspertizasi hamda sanitariya jihatidan baholash ushbu Qoidalarning II-bo‘limida ko‘rsatilgan tartibda o‘tkaziladi.

115. Tekshirish uchun namunalar Davlat standartining GOST 7269-79 “Go‘sht-namuna olish va yangiligini organaleptik aniqlash”ga muvofiq butun go‘sht nimtasi yoki nimta bo‘lagidan, butun bo‘lagi 200 grammdan kam bo‘lmagan miqdorda quyidagi qismlaridan olinadi: 4-5 bo‘yin umurtqasidan, kuragidan, sonidagi qalin mushaklaridan.

116. Oziq-ovqat uchun yaroqli deb topilgan go‘sht o‘rnatilgan tartibda tamg‘alanadi va belgilangan shakldagi veterinariya-sanitariya ekspertizasi xulosasi (5-ilova).

Oziq-ovqat uchun cheklovlar bilan yaroqli deb topilgan go‘sht va go‘sht mahsulotlari ushbu Qoidalarning XVI bo‘limida ko‘rsatilgan tarzda zararsizlantirilgandan so‘ng ishlatishga ruxsat etiladi. Bunday mahsulotlarni zararsizlantirilmagan holda sotish taqiqlanadi.

117. Oziq-ovqat uchun yaroqsiz deb topilgan go‘sht va go‘sht mahsulotlari yo‘q qilinadi yoki utilizatsiya qilinadi.

118. Veterinariya-sanitariya ekspertiza va go‘shtni baholash natijalari 6-ilovada ko‘rsatilgan shakldagi jurnalga qayd qilinadi.

XIII. Sovuqxonalarda go‘sht va go‘sht mahsulotlarini veterinariya-sanitariya ekspertizasi va veterinariya nazorati

119. Sovuqxonalarga sifati bo‘yicha belgilangan talablarga javob beruvchi go‘sht va go‘sht mahsulotlari, xomashyolari (shu jumladan xom dudlanganlari) F-2 shakldagi veterinariya guvohnomasi hamda gigiyenik sertifikati mavjud bo‘lganda qabul qilinadi.

Veterinariya guvohnomasi va gigiyenik sertifikati bo‘lmagan go‘sht va go‘sht mahsulotlarini sovuqxonaning alohida ajratilgan kamerasiga qabul qilinadi. Bu holda sovuqxona ma’muriyati darhol yuk jo‘natuvchidan veterinariya guvohnomasi va gigiyenik sertifikatini so‘rashi shart. Javob olinmagan hollarda ushbu mahsulotlarni ishlatish tartibi haqidagi masala sovuqxonada o‘tkazilgan veterinariya-sanitariya ekspertizasi natijalari bo‘yicha hal qilinadi.

Kolbasa mahsulotlari, dudlamalar, go‘sht va go‘sht-o‘simlik konservalari, shuningdek boshqa turdagi tayyor go‘sht mahsulotlari hamda yarim fabrikatlar, eritilgan yog‘lar belgilangan tartibda yuknomaga (nakladnoy) va sifati to‘g‘risidagi guvohnomaga muvofiq qabul qilinadi.

120. Sovuqxonaga kelib tushgan cho‘chqa, ayiq, to‘ng‘iz, nutriya go‘shtiga berilgan veterinariya guvohnomasida ularni trixinellyozga tekshirilganligi to‘g‘risida ma’lumot ko‘rsatilgan bo‘lishi shart. Ushbu tekshirishlar bo‘lmaganda bunday go‘shtlar albatta trixinelloskopiya qilinadi. So‘yilgan joyida trixinellyozga tekshirilgan cho‘chqa go‘shti (ayiq, to‘ng‘iz, nutriya go‘shti) sovuqxonada takroran tekshiriladi.

Veterinariya guvohnomasida hayvonlarni so‘yishdan oldin malleinizatsiya qilinganligi ko‘rsatilmagan hollarda ot va boshqa bir tuyoqli hayvonlarning go‘shti alohida kameraga tegishli ma’lumotlar olingunga qadar qabul qilinadi. So‘yishgacha malleinizatsiya o‘tkazilmaganligi aniqlanganda tana go‘shti utilizatsiya qilinadi.

121. Sovuqxonada go‘sht va go‘sht mahsulotlarini veterinariya-sanitariya jihatidan baholash ushbu qoidalarning II-bo‘limida ko‘rsatilgani singari o‘tkaziladi.

122. Sovugan va sovutilgan go‘shtni veterinariya-sanitariya ko‘rigidan o‘tkazilganda uning sifati (hidi, rangi, shilliq parda, mog‘orlanish, ifloslanish yo‘qligi), termik va texnologik ishlov berish holati, veterinariya ko‘rigi belgilari (tamg‘a) mavjudligi tekshiriladi. Gumonli holatlarda laboratoriya tekshirishlari o‘tkaziladi.

Go‘sht va go‘sht mahsulotlarini ko‘rikdan o‘tkazilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlar maxsus jurnalda ro‘yxatga olinadi.

123. Muzlatilgan tana go‘shtlarini veterinariya-sanitariya ko‘rigidan o‘tkazish quyidagicha amalga oshiriladi:

a) yirik shoxli mollar va boshqa yirik hayvonlarning tana go‘shtlarida ensa chuqurligi, bo‘yinning pastki yuzasi va kurak sohasi, qorin mushaklari, kesmalarning yuzasi, sonning orqa chegarasi, plevra va qorin pardasi ko‘riladi;

b) qo‘y va cho‘chqa tana go‘shtlarida ko‘krak va qorin bo‘shlig‘i seroz qavatlari, so‘yilgan joy va tana go‘shtining oyoqlar orasidagi yuzasi, cho‘chqa tana go‘shti uzunasiga ikkita bo‘lakka bo‘linganda bo‘yin sohasi va chopilgan yuza ko‘zdan kechiriladi,

v) parrandalar tana go‘shtida chot oralig‘i va dumg‘aza atrofi, shuningdek ifloslangan yoki terisi kesilgan joylari, ichak-chavaqdan tozalangan parrandalarda ko‘krak-qorin bo‘shlig‘i ko‘riladi.

Muzlatilgan go‘sht ko‘zdan kechirilganda o‘zgarishlar (shishlar, infiltratlar, yomon qonsizlanish belgilari va boshqalar) aniqlanganda, u eritilib, qo‘shimcha veterinariya-sanitariya ekspertizasi, zarur hollarda esa bakteriologik tekshirishlar o‘tkaziladi.

124. Go‘sht yoki go‘sht mahsulotlarining veterinariya-sanitariya ekspertizasi natijalariga asosan va sifati hisobga olingan holda ularni saqlash muddati belgilanadi.

Sovuqxonaga cheklovlar, ya’ni qaynatilib, muzlatilib zararsizlantirilgandan so‘ng realizatsiya qilinadigan yoki qayta ishlash uchun belgilangan go‘sht va go‘sht mahsulotlari keltirilganda, ular alohida ajratilgan kameraga yoki harakatlanuvchi to‘siq bilan ajratilgan seksiyaga joylanishi shart. Bunda kamera eshigiga yoki go‘sht taxlamiga kamerada qanday mahsulot turi borligi, ular qaysi sababga ko‘ra ajratilganligi va qanday qayta ishlov berilishi ko‘rsatilgan, sovuqxona veterinariya vrachi tomonidan imzolangan pasport ilingan bo‘lishi shart.

125. Sovuqxonaga saqlash uchun qabul qilingan go‘sht va go‘sht mahsulotlari, shuningdek sovuqxonaning veterinariya-sanitariya holati ustidan tuman davlat veterinariya bo‘limi nazorat o‘rnatadi.

Sovuqxonaning veterinariya vrachi kamchiliklarni o‘z vaqtida aniqlashi va sovuqxona ma’muriyatidan ularni bartaraf qilish uchun zarur tadbirlar qabul qilinishini talab etishi shart.

126. Zarur hollarda veterinariya va sanitariya nazoratining talabi bo‘yicha kameralar dezinfeksiya va deratizatsiya qilinadi. Har chorakda kamida bir marta, zarur hollarda veterinariya vrachining talabiga muvofiq, kamera havosi, uning devoridan qirindi va asbob-uskunalaridan yuvundi olinib bakteriologik tekshirishlar o‘tkaziladi. Sovuqxonaning dezinfeksiya va deratizatsiyasi sifatli o‘tkazilishi ustidan nazoratni veterinariya vrachi amalga oshiradi.

127. Go‘sht va go‘sht mahsulotlarida mog‘orlanish aniqlanganda kamera zudlik bilan bo‘shatilishi, sovuqxona sanoati korxonalari uchun amaldagi qoidalarda ko‘zda tutilgani singari tozalanishi va dezinfeksiya qilinishi shart.

128. Kamerada go‘shtlar toza taxta stellajlarga taxlam qilinib, devorlardan kamida 30 sm masofada va balandligi taxlamning yuqori cheti havo-sovutgich qutilarning yuzasiga 25 sm yetmasdan joylanadi.

129. Sovuqxonadan go‘sht va go‘sht mahsulotlarini chiqarishda veterinariya vrachi ushbu mahsulotlarni takror ko‘rikdan o‘tkazadi, tozaligini, veterinariya-sanitariya ko‘rigining belgilari aniqligini tekshiradi.

Sovuqxona veterinariya-sanitariya nazoratining ruxsatisiz go‘sht va go‘sht mahsulotlarini sovuqxonadan chiqarish taqiqlanadi.

Go‘sht va go‘sht mahsulotlarining yuzasida, go‘sht qatlamiga kirmagan, mog‘or koloniyalari aniqlanganda, obdon tozalanadi, shundan so‘ng go‘sht darhol realizatsiya qilinadi yoki sanoatda qayta ishlashga jo‘natiladi. Bunday go‘shtlar qayta muzlatishga qo‘yilmaydi. Mog‘orlanish mushak to‘qimasiga chuqur kirmagan hollarda go‘sht tozalangandan so‘ng sanoatda qayta ishlashga jo‘natiladi, chuqur zararlanishida esa—utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Mog‘orlanish mavjud bo‘lgan go‘sht sovuqxonaga kelib tushganda ular alohida kameraga joylanadi, tozalanadi va erish-muzlash holatlarida darhol realizatsiya uchun jo‘natiladi. Mog‘orlarni olib tashlash va tana go‘shtini tozalash saqlash kamerasidan tashqarida, alohida ajratilgan xonada amalga oshiriladi.

130. Kemiruvchilar zararlangan yoki ularning axlati bilan ifloslangan go‘shtlar ajratiladi. Zararlangan yoki axlat bilan ifloslangan go‘shti tozalanadi va utilizatsiya qilinadi, shundan so‘ng tana go‘shtining qolgan qismi qaynatishga yoki sanoatda qayta ishlashga jo‘natiladi. Tozalashning iloji bo‘lmaganda, tana go‘shti butunicha utilizatsiyaga jo‘natiladi.

131. Go‘shtni qayta ishlash korxonalarida yoki sovuqxonalarda go‘sht va go‘sht mahsulotlarini temir yo‘l, suv, avtomobil va boshqa turdagi transport vositalari bilan tashishga tayyorlash, shuningdek tashish jarayonida nazorat qilish amaldagi ushbu yuklarni tashish qoidalarida ko‘zda tutilgan tartibda amalga oshiriladi.

Go‘sht mahsulotlarini yuklashdan oldin, veterinariya vrachi tomonidan ularning sifati va tashishga yaroqliligini aniqlash maqsadida tekshirilishi shart. Ularning holati to‘g‘risidagi ma’lumotlar belgilangan shakldagi sifat guvohnomasi yozilishi shart.

Sanoatda qayta ishlash uchun belgilangan go‘sht, uning sifat guvohnomasiga aniqlangan kamchiliklar to‘g‘risida yozilgan taqdirda, tashish uchun qabul qilinadi.

132. Jo‘natiladigan go‘sht va go‘sht mahsulotlarining har bir partiyasi uchun belgilangan tartibda veterinariya guvohnomasi F - 2 yoki F - 4 ma’lumotnomasi beriladi.

XIV. Kolbasa mahsulotlari, go‘sht dudlamalari, konservalari, eritilgan oziq-ovqat yog‘i va ichak xomashyosini veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish

133. Kolbasa mahsulotlari va dudlamalar:

a) kolbasa mahsulotiga va go‘sht dudlamalariga qayta ishlash uchun, ushbu mahsulotlarning standartlari va texnik shartlarida ko‘zda tutilgan va veterinariya nazorati tomonidan oziq-ovqat maqsadlari uchun ruxsat etilgan go‘sht, shpik, kalla-pocha, ichak-chavaqlar, qon va boshqa hayvonot hamda o‘simlik dunyosiga mansub oziq-ovqat xomashyolari qo‘yiladi;

b) go‘shtni qayta ishlash korxonalarida kolbasa mahsulotlari va go‘sht dudlamalarining sifati har bir turdagi mahsulot standarti va texnik shartlari talablariga muvofiq, amaldagi namuna olish bo‘yicha davlat standartida ko‘rsatilgan usullarni, kolbasa mahsulotlari hamda dudlamalarni laboratoriya tekshirishlarini qo‘llagan holda aniqlanadi;

v) kolbasa mahsulotlari va go‘sht dudlamalari mahsulot ichida patogen mikroblar, mog‘orlash, irib parchalanish, achib bijg‘ish aniqlansa texnik utilizatsiyaga jo‘natiladi.

Kolbasa mahsulotlari va go‘sht dudlamalarida ichak tayoqchalari yoki protey guruhidagi bakteriyalar aniqlanganda, shu bilan bir vaqtda mahsulotning organoleptik holatlari o‘zgarganda ular texnik utilizatsiyaga jo‘natiladi. Normal organoleptik xususiyatlari saqlanganda qaynatilgan va yarim dudlangan kolbasa mahsulotlari kolbasaga qayta ishlash uchun, xom dudlangan kolbasalar esa qo‘shimcha 10 — 12 sutka saqlash uchun, keyinchalik bakteriologik tekshirish sharti bilan jo‘natiladi. Agarda takroriy tekshirishda ichak tayoqchalari yoki protey guruhidagi mikroblar topilmasa, mahsulotlar cheklovlarsiz chiqariladi. Aks holda ular kolbasaga qayta ishlashga jo‘natiladi.

Xom dudlangan kolbasada salmonellalar topilganda mahsulotda normal organoleptik xususiyatlar saqlanib qolganda u dastavval qaynatilgandan so‘ng qayta ishlashga jo‘natiladi.

Yuqorida ko‘rsatilgan holatlarda albatta termik ta’sir bilan qayta ishlash amaldagi texnik-me’yoriy hujjatlarga muvofiq amalga oshiriladi.

Kolbasa mahsulotlari va dudlamalarda saprofit aerob bakteriyalar va patogen bo‘lmagan spora hosil qiluvchi anaeroblar aniqlanganda normal organoleptik ko‘rsatkichlar saqlanib qolganda ushbu mahsulotlar cheklovlarsiz chiqariladi;

g) dudlangan kolbasalar qobig‘ida mog‘or topilsa, kolbasa mog‘ordan tozalangandan so‘ng chiqariladi.

Kolbasa mahsulotlarini saqlash sharoiti va muddatlari
Mahsulotlarning nomi	Nam saqlashi (foiz)	Saqlash sharoiti	70—80% nisbiy namlikda saqlash muddati
			Harorat (°S)	Davomiylik muddati
qaynatilgan kolbasalar 1 va 2 sortlar	63—75	Ilingan holatda	0 dan 8 gacha	2-3 sutkagacha
Sosiska va sardyelkalar	65—75	Ilingan holatda	0 dan 8 gacha	2-3 sutkagacha
O‘pka-jigar kolbasalari oliy va 1 sort	48—50	Ilingan holatda	0 dan 8 gacha	2 sutkagacha
O‘pka-jigar kolbasalari 3 sort	70	Ilingan holatda	6	12 soatgacha
qon kolbasalari va zelslar 3 sort	70—75	Ilingan holatda	6	12 soatgacha
Ilvira	80—85	Tog‘ora yoki konteynyerlarda	6	12 soatgacha
Yarim dudlangan kolbasalar	37—50	Ilingan holatda	15 dan yuqori emas	10 sutkagacha
Yarim dudlangan kolbasalar	37—50	Yashiklarda	9 dan yuqori emas	3 oygacha
Qaynatib dudlangan kolbasalar	35—48	Yashiklarda	0 dan 4 gacha	3 oygacha
Xom dudlangan kolbasalar	25—35	qalin yashiklarda, qutilarda yoki qipiq solingan bochkalarda	12 dan 9 gacha	12 oygacha
Dudlangan son go‘shti (okoroka)	25—35	Yashiklarda	7 dan 9 gacha	6 oygacha
Qaynatib dudlangan son go‘shti	25—35	Ilingan holatda	2 dan 4 gacha	10 sutkagacha
qaynatilgan son go‘shti	25—35	Ilingan holatda	2 dan 4 gacha	3—6 sutkagacha

134. Go‘sht va go‘sht - o‘simlik konservalari:

a) go‘sht va go‘sht-o‘simlik konservalariga xomashyolarga bo‘lgan talablarga javob beradigan go‘sht, kalla-pocha, ichak-chavaq, shpik, eritilgan yog‘, o‘simlikka mansub mahsulotlar ishlatiladi. Konservalar tayyorlash uchun ishlatiladigan barcha xomashyolarning sifati veterinariya xizmati tomonidan nazorat qilinadi. Ushbu nazoratning natijalari maxsus jurnalda qayd etiladi;

b) konservalar sifati amaldagi O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan tasdiqlangan konservalar ishlab chiqarishni texnik-sanitariya nazorat qilish haqidagi Yo‘riqnomada ko‘zda tutilgan tartibda va boshqa ushbu turdagi konserva uchun tasdiqlangan texnik-me’yoriy hujjatlarga muvofiq amalga oshiriladi.

135. Yog‘ xomashyosi va eritilgan hayvon yog‘lari:

a) sog‘lom hayvonlarni so‘yishdan olingan yog‘ xomashyosi sovugan, sovutilgan holda realizatsiya qilish yoki oziq-ovqat sanoatida ishlatiladi.

Yog‘-xomashyosida patologik o‘zgarishlar, irib parchalanish, yot hidlar, mog‘orlanish, ifloslanish belgilari aniqlanganda o‘zgargan qismi texnik utilizatsiya qilinadi, qolgan qismi esa eritilib oziq-ovqat yog‘ini olishga ishlatiladi;

b) go‘shti cheklovlar bilan zararsizlantirishdan so‘ng, oziq-ovqat maqsadlari uchun qo‘yiladigan hayvonlardan olingan yog‘ xomashyosi, ushbu qoidalarning XVI bo‘limi talablariga rioya etilgan holda, oziq-ovqat yog‘iga eritiladi.

136. Ichak xomashyosi va ichak fabrikatlari:

a) ichak xomashyolari ushbu qoidalarning Sh bo‘limida ko‘rsatilgan holatlarda, shuningdek tana go‘shtini to‘liq yaroqsizlantirishga olib keluvchi gemorragik yoki krupoz (difterik) yallig‘lanishlar aniqlanganda, ichaklar shilliq qavatida g‘uncha ko‘rinishidagi ko‘p miqdordagi yallig‘lanish o‘choqlari mavjud bo‘lganda, enteritlar va boshqa patologik jarayonlarda oziq-ovqat maqsadlari uchun ishlatishga qo‘yilmaydi.

b) oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun keltirilgan tayyor ichak xomashyosi (fabrikati) partiyasidan kamida 10 foiz o‘rami ochilgan holda veterinariya ko‘rigidan o‘tkaziladi.

Tuzlangan ichak fabrikatlari tuzdan tozalanadi va tashqi hamda ichki tomonidan tekshiriladi. Sifatiga gumon paydo bo‘lganda laboratoriya tekshiruvlari o‘tkaziladi.

137. Ichak fabrikatlari quyidagi holatlarda oziq-ovqat mahsulotlarini tayyorlash uchun qo‘yilmaydi:

a) qizilo‘ngachda teri osti bo‘qasining lichinkalari, gelmintlari aniqlanib ularni olib tashlashning imkoni bo‘lmaganda;

b) ichaklarning devorida yiringli tugunchalar va gelmintlar mavjud bo‘lib, ularni olib tashlashning imkoni bo‘lmaganda;

v) ichidagi axlat bilan ifloslanganda va ularni tozalashning imkoni bo‘lmaganda;

g) keskin achchiq hidli yog‘ qoldiqlari topilganda;

d) kemiruvchilar axlati va pashshalar lichinkasi bilan ifloslanganda, hasharotlar (kuya, terixo‘r va ularning lichinkalari) va mog‘or bilan zararlanganda;

e) yot hidlar bo‘lganda (kerosin va hokazo);

j) ichak fabrikatlarining zang yoki qizilcha bilan zararlanganida, ularni ishlatish haqidagi masala ushbu fabrikatlar tegishli turlarining standartlari talablariga muvofiq hal qilinadi.

Tuzlangan ichak fabrikatlari pashshalarning lichinka hamda qo‘g‘irchoqlari bilan yuvilganda ham tozalanmaydigan darajada kuchli zararlanganida, ichak fabrikatlari utilizatsiyaga jo‘natiladi. Kuchsiz zararlanganda lichinka hamda qo‘g‘irchoqlarni to‘liq ajratib olgunga qadar namakob bilan yuviladi.

Yaroqsiz ichak fabrikatlari utilizatsiyaga jo‘natiladi.

138. Ichak xomashyolari, ichak fabrikatlari F - 3 (7-ilova) shakldagi veterinariya guvohnomasi mavjud bo‘lganda ishlatishga qo‘yiladi.

XV. Hayvonlarning zaharlanishida so‘yish mahsulotlarini veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish

139. Kimyoviy yoki o‘simlikka mansub zaharli moddalar bilan zaharlangan hayvonlar majburan so‘yilgan hollarda, bunday hayvonlarning go‘shtini oziq-ovqat uchun ishlatish mumkinligi haqidagi qaror har bir alohida holatda hayvonlarning zaharlanish darajasi hamda klinik belgilarini, zaharlanishni chaqirgan zaharning kuchiga va uning qoldiq miqdorini hisobga olingan holda qabul qilinadi.

So‘yishdan oldin barcha hayvonlar belgilangan tartibda veterinariya ko‘rigidan o‘tkazilishi shart.

Tana go‘shti va barcha ichki organlarni umumiy veterinariya-sanitariya ekspertizasi ushbu Qoidalarning II bo‘limida ko‘rsatilgan tartibda, ushbu Qoidalarning XV bo‘limiga muvofiq albatta toksikologik, bakteriologik va fizik-kimyoviy tekshirishlar bilan o‘tkaziladi.

140. Zaharlarning qoldiqlarini tekshirish uchun veterinariya laboratoriyasiga mushak, yog‘ to‘qimalari va jigardan 200 g miqdorida hamda oshqozon ichidagi massa jo‘natiladi. Ilova hujjatida qanday zaharlarga tekshirish o‘tkazish zarurligi ko‘rsatiladi. Agarda zaharlanishning sababi noma’lum bo‘lsa, laboratoriyada zaharlanishga diagnoz qo‘yish maqsadida avvalo oshqozon ichidagi massa galma-gal og‘ir metall tuzlariga, pestitsidlarga, alkaloidlarga, mikotoksinlarga guruh usullarida tekshiriladi, so‘ngra mushak va yog‘ to‘qimalari hamda jigar zaharlarning qoldig‘iga tekshiriladi. Tekshirishlar O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan tasdiqlangan rasmiy usullarni qo‘llagan holda o‘tkaziladi. Laboratoriyaning javobida zaharning qoldiq miqdorini aniqlash usuli ko‘rsatilishi va hayvonlar so‘yish mahsulotlarini ishlatish bo‘yicha tavsiya berilishi shart.

141. Quyidagi moddalarning qoldiqlari (ularning miqdoridan qat’i nazar) aniqlanganda so‘yish mahsulotlarini oziq-ovqatga ishlatish taqiqlanadi: tsianidlar, sariq fosfor, propazin, geptoxlor, dixloralmochevina, polixlorpinen, polixlorkamfen, aldrin, TMTD, DDVF, tsineb, dikrezil, polikarbatsin, baygon, sevin, yalan, bentiokarb, dinitroortokrezol, nitrofen, metafos, xlorofos, tiofos, karbofos, simob saqlovchi pestitsidlar (simobning tabiiy miqdori hayvonlar jigarida ko‘pi bilan 0,03 mg/kg va buyraklarda ko‘pi bilan 0,05 mg/kg ekanligi hisobga olinadi), margimush saqlovchi preparatlar (margimushning go‘shtdagi tabiiy miqdori 0,05 mg/kg gacha ekanligi hisobga olinadi) va 2,4-D guruhidagi gerbitsidlar.

Agarda go‘shtda pestitsidlar va boshqa zaharli moddalarning qoldiqlari ruxsat etilgan miqdor kattaligidan 4-martaga yoki zaharli kimyoviy moddalarning qoldiqlarini aniqlash rasmiy usuli sezgirlik chegarasidan 4-martaga oshmagan miqdorlarda aniqlanganda, go‘sht hayvonlar quruq ozuqasiga qayta ishlash uchun ruxsat etilishi mumkin.

142. Majburiy so‘yilgan hayvonlar mushak to‘qimasida zaharlanishga sababchi bo‘lgan zaharli kimyoviy moddalar O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan belgilangan, ruxsat etilgan qoldiq miqdor chegarasida topilganda go‘sht, ushbu Qoidalarning XVI bo‘limda ko‘rsatilgani singari, faqat qaynatilgandan so‘ng chiqariladi, barcha ichki organlar esa, shu jumladan oshqozon-ichak sistemasi, shuningdek elin va miya utilizatsiyaga jo‘natiladi.

143. Ftor preparatlari, rux, mis tuzlari, natriy va kaliy xlor, kislota va ishqorlar, gazsimon moddalar (ammiak, oltingugurt nordon angidridi, is gazi, xlor), mochevina, alkoloidlar, glyukozidlar, saponinlar, efir yog‘i, smola va fotodinamik ta’sir ko‘rsatuvchi moddalarni saqlovchi o‘simliklar, mog‘or zamburug‘lari va ular hayot faoliyatining mahsulotlari, asosan oshqozon-ichak traktini zararlovchi o‘simliklar (kukol-randak-sariq gulli yovvoyi o‘t, molochay sutlama, ixroj-zaharli oq shira chiqaradigan o‘t), ayiqtovondoshlar oilasiga kiruvchi o‘simliklar, zaharli vex va jungar akoniti (parpi-dorivor o‘simlik) bilan zaharlanish natijasida hayvonlar majburan so‘yilganda-go‘sht ushbu qoidalarning VIII bo‘limiga muvofiq ishlatiladi. Kampirchopon bilan zaharlanganda go‘shtni oziq-ovqat maqsadida ishlatish taqiqlanadi.

144. Zaharlanishni kechirgan yoki zaharli kimyoviy moddalar bilan ishlov berilgan hayvonlar so‘yilganda, me’yoriy hujjatlarda belgilangan, zaharlangan va ishlov berilgan vaqtdan boshlab, ruxsat etilgan so‘yish muddatiga rioya etish zarur.

145. Hayvonlar kechirgan zaharlanish yoki zaharli kimyoviy moddalar bilan ishlov berish vaqtidan boshlab ushbu moddalarni ishlatish qo‘llanmalarida belgilangan muddatlardan oldin so‘yilgan hollarda go‘shtni veterinariya-sanitariya ekspertizasi ushbu Qoidalarning XIV bo‘limiga muvofiq o‘tkaziladi. Teri va boshqa texnik xomashyolar barcha hollarda umumiy asoslarda chiqariladi.

XVI. Go‘sht va go‘sht mahsulotlarini laboratoriya tekshirishlaridan o‘tkazish

146. Go‘sht, xom go‘sht mahsulotlari, yarim fabrikatlar va tayyor go‘sht mahsulotlarini laboratoriya tekshirishlari amaldagi standart va yo‘riqnomalarda bayon qilingan usullar bo‘yicha o‘tkaziladi.

147. Go‘sht va go‘sht mahsulotlarini bakteriologik tekshirish.

Go‘sht va go‘sht mahsulotlarini bakteriologik tekshirish, barcha hollarda, ularni ishlatish masalasini hal qilish uchun, ushbu Qoidalarning III, IV, V, VI bo‘limlarida ko‘zda tutilgan holatlarda o‘tkaziladi.

148. Taxminiy diagnoz va patologoanatomik o‘zgarishlar xarakteriga qarab quyidagilar bakteriologik tekshirishga jo‘natiladi:

tana go‘shtining oldingi va orqa oyoqlaridagi bukuvchi yoki yozuvchi, fassiya bilan qoplangan, uzunligi kamida 8 sm bo‘lgan mushaklar qismi yoki hajmi kamida 8^x6^x6 sm bo‘lgan boshqa mushak qismi;

limfa tugunlari yirik shoxli mollardan-yuzaki bo‘yin yoki qanot osti va tashqi yonbosh, cho‘chqalardan esa-yuzaki bo‘yin dorzal (kalla va bo‘yin sohasida patologoanatomik o‘zgarishlar bo‘lmaganda) yoki o‘ng qobirg‘aning qanot osti va tizza usti; taloq, buyrak, jigar bo‘lagi, jigar limfa tuguni (limfa tuguni bo‘lmaganda — o‘tsiz o‘t pufagi) bilan;

jigar, buyrak va taloqning bir qismi olinganda kesma yuzasida qobiq paydo bo‘lgunga qadar kuydiriladi;

yarimta yoki chorakta tana go‘shti tekshirish uchun mushak bo‘lagi, limfa tuguni va naysimon suyak olinadi;

mayda hayvonlar (quyonlar, nutriyalar) va parrandalar go‘shti tekshirilganda laboratoriyaga tana go‘shtlari butunicha;

idishdagi tuzlangan go‘sht tekshirilganda yuqorisi, o‘rtasi va idish tubidan go‘sht hamda mavjud limfa tugunlari namunalari, shuningdek mavjud bo‘lganda naysimon suyak va namakob olinadi;

saramasga gumon qilinganda mushak, limfa tugunlari va ichki organlardan tashqari laboratoriyaga naysimon suyak;

listeriozga bakteriologik tekshirilganda bosh miya, jigar bo‘lagi va buyrak;

kuydirgi, qorason, yomon sifatli shishga gumon qilinganda zararlangan organning limfa tuguni yoki gumon qilinayotgan joydan limfa to‘playdigan limfa tuguni, shishgan to‘qima, ekssudat, cho‘chqalarda, bundan tashqari, jag‘ osti limfa tuguni.

149. Tekshirish uchun olingan namunalar laboratoriyaga ilova hujjati bilan nam o‘tkazmaydigan idishda, plombalangan yoki muhrlangan holda jo‘natiladi. Ilova hujjatida hayvonning yoki mahsulotning turi, ular tegishli bo‘lgan joy (manzil), qanday material va qancha miqdorda jo‘natilganligi, tekshirish uchun material jo‘natish sababi, mahsulotda qanday o‘zgarishlar aniqlanganligi, taxminiy diagnoz va qaysi tekshirishni (bakteriologik, fizik-kimyoviy va hokazo) o‘tkazish talab etilishi ko‘rsatiladi.

150. Laboratoriya tekshirishlari bilan hayvonlar so‘yishga qo‘yilmaydigan yuqumli kasalliklar aniqlanganda tana go‘shti terisi bilan yo‘q qilinadi, tegishli yo‘riqnomalarda ko‘zda tutilgan barcha tadbirlar o‘tkaziladi.

So‘yish mahsulotlarida III, IV, V, VI bo‘limlarida ko‘rsatilgan yuqumli kasalliklarning qo‘zg‘atuvchilari topilganda tana go‘shti va ichki organlar ushbu Qoidalarning tegishli bandlarida ko‘rsatilgani singari ishlatiladi.

Agarda tana go‘shti yoki organlarda salmonellalar topilganda, ichki organlar utilizatsiyaga jo‘natiladi, go‘sht esa ushbu Qoidalarning XVI bo‘limida ko‘rsatilgan tartibda qaynatishga yoki go‘sht noni yoki konservaga qayta ishlashga jo‘natiladi.

Agarda mushak to‘qimasida yoki limfa tugunlarida ichak tayoqchalari topilganda, go‘sht ushbu qoidalarning XVI bo‘limida ko‘rsatilgan tartibda qaynatilgan yoki qaynatib dudlangan kolbasaga qayta ishlash uchun jo‘natiladi.

Ichak tayoqchalari faqat ichki organlardan ajratilganda ular XVI — bo‘limida bo‘yicha qayta ishlanadi, tana go‘shti esa cheklovlarsiz chiqariladi.

Muskulaturaning chuqur qatlamlarida yoki limfa tugunlarida kokklar guruhiga kiruvchi bakteriyalar, chirituvchi mikroblar (asosan protey guruhidan) topilganda, yaxshi organoleptik ko‘rsatkichlarda go‘sht XVI bo‘limda ko‘rsatilgani kabi qaynatishga yoki go‘sht noni ishlash uchun jo‘natiladi. Go‘sht va go‘sht mahsulotlarining chirib parchalanishini bildiruvchi organoleptik ko‘rsatkichlar olinganda yoki qaynatib ko‘rilganda yo‘qolmaydigan ularga xos bo‘lmagan hid bo‘lganda, bunday go‘sht va go‘sht mahsulotlari texnik utilizatsiyaga jo‘natiladi yoki yo‘q qilinadi.

151. Bakteriologik tekshirish natijalari olingunga qadar go‘sht, kalla-pocha va ichak-chavaqlar ajratilgan sharoitda +4°S dan yuqori bo‘lmagan haroratda saqlanadi.

152. Go‘shtni fizik-kimyoviy tekshirish.

Go‘shtning yangiligiga gumon bo‘lganida u organoleptik tekshirishlardan, quyidagi amaldagi me’yoriy hujjatlarda ko‘zda tutilgan usullarni qo‘llagan holda o‘tkaziladi:

a) go‘sht (qoramol, qo‘y-echki, ot, cho‘chqa va boshqa) uchun - “Go‘sht. Namunalar olish usullari va yangiligini organoleptik aniqlash usullari” davlat standarti;

b) quyonlar go‘shti uchun “Quyonlar go‘shti. Namunalar olish usullari. Sifatini organoleptik baholash usullari” davlat standarti;

v) parrandalar go‘shti uchun — “Parrandalar go‘shti. Namunalar olish usullari. Sifatini organoleptik baholash usullari” davlat standarti.

Go‘shtning yangiligini baholashda u kimyoviy va mikroskopik tekshirishdan, tegishli davlat standartlarida ko‘zda tutilgan go‘shtning yangiligini kimyoviy va mikroskopik tekshirish usullari qo‘llanilgan holda o‘tkaziladi. Mol go‘shti uchuvchi yog‘ kislotalari miqdorini, bulonda oqsillarning birlamchi parchalanish mahsulotlarini aniqlash va mikroskopik tekshirish usulida tekshiriladi. Quyon go‘shti ammiak va ammoniy tuzlarini, uchuvchan yog‘ kislotalari miqdorini, bulonda oqsillarning birlamchi parchalanish mahsulotlarini aniqlash va mikroskopik tekshirish usulida tekshiriladi. Parranda go‘shti ammiak va ammoniy tuzlarini, peroksidazani, uchuvchan yog‘ kislotalari miqdorini, yog‘ning kislotalik sonini, yog‘ning perekis sonini aniqlash va mikroskopik tekshirish usulida tekshiriladi.

Zarur hollarda barcha turdagi mollar go‘shtining yetilish darajasini, ushbu go‘shtni uzoq muddat saqlash hamda transportda tashishga yaroqligini va uning yangililigini aniqlashda “Go‘sht. Gistologik tekshirish usuli” davlat standartida ko‘rsatilgan gistologik tekshirish usullari qo‘llaniladi.

Parranda go‘shtining yangilik darajasini baholashda gumon bo‘lganda “Parranda go‘shti. Gistologik tekshirish usuli” davlat standartida ko‘rsatilgan gistologik tekshirish usullari qo‘llaniladi.

153. Go‘sht yangi deb hisoblanadi uning organoleptik ko‘rsatkichlari va qaynatib ko‘rish probasi (tashqi ko‘rinishi, rangi, konsistensiyasi, hidi, shuningdek bulon tiniqligi va xushbo‘yligi) yangi go‘shtga muvofiq kelsa, iz ko‘chirish-surtmasida mikroflora topilmasa yoki preparatning ko‘rish maydonida kamdan-kam kokklar va tayoqchasimon bakteriyalar (10 tagacha mikrob tanachalari) uchraganda va to‘qimalar parchalanish qoldig‘i bo‘lmaganda, bulonga mis oltingugurt nordoni qo‘shilganda u tiniqligicha qoladi, uchuvchan yog‘ kislotalari miqdori 1 g namunada KON 4 mg gacha (quyon go‘shtida — KON 2,25 mg gacha, parranda go‘shtida KON 4,5 mg gacha) bo‘ladi; quyon va parranda go‘shti ammiak va ammoniy tuzlariga tekshirilganda ekstrakt zangori-sariq tusga kiradi, tiniqligicha qoladi yoki yengil loyqalanadi. Parranda go‘shtida (suvda suzuvchi va jo‘jalardan tashqari) ekstrakt 1-2 daqiqa ichida qo‘ng‘ir-malla tusga o‘tuvchi ko‘kish-zangori rangga kiradi.

154. Go‘sht yangiligi, ko‘p bo‘lmagan organoleptik o‘zgarishlarda gumonli deb hisoblanadi: uning yuzasi nam, yengil yopishqoq, qoraygan, mushaklar kesilganda yopishqoq va to‘q-qizil rangda, muzi eritilgan go‘shtda esa kesma yuzasidan to‘qroq go‘sht shirasi oqadi, go‘sht hidi aynishga moyil yengil nordonroq, bulon yengil eski go‘sht hidi bo‘lgan tiniq yoki loyqa, iz ko‘chirish-surtmasida ko‘pi bilan 30 ta mikrob (o‘rtacha), shuningdek to‘qimaning parchalangan izi topiladi, bulonga mis sulfat nordon tuzi eritmasi qo‘shilganda bulonning loyqalanishi, muzlatilgan go‘shtning bulonida esa-bo‘lakchalar paydo bo‘lib intensiv loyqalanishi kuzatiladi, uchuvchan yog‘ kislotalari miqdori 1 g mahsulotda KON 4 dan 9 mg gacha (quyon go‘shtida — KON 2,25 dan 9 mg gacha, parranda go‘shtida — KON 4,5 dan 9,0 mg gacha), quyon va parranda go‘shtini ammiak va ammoniy tuzlariga tekshirilganda ekstrakt intensiv-sariq rangga kiradi, kuchli loyqalanish kuzatiladi, muzlatilgan go‘sht uchun esa cho‘kma tushishi kuzatiladi.

Yangiligi gumon qilingan go‘sht qaynatilgan kolbasaga ishlatiladi yoki XVI bo‘limga muvofiq tegishli tozalashdan (yopishqoq, o‘zgargan qismlarini ajratib olish va utilizatsiya qilish), zarur hollarda yuvishdan so‘ng qaynatiladi.

155. Go‘sht quyidagi o‘zgarishlarda yangi emas deb hisoblanadi: uning yuzasi shilimshiq yoki mog‘or bilan qoplangan, mushaklar kesmada nam, yopishqoq, qizil-malla rangda, muzi eritilgan go‘shtda esa yuzasidan loyqa go‘sht sharbati oqadi, go‘sht hidi irigan, bulon loyqa ko‘plab bo‘lakchalari va keskin qo‘lansa hid bilan, surtmaning ko‘rish maydonida 30 tadan ko‘p mikroblar topiladi, to‘qimalarning ko‘plab parchalanganligi kuzatiladi, bulonga mis sulfat nordon tuzi eritmasi qo‘shilganda jelesimon cho‘kma hosil bo‘lishi, muzlatilgan go‘shtning bulonida esa-yirik bo‘laklar mavjudligi kuzatiladi, uchuvchan yog‘ kislotalari 1 g mahsulotda (go‘shtning turidan qat’i nazar) KON 9 mg.dan ko‘p bo‘ladi. Quyon va parranda go‘shtlari ammiak va ammoniy tuzlariga tekshirilganda ekstrakt sariq-pushti yoki to‘q pushti rangga kiradi, cho‘kmaga tushuvchi yirik bo‘lakchalarning tez paydo bo‘lishi kuzatiladi. Parranda go‘shtidagi peroksidazani aniqlaganda (suvda suzuvchi parrandalar va jo‘jalardan tashqari) ekstrakt yoki ko‘kish-zangori, yoki qo‘ng‘ir-malla rangga kiradi.

Yangi emas deb topilgan go‘sht utilizatsiya qilinadi.

156. Go‘sht, kasal yoki agoniya holatida so‘yilgan hayvondan olinganligi gumon qilinganda, bakteriologik tekshirishdan tashqari, XV bo‘limda ko‘rsatilgani singari qaynatib ko‘rish, formalin bilan reaksiya (formalli reaksiya) probasi o‘tkaziladi.

Tana go‘shti yaxshi organoleptik ko‘rsatkichlarga ega va patogen mikroblar yo‘q bo‘lganda go‘sht sog‘lom hayvondan olingan deb hisoblanadi. Qaynatib ko‘rish probasida bulonning organoleptik ko‘rsatkichlari (tashqi ko‘rinishi, rangi, tiniqligi, hidi) yangi go‘shtga muvofiq keladi.

Kasal, shuningdek agoniya holatida so‘yilgan hayvonlar go‘shti chala yoki yomon qonsizlantirilgan, limfa tugunlari sirensimon-pushti yoki ko‘kimtir rangda bo‘ladi. Go‘shtda patogen mikrofloralar bo‘lishi mumkin. Qaynatib ko‘rish probasida bulon loyqa, bo‘lakchalari bilan, go‘shtga xos bo‘lmagan yot hidga ega bo‘ladi. Ushbu holatda qo‘shimcha ko‘rsatkichlar: peroksidazaga salbiy reaksiya, rN 6,6 va undan yuqori, yirik shoxli mol go‘shti uchun ijobiy reaksiya — formol va mis sulfat nordon tuzi eritmasi reaksiyasida ekstraktda bo‘laklar yoki jelesimon burda paydo bo‘lishi.

*Izoh. rNni aniqlashga, peroksidazaga, formol va mis sulfat nordon tuzi eritmasi bilan bo‘ladigan reaksiyalar qo‘yilgunga qadar go‘sht kamida 20 — 24 soat davomida yetilishi shart.

XVII. Zararsizlantiriladigan go‘sht va go‘sht mahsulotlarini qayta ishlash tartibi

157. Ishlov berilmasdan oziq-ovqat uchun chiqarilishi mumkin bo‘lmagan go‘sht va go‘sht mahsulotlari, ushbu qoidalarga muvofiq, zararsizlantirilishi zarur.

158. Go‘sht va go‘sht mahsulotlarini zararsizlantirish uchun maxsus asbob-uskunalari bo‘lmagan korxonalarda, go‘shtni 100°S dan kam bo‘lmagan haroratda qaynashini ta’minlaydigan, avtoklavlar, yopiq yoki ochiq qozonlar yoki boshqa sig‘imlar o‘rnatilishi va ushbu mahsulotlar qaynatilgandan so‘ng vaqtinchalik saqlanadigan alohida kameralar jihozlanishi shart.

159. Qaynatish bilan zararsizlantiriladigan (xo‘jalik sharoitida, bozorga sotish uchun keltirilgan, shuningdek korxonalarda) go‘sht va go‘sht mahsulotlariga quyidagi tartibda zararsizlantiriladi:

a) go‘sht va go‘sht mahsulotlari massasi ko‘pi bilan 2 kg, qalinligi 8 sm gacha bo‘laklanib ochiq qozonlarda 3 soat davomida, yopiq qozonlarda bug‘ning ortiqcha bosimi 0,5 MPa bo‘lganda 2,5 soat davomida qaynatib zararsizlantiriladi. Agarda bo‘lak ichida harorat kamida 80°S ga yetgan bo‘lsa, cho‘chqa go‘shtining rangi kesmada oq-kul rang tusga, boshqa hayvonlarning go‘shti esa kul rang tusga, qonsimon tovlanish belgilarisiz qaynatilgan go‘sht kesmasining yuzasidan oqadigan sharbat rangsiz bo‘lsa go‘sht zararsizlantirilgan deb hisoblanadi.

Elektr yoki gaz pechkalari bilan jihozlangan go‘sht kombinatlarida qaynatish bilan zararsizlantiriladigan go‘sht, XVI bo‘limda ko‘rsatilgan tartibda go‘sht nonlari, shuningdek kondensiyasi bo‘yicha konserva uchun ishlatiladigan go‘shtga bo‘lgan talablarga javob berganda va ushbu Qoidalarning ushbu bo‘limida ko‘zda tutilgan shartlarga rioya etilganda, konservalar tayyorlash uchun ishlatiladi;

b) ichki yog‘ va shpik quyidagicha eritiladi: eritilgan yog‘da harorat 100°S gacha yetkazilishi shart, ushbu haroratda u 20 daqiqa saqlanadi;

v) parranda va quyonlarning tana go‘shtlari 100°S haroratda kamida 1 soat, parrandalar salmonelyozida esa bir yarim soat davomida qaynatiladi;

g) parrandalar pasterelyozida tana go‘shtlari 100°S haroratda qaynatilib, kamida 30 daqiqa davomida pishiriladi. Tovuq va o‘rdak tana go‘shtlari, shuningdek ochiq tovalarda yoqqa botirish yo‘li bilan yog‘ harorati kamida 100°S va undan yuqori bo‘lib kamida 30 daqiqa davomida qovurib zararsizlantiriladi, g‘oz, kurka tana go‘shtlari duxovka shkaflarida 180°S haroratda kamida 90 daqiqa, o‘rdak tana go‘shti esa xuddi shu sharoitda kamida 60 daqiqa toblab pishiriladi;

d) stafilakokkozda parrandalar tana go‘shtlari qaynab turgan suvda (100°S) to‘liq botirilgan holda tovuq va o‘rdak tana go‘shtlari kamida 60 daqiqa, g‘oz va kurka tana go‘shtlari kamida 90 daqiqa davomida pishiriladi.

Parrandalarning tana go‘shtlari yoqqa to‘liq botirish yo‘li bilan ochiq tovalarda yog‘ning harorati 120°S darajada: parrandalar tana go‘shti kamida 45 daqiqa, o‘rdak—kamida 60 daqiqa, g‘oz va kurkalar kamida 80 daqiqa zararsizlantiriladi.

Duxovka shkafida 150 — 180°S haroratda toblab-qovurib zararsizlantirilganda parranda va o‘rdak tana go‘shtlari kamida 60 daqiqa, g‘oz va kurkalar—kamida 90 daqiqa qovuriladi. Parrandalarning tana go‘shtlari, ko‘krak mushaklari qatlamida harorat 90°S ga yetganda, zararsizlantirilgan deb hisoblanadi.

160. Sistitserkoz bilan zararlangan go‘sht muzlatish, tuzlash yoki qaynatish yo‘li bilan zararsizlantiriladi:

a) tsistitserkoz (finnoz) bilan zararlangan go‘shtni sovuq bilan zararsizlantirish quyidagi tartibda amalga oshiriladi.

Cho‘chqalarning go‘shti muskulatura qatlamidagi haroratini -10°S ga yetkazish, keyinchalik kamera havosining harorati -12°S da 10 sutka davomida saqlash yoki muskulatura qatlamida -12°S ga yetkazish, keyinchalik kamera havosining harorati -13°S da 4 sutka davomida saqlash yo‘li bilan muzlatiladi. Harorat tos-son mushaklari qatlamining 7 — 10 sm chuqurligida o‘lchanadi.

Yirik shoxli mollarning go‘shti muskulatura qatlamida haroratni -12°Sga yetkazish keyinchalik saqlamasdan yoki muskulatura qatlamida haroratni -6°Sga yetkazish keyinchalik saqlash kamerasida -9°S haroratda kamida 24 soat saqlash yo‘li bilan muzlatiladi.

Muzlatib zararsizlantirilgan go‘sht qiymali kolbasa mahsulotlariga yoki qiymali konserva tayyorlash uchun ishlatiladi;

b) kuchli tuzlash uchun go‘sht massasi ko‘pi bilan 2,5 kg bo‘lgan bo‘laklarga bo‘linadi, go‘sht massasining 10 foizi hisobida olingan osh tuzi ishqalanadi va sepiladi, so‘ngra osh tuzi konsentratsiyasi 24 foiz bo‘lgan namakob quyiladi va 20 kun saqlanadi.

161. Ushbu Qoidalarning III, IV, V, VI bo‘limlarida ko‘rsatilgan kasalliklarda go‘shtni kolbasa, go‘sht noni va konservalarga qayta ishlash kolbasa va konserva sexlarida quyidagi shartlarga rioya qilinganda ruxsat etiladi.

Tana go‘shtini bo‘laklash, qiyma tayyorlash, konserva bankalarini go‘sht bilan to‘ldirish va hokazo ishlar alohida stollarda, idishlarda, xonalarda (sexlarda) yoki alohida smenada, veterinariya vrachining nazorati ostida amalga oshiriladi. Tana go‘shtini bo‘laklashda olinadigan barcha nooziq-ovqat chiqindilari kamida 3 soat davomida qaynatilgandan so‘ng korxonadan chiqarishga ruxsat etiladi yoki hayvonlarning quruq ozuqasi tayyorlanadi.

162. Kolbasa 88 — 90°S haroratda, baton ichidagi haroratni kamida 75°S ga yetkazish uchun zarur bo‘lgan vaqt davomida qaynatiladi.

163. Go‘shtni go‘sht noniga qayta ishlaganda ularning vazni ko‘pi bilan 2,5 kg dan bo‘lishi shart. Nonlarni yopish kamida 120°S haroratda 2 — 2,5 soat davomida amalga oshiriladi, bunda mahsulot ichidagi harorat yopish jarayonining oxirida kamida 85°S bo‘lishi shart.

164. Qaynatib-dudlangan ko‘krak va to‘sh tayyorlashda ular 89 — 90°S haroratda, ko‘krak go‘shti-kamida 1 soat 35 daqiqa va to‘sh go‘shti -1 soat 50 daqiqa pishiriladi, mahsulot qatlamidagi harorat 80°Sga yetkazilishi shart.

165. Ushbu Qoidalarga muvofiq zararsizlantirish talab etiladigan konservalarni sterilizatsiya qilish tegishli texnologik yo‘riqnomalarga rioya qilingan holda amalga oshiriladi.

Oziq-ovqat maqsadlari uchun yaroqli deb topilgan majburan so‘yilgan hayvonlarning tana go‘shtlari qaynatish probasi bilan tekshiriladi. Go‘sht xomashyolarga bo‘lgan talablarga javob bersa konserva tayyorlashga ruxsat etiladi.

166. Zararsizlantiriladigan go‘sht qayta ishlangan barcha holatlarda, ish tugagandan so‘ng xonalar, barcha asbob-uskunalar va idishlar dezinfeksiya qilinadi. Go‘shtni qayta ishlashda ishlatilgan apparaturalar kalsiyli sodaning 5 foizli issiq eritmasi yoki boshqa preparatlar bilan amaldagi yo‘riqnoma ko‘rsatmalariga muvofiq yuviladi.

Ishlab chiqarish suvlari belgilangan tartibda zararsizlantiriladi. Maxsus kiyimlar oldin dezinfeksiya (avtoklavda yoki qaynatilib) qilingandan keyin yuvishga jo‘natiladi.

Qoidalarning bajarilishi ustidan nazorat qilish davlat veterinariya nazorati zimmasiga yuklanadi.

Qoidalarni bajarish mas’ulligi hayvonlarni so‘yish va ularning mahsulotlarini qayta ishlovchi xo‘jalik, korxona va muassasa rahbarlari, egalari, mulkiy shaklidan va tobeligidan qat’iy nazar sovuqxonalarning rahbarlari, shuningdek hayvon egalari zimmasiga yuklanadi.

Go‘shtni fizik-kimyoviy tekshirish usullari 8-ilova eritilgan yog‘larni tekshirish usullari va yog‘larning fizik-kimyoviiy ko‘rsatkichlari 9-ilova, kolbasa mahsulotlari va qazini tekshirish usullari. Qazining fizik-kimyoviy ko‘rsatgichlari 10-ilova, laboratoriya tekshirishlari uchun go‘sht va go‘sht mahsulotlaridan namunalar olish me’yori11-ilova)

Qoidalarning bajarilishi ustidan nazorat qilish davlat veterinariya nazorati zimmasiga yuklanadi.

1-ilova (razmer A4)

RESPUBLIKA UZBEKISTAN GOSUDARSTVENNIY VETERINARNIY NADZOR	Forma № 1 Vidayetsya veterinarnimi vrachami gosvetuchrejdeniy na jivotnix vklyuchaya ptits, rib, nasekomix), a takje biologicheskiye obyekti, ispolzuyemie dlya razmnojeniya
_____________________________
(subyekt Respubliki Uzbekistan)
_____________________________
(rayon, (gorod))
VETERINARNOYE SVIDETELSTVO №
№ _____________
ot “___”_____________200 g.
Ya, nijepodpisavshiysya veterinarniy vrach, vidal nastoyaщeye veterinarnoye svidetelstvo
__________________________________________________________________
(komu — naimenovaniye yuridicheskogo litsa ili F.I.O. fizicheskogo litsa)
__________________________________________________________________
v tom, chto pri veterinarnom osmotre podlejaщix otpravke
__________________________________________________________________
(ukazat vid jivotnix, biologicheskix obyektov)
______________________ v kolichestve ______________________ golov (mest, shtuk) bolnix i podozritelnix po zabolevaniyu zaraznimi boleznyami ne obnarujeno, i oni vixodyat (vivozyatsya) iz
__________________________________________________________________
(ukazat naimenovaniye organizatsii-otpravitelya, polniy adres, v t. ch.
__________________________________________________________________
rayona, oblasti, kraya, avtonomnogo obrazovaniya ili respubliki v sostave RUz) blagopoluchnogo po osobo opasnim i karantinnim boleznyam jivotnix. Pri otpravke na eksport ukazivayut blagopoluchiye xozyaystva i mestnosti soglasno trebovaniyam strani-importera i srok ix blagopoluchiya (mes., let)
__________________________________________________________________
Jivotnie naxodilis v Respublike Uzbekistan s rojdeniya, ne meneye 6 mesyatsev (nujnoye podcherknut) ili ______________ mesyatsev.
Jivotnie pered otpravkoy karantinirovalis ________________________________
(mesto karantinirovaniya i kolichestvo dney)
_________________________________________________________________
V period karantinirovaniya jivotnie ne imeli kontakta s drugimi jivotnimi; ejednevno klinicheski osmatrivalis i u nix izmeryalas temperatura tela; v den vidachi svidetelstva obsledovani, bolnix i podozritelnix v zabolevanii ne viyavleno. V period karantinirovaniya material ot jivotnix issledovalsya v gosudarstvennoy veterinarnoy laboratorii ____________________________________,
(ukazat naimenovaniye laboratorii)
i bili polucheni sleduyuщiye rezultati:
Naimenovaniye bolezni Rezultati issledovaniya	Data issledovaniya	Metod issledovaniya
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Provedena immunizatsiya protiv:
___________________________________________ “___” __________200 __g.
___________________________________________ “___” __________200 __g.
___________________________________________ “___” __________200 __g.
___________________________________________ “___” __________200 __g.
___________________________________________ “___” __________200 __g.
Jivotnie obrabotani protiv parazitov:
___________________________________________ “___” __________200 __g.
___________________________________________ “___” __________200 __g.
___________________________________________ “___” __________200 __g.
Upakovochniy material i soprovojdayuщiye gruzi proisxodyat neposredstvenno iz xozyaystva-postavщika i ne kontaminirovani vozbuditelyami infeksionnix bolezney.
Jivotnie napravlyayutsya
__________________________________________________________________
(punkt naznacheniya i poluchatel)
__________________________________________________________________
pri sertifikatsii (gruzovoy vedomosti, nakladnoy)№ _______ot “___”________ goda dlya
__________________________________________________________________
(otkorma, razvedeniya, prodaji, uboy i t. d.) i sleduyut
__________________________________________________________________
(jeleznodorojnim, vodnim, avtomobilnim, vozdushnim transportom; № avtomobilya, vagona, nazvaniye sudna, № reysa i t. d.)
Po marshrutu: ______________________________________________________
__________________________________________________________________
(ukazat osnovnie punkti sledovaniya)
__________________________________________________________________
Transportnie sredstva ochiщeni i prodezinfitsirovani
OSOBIE OTMETKI:
__________________________________________________________________
(zapolnyayetsya pri otpravke jivotnix, perebolevshix osobo opasnimi zabolevaniyami,
__________________________________________________________________
perevozke na osobix usloviyax i po spetsialnomu razresheniyu (ukazaniyu), kem ono dano,
__________________________________________________________________
nomer i data)
__________________________________________________________________
(otmetki organov gosvetnadzora ob osmotre pri pogruzke, vigruzke, v puti sledovaniya)
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Svidetelstvo pred’yavlyayetsya dlya kontrolya pri pogruzke, v puti sledovaniya i peredayetsya gruzopoluchatelyu. Kopii svidetelstva nedeystvitelni. Pri ustanovlenii narusheniy poryadka zapolneniya blanka svidetelstvo peredayetsya glavnomu gosvetinspektoru subyekta Respubliki Uzbekistan po mestu vida�i s ukazaniyem viyavlennix narusheniy.
Veterinarniy vrach
__________________________ podpis i polnoye naimenovaniye doljnosti,
__________________________ familiya, initsiali)
M.P.
	Forma № 1
RESPUBLIKA UZBEKISTAN GOSUDARSTVENNIY VETERINARNIY NADZOR	Vidayetsya veterinarnimi vrachami gosvetuchrejdeniy na jivotnix vklyuchaya ptits, rib, nasekomix), a takje biologicheskiye obyekti, ispolzuyemie dlya razmnojeniya
_______________________
(subyekt Respubliki Uzbekistan)
________________________
^(rayon, (gorod))
________________________
(naimenovaniye vetuchrejdeniya)
KOREShOK VETERINARNOGO SVIDETELSTVA
№ _____________
ot “___”_____________200 g.
Ya, nijepodpisavshiysya veterinarniy vrach, vidal nastoyaщeye veterinarnoye svidetelstvo
__________________________________________________________________
(komu— naimenovaniye yuridicheskogo litsa ili F.I.O. fizicheskogo litsa)
__________________________________________________________________
v tom, chto pri veterinarnom osmotre podlejaщix otpravke
__________________________________________________________________
(ukazat vid jivotnix,
________________________________________________________________
biologicheskix obyektov)
_________________ v kolichestve _______________________golov (mest, shtuk) bolnix i podozritelnix po zabolevaniyu zaraznimi boleznyami ne obnarujeno, i oni �ixodyat (vivozyatsya) iz
__________________________________________________________________
(ukazat naimenovaniye organizatsii-otpravitelya,
_________________________________________________________________
polniy adres, v t. ch. naimenovaniye naselennogo punkta, ulitsi i nomer doma,
__________________________________________________________________
rayona, oblasti, kraya, avtonomnogo obrazovaniya ili respubliki v sostave RUz)
blagopoluchnogo po osobo opasnim i karantinnim boleznyam jivotnix. Pri otpravke na eksport ukazivayut blagopoluchiye xozyaystva i mestnosti soglasno trebovaniyam strani-importera i srok ix blagopoluchiya (mes., let)
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Jivotnie naxodilis v Respublike Uzbekistan s rojdeniya, ne meneye 6 mesyatsev (nujnoye podcherknut) ili _______________ mesyatsev. Jivotnie pered otpravkoy karantinirovalis _________________________________
(mesto karan�inirovaniya i kolichestvo dney)
__________________________________________________________________
V period karantinirovaniya jivotnie ne imeli kontakta s drugimi jivotnimi; ejednevno klinicheski osmatrivalis i u nix izmeryalas temperatura tela; v den vidachi svidetelstva obsledovani, bolnix i podozritelni v zabolevanii ne viyavleno. V period karantinirovaniya material ot jivotnix issledovalsya v gosudarstvennoy veterinarnoy laboratorii _____________________________,
(ukazat naimenovaniye laboratorii)
i bili polucheni sleduyuщiye rezultati:
Naimenovaniye bolezni Rezultati issledovaniya	Data issledovaniya	Metod issledovaniya
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Provedena immunizatsiya protiv:
___________________________________________ “___” __________200 __g.
___________________________________________ “___” __________200 __g.
___________________________________________ “___” __________200 __g.
___________________________________________ “___” __________200 __g.
___________________________________________ “___” __________200 __g.
Jivotnie obrabotani protiv parazitov:
___________________________________________ “___” __________200 __g.
___________________________________________ “___” __________200 __g.
___________________________________________ “___” __________200 __g.
Upakovochniy material i soprovojdayuщiye gruzi proisxodyat neposredstvenno iz xozyaystva-postavщika i ne kontaminirovani vozbuditelyami infeksionnix bolezney. Jivotnie napravlyayutsya
__________________________________________________________________
(punkt naznacheniya i poluchatel)
__________________________________________________________________
pri sertifikatsii (gruzovoy vedomosti, nakladnoy) №_______ ot “___”__________ goda dlya
__________________________________________________________________
(otkorma, razvedeniya, prodaji, uboy i t. d.) i sleduyut
__________________________________________________________________
(jeleznodorojnim, vodnim, avtomobilnim, vozdushnim transportom;
__________________________________________________________________
№ avtomobilya, vagona, nazvaniye sudna, № reysa i t. d.)
Po________________________________________________________________marshrutu:
__________________________________________________________________
(ukazat osnovnie punkti sledovaniya)
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Transportnie sredstva ochiщeni i prodezinfitsirovani
OSOBIE OTMETKI:
__________________________________________________________________
(zapolnyayetsya pri otpravke jivotnix, perebolevshix osobo opasnimi
__________________________________________________________________
zabolevaniyami, perevozke na osobix usloviyax i po spetsialnomu razresheniyu
__________________________________________________________________
(ukazaniyu), kem ono dano, nomer i data)
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
(otmetki organov gosvetnadzora ob osmotre pri pogruzke, vigruzke, v puti sledovaniya)
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Svidetelstvo pred’yavlyayetsya dlya kontrolya pri pogruzke, v puti sledovaniya i peredayetsya gruzopoluchatelyu. Kopii svidetelstva nedeystvitelni. Pri ustanovlenii narusheniy poryadka zapolneniya blanka svidetelstvo peredayetsya glavnomu gosvetinspektoru subyekta Respubliki Uzbekistan po mestu vidachi s ukazaniyem viyavlennix narusheniy.
	Veterinarniy vrach
______________________________________ podpis i polnoye naimenovaniye doljnosti,
_______________________________________ familiya, initsiali)
M.P.

2-ilova (o‘lcham) 1/2 A4

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI DAVLAT VETERINARIYA NAZORATI	Forma № 4 Davlat va idoraviy veterinariya mutaxassislari tomonidan barcha nazorat ostidagi yuklarni faqat tuman (shahar) hududida tashishda beriladi
______________________
(viloyat)
______________________
(tuman, shahar)
______________________
(veterinariya tashkiloti nomi)
VETERINARIYA MA’LUMOTNOMASI __________son
	“_____” ___________ 20 ___ y.
Men, quyida imzo chekuvchi veterinariya vrachi, ushbu ma’lumotnomani
__________________________________________________________________
(kimga — yuridik shaxsning nomi �ki jismoniy shaxsning ismi-sharifi)
berildi shu haqdakim, ushbu shaxs ga qarashli _____________________________________
	(mahsulotning nomi:
__________________________________________________________________
hayvonlarning (parrandalar, baliqlar) turi, jinsi, yoshi)
soni ___________________	______________________	_____________________
(joy, dona, kg, bosh)	(idish turi)	(tamg‘a, markirovka)
quyidagi___________________________________________________________________
(tekshirishlar, emlashlar, ishlovlar, zararsizlantirishlar
______________________________________________________________dan utkazilgan
konservatsiyalash, pasterizatsiya va boshqa)
Mahsulotlar, hayvonlar _____________________________________________________
(quyidagi marshrut bilan
____________________________________ ____________________________________
(qayerga)	(bo‘rdoqiga boqish, so‘yish, sotish
_____________________________________________________uchun yuborilayapti.
saqlash, qayta ishlash va boshqalar)
MAXSUS MA’LUMOTLAR:_________________________________________________
	(veterinariya tamg‘a raqami, hayvonning
_________________________________________________________________
inventar raqami yoki laqabi)
___________________________________________________________________________
(maxsus sharoitlarda jo‘natilganda to‘ldiriladi)
Veterinariya ma’lumotnomasini asl nusxasi berildi va u tuman (shahar) hu�udida ta’sir etadi
	_________________________________
	(ismi-sharifi)
	_____________________________
	(lavozimi)
	_____________________________
	(sana va imzo)

3-ilova

Hayvonlarni kuyishdan oldingi veterinariya ko‘rigi hamda kushxona (so‘yish maydoncha)larda go‘sht va go‘sht mahsulotlarini veterinariya sanitariya ekspertiza natijalarini qayd qilish

JURNALI

old tomoni
T-r	Hayvon kelib tushgan kun	Hayvon turi	Bosh soni	Hayvonni yuborgan tashkilot nomi: hayvon egasinning familiyasi, ismi va adresi	Veterinariya guvohnomasi raqami va berilgan sanasi: ma’lumot bergan veterinariya vrachining familiyasi	So‘yishdan oldingi veterinariya ko‘rigi natijasi
						Klinik ko‘rik ma’lumoti va tana harorati o‘lchami	Veterinariya vrachining xulosasi