Lingvist oxirgi shakl 1-son indd
Download 1.51 Mb. Pdf ko'rish
|
Lingvist OXIRGI SHAKL 1-son
|
Iqtibos uchun:
Қалыбеков , Б . Е . “ Қазақ терминологиясының кейбір өзекті мәселелері ”. O‘zbekiston: til va madaniyat. Lingvistika. 2023/1 (1): 31-51. 32 Болат ҚАЛЫБЕКОВ дамуының жалпы заңдылықтары негізінде жасалады [1,63]. Термин жасау барысында мынаны ескеру қажет - терминдер белгілі бір ұғымдарға тән белгілерді ғана емес, осы ғылымның өзге де ұғым-түсініктері мен белгілі бір деңгейдегі байланысын білдіруі керек. Д.С.Лотте айтқандай: «Ғылыми терминология сөздердің жәй ғана жиынын емес, белгілі бір дәрежеде өзара байланыстағы сөздер мен сөз тіркестерінің жүйесін де білдіреді» [2,72]. Осылайша, белгілі бір жүйеге кіретін кез келген ғылыми термин осы саладағы терминологияның жүйелілік талабын қанағаттандырады. Сондықтан да жекелеген терминдерге баға беру кезінде оларды берілген жүйені құраушы бөлшектер ретінде қарау керек. Лексикамыздың термин сөздермен толығып, баюына кесел жасайтын кейбір көзқарастар туралы профессор Қ.Жұбанов «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» [3,279] атты еңбегінде айта келіп, оларды қабылдауда басшылыққа алынатын 11 ұстанымды талдап берген болатын. Мұнда әсіресе Қ.Жұбановтың қазақ алфавитінің құрамына ф, х әріптерін енгізу туралы ұсынысын айтуға болады. Профессор Ө.Айтбаев «Термин және оның дәуірлік сипаты» еңбегіңде терминдік сипат ала бастаған сөздердің күнделікті қолданыстағы болмысын ғылыми таразыға салуға мүмкіндік жасалғанын айта келіп, баспасөз материалдарын, публицистикалық әдебиетті, ғылыми-зерттеу жұмыстарын, түрлі оқулықтар мен оқу құралдарын үнемі қадағалап қарастырып, жаңа қолданыстарды терминком талқысына салып отыруды дәстүрге айналдыру қажеттігіне тоқталады [ 4,160]. Профессор Н.А.Баскаков термин жасауда негізге алатын басты-басты бес принциптерді ұсынады: 1) аударма, 2) калька арқылы, 3) сипаттама аударма, 4) күрделі сөз, 5) қосымшалар арқылы [5,5-71]. Терминжасамның ұлттық үлгілерін қалыптастыру мәселелері жайлы ф.ғ.д., профессор Ш.Құрманбайұлының айтқан пікірі құптарлық: «Осы уақытқа дейін бізде көбінесе шетелдік, оның ішінде латын, грек тілдерінен енген терминдік элементтерді пайдалана отырып термин жасасақ, терминологиядағы жүйелілік сақталады деген пікірге иек артып келдік. Ал ұлт тіліндегі термин шығармашылығын дамытып, өз тіліміздің ішкі мүмкіндігін пайдалана отырып та ұлтық терминқорымызды жүйелі қалыптастыруға болатындығын ғылыми негіздеп, терминологияның практикалық жұмыстарын сол бағытта жүргізуге көңіл бөлінбеді»-дей келе, соңғы жылдары біршама өнімді жұмсалып жүрген |
