Lipidlar ularning tabiy manbalari

Fosfolipidlar (fosfatidlar).
Fosfolipidlar xujayra tarkibida oksil-lipid kompleksi sifatida uchraydi. Xar xil fosfatidlar avalombor tarkibidagi spirtlar va azotli moddalar- serin, etanodamin va xolin- bilan fark kiladi.
СН₃ N-СН-СООН ОН-СН₂-СН_2-NН₂ НО-СН_2- СН_2- N СН₃
 СН₃
СН₂-ОН
serin etanolamin xolin
Letsitinlar tarkibida xolin bor.
СН₂-О-СО-R₁
СН-О-СО-R_{2 } СН₃
СН₂О Р-О-СН₂- СН₂-N  СН₃
CН₃
letsitin
Letsitinlar,kefalinlar (fosfatidiletolaminlar) va fasfatidilserinlar fosfatidlarga kiradi.

Sterin va steridlar.
Sterinlar, deb yukori molekulyar xalkali spirtlarga aytiladi. Steridlar esa murakkab efirlar bulib, ularning tarkibiga sterinlar (xolestirin va boshkalar) va yukori molekulyar moy kislotalari asosan palmitin kislotasi kiradi.
Xolesterin- sterinlarning vakili, xayvonot tukimalarida uchraydi. Usimliklarda ximiyaviy jixatdan xolestirinlardan fark kiladigan sterinlar (fitosterinlar) uchraydi.
Achitki va kuzikorinlarda ergosterin tuyinmagan xolesterin bor. UB-nurlari ta‘sirida ergosterin Д₂ vitaminga aylanadi.

Sabzavot va mevalarning lipidlari.

Kartoshkani saklash jarayonida yoglarning biosintezi davom etadi. 5oy mobaynida (noyabr-mart) 6 nav kartoshka tuganaklarida lipidlarning umumiy mikdori 25-30% ga oshadi. Bu kupayish asosan tuyinmagan kislotalar xisobidan boradi, tuyingan kislotalar mikdori bulsa uzgarmaydi.
Mumlar bargni,tana,mevani yupka kavat bilan koplaydi va shu orkali ularni sulishidan, xullanishidan va natijada fitopatogen mikroblar bilan zaxarlanishdan saklaydi, chunki meva sirtida xamma vakt mavjud bulgan sporalarni unib usishi uchun tomchili suv zarur.
SHuning uchun, meva va sabzavot sirtidan mumli kavat yukotilsa,ular transportirovka va saklash jarayonlarida tez kasallanadi.
Olma kutikulasi- xujayradagi tashkari membrana- epidermis devorlarini koplaydi va mevalarning gaz almashinuvini boshkaradi.
Mumlar bilan birgalikda kutikula tarkibida kutin va tritermin birikmalari kiradi. Kutin (kutikulyar memranalar strukturasini formalaydigan kattik modda) asosan trioksitsearin, oksistearin va dioksipalmitin kislotalari tashkil kiladi. Triterpen birikmalarning kup kismini ursol kislotasi tashkil kiladi va shuning uchun kutikulaning bu kismini ursol kislotasi, deb yuritiladi. Kutikula kalinligi xar xil buladi.
Mevalarni saklash jarayonida kutikulyar moddalarning biosintezi tuxtamaydi, ammo uning tezligi asta-sekin susayadi.
Fosfolipidlar xuddi yoglarday jamgarilmaydi va xujayra membranalarining muxim komponentlari bulishi tufayli xujayra metabodizmida muxim boshkaruvchi rolini bajaradi.
Seskiviterpenlarning muximi abtsiz kislotasi usimliklar usishning ma‘lum kuchli endogen ingibitorlaridan xisoblanadi. Bu kislotaning bulishi orkali urug va tuganaklarning tanch xolatda bulishi tushuntiriladi. Seskiviterpenlarga kartoshkaning fitoalleksini (garmdori,tomat) misol bula oladi va ularning fitopatogen mikroblarga chidamliligi shu modda orkali aniklanadi.
Seskviterpen uglevodorodli farnezen olma sirtki tukimalarining kungirlanishi (“zagar”)ni boshlab berishi mumkin. Xom mevalarda farnezin yuk. Uning paydo bulishi mevalarning yetilishi va karishidan darak beradi.
Farnezen asosan oksidlanib gidroperoksidlarni xosil kiladi va ular mevalarning kungair tusga kirishiga ishtirok etadi.
Allinaza fermenti ta‘sirida alitsin va pirouzum kislotasiga parchalanadi.