Литий атомидаги барча электронлар ва барча протонлар зарядлар микдорини аникланг

3. 500 kV kuchlanishli elektr toki pasaytiruvchi yordamchi stansiyalarda uch bosqichda 

pasaytirilib, so'ngra iste'molchilarga uzatiladi. 1-bosqichda 35 kV ga, 2-bosqichda 6 kV ga va 3-

bosqichda 220 V ga pasaytiriladi. Har bir bosqichda pasaytiruvchi transformatorning birlamchi va 

ikkilamchi chulg'amlaridagi o'ramlar soni nisbati qanday bo'ladi? 

Берилган  U  = 500 kV=  510

5 

V 

                 U

1

 =   35 kV=3510

3 

V 

                 U

2

 =     6 kV=  610

3 

V 

                 U

3

 = 220

 

V                  

                ----------------------------------- 

                 

        

?

/

    

,

 

?

/

    

,

 

?

/

3

2

2

1

1







n

n

n

n

n

n

 

Ечиш:  Чулгамлардаги урамлар сони нисбати - улардаги кучланишлар нисбатига тенг 

3

.

14

7

/

100

/

/

1

1







U

U

n

n

,    

83

.

5

6

/

35

/

/

2

1

2

1







U

U

n

n

,           

             

27

.

27

11

/

300

/

/

3

2

3

2







U

U

n

n

,      

 

 

                            

 ε

0

 = 8,85⋅10

-12

 C

2

/N⋅m

2 

 

 

 

        Chunki, plastmassa sochga ishqalanishda elektrlanib qoladi 

 

    

 Shisha tayoqcha shoyiga ishqalanganda shoyining o'zi  

 ham (4- a rasm), tayoqcha ham (4- b rasm) yengil  

 buyumlarni o'ziga tortish xossasiga ega bo'lib qoladi. 

        

 

       Elektrlanishning ikki turi mavjud: 

       Shoyiga ishqalangan shisha tayoqcha musbat ishorali (+),  

       Mo'ynaga ishqalangan ebonit tayoqcha esa manfiy ishorali ( -) elektrlanadi.  

       Demak, agar shisha tayoqcha (+) gilzani tortsa  gilza manfiy, gilzani itarsa gilza    

        musbat  ishorali boladi.  Ebonit tayoqcha esa aksincha.  

 

              Ikkinchi holda koproq otadi. Birinchi holda hamma zaryad o’tolmaslik mumkin. 

 

        Elektroskop – jismlarni elektrlanishini sezish, kuzatadigan asbob. 

        Elektrometr – jismlarni qancha elektrlanganlik darajasini aniqlovchi asbob. 

 

        Ikkita bir xil elektrometr olaylik. Ulardan birining 

sharchasi elektrlangan bo'lsin. Ularni yonma-yon 

qo'yib, elektrometrlar sharchalarini shisha tayoqcha 

bilan o'zaro ulaylik. Elektrlangan elektrometrning 

ko'rsatishi o'zgar maydi. Uning elektrlanganligi ikkinchi 

elektrometrga shisha tayoqcha orqali o'tmaydi (10- a 

rasm). Bunga sabab, shisha elektrni o'tkazmaydi.  

       Endi elektrometrlar sharchalarini metall tayoqcha bilan o'zaro ulaylik. Birinchi 

elektrometrning elektrlanganligi ikkinchi elektrometrga o'tadi. Natijada, birinchi elektrometr 

ko'rsatishi kamayadi, ikkinchisiniki esa ortadi (10- b rasm). Bunga sabab, metall elektrni yaxshi 

o'tkazadi.  

 

           - Metall tayoqcha yaxshi o’tkazishi sababli zaryadni qo’lga otkazib yuborish  mumkin.   

           - Shisha tayoqcha aksincha – zaryadni otkazmaydi ( lekin elektrlana oladi )  

 

          - Korpusga biror sabab (elektr simlari tegishi, yashin tushish ) tufayli kelib qolgan zaryadni 

Erga o’tkazib yuborish uchun 

 

         - Rezina izolyator bo’lib, qo’lga tok otib ketmasin uchun 

 

         

          

 

        

          

         Demak 6 ta elektrono bor. 

 

 

           Zaryadlanmagan jismda musbat va manfiy zaryadlar mavjud, biroq ular soni   

           teng. Shu sababli to’la zaryad nol. Zaryadlanganda, musbat va manfiy zaryadlar   

           balansi buziladi. Farqi shunda. 

 

        Berilgan  r = 3 sm = 3*10

-2

 m  

                       q = 10 nC = 10

-8

 C  

                        k = 9*10

9

  N*m

2

/C

2 

                      ------------------------- 

                         F=? 

        Echish   Kulon qonunidan, 

mN

 

1

N

 

10

10

9

10

10

9

3

4

16

9

2

2

2

2

1























r

q

k

r

q

q

k

F

   

 

         Berilgan   q

1

 = 1 C = 10

-6

 C  

                        q

2

 = 10 nC =10

-8

 C  

                         F = 9 mN = 9*10

-3

 N 

                         k = 9*10

9

  N*m

2

/C

2 

                      ---------------------------- 

                          r = ? 

        Echish   Kulon qonuni  

2

2

1

r

q

q

k

F 

  dan,  

sm

 

10

 

 

m

 

1

.

0

10

9

10

10

9

3

14

9

2

1



















F

q

q

k

r

   

 

        Berilgan   r =5 sm = 5*10

-2

 m  

                        q

1

 =  - 8*10

-8

 C  

                        q

2

 =    4*10

-8

 C  

                         k = 9*10

9

  N*m

2

/C

2 

                      ---------------------------- 

                          F = ? 

Echish   Kulon qonunidan,  

mN

 

52

.

11

N

 

10

52

.

11

10

25

10

32

10

9

3

4

16

9

2

2

1

























r

q

q

k

F

 

 

        Berilgan:   r = 1 sm = 10

-2

 m  

                         q = 10

-8

 C  

                         k = 9*10

9

  N*m

2

/C

2 

                      ---------------------------- 

                          F = ? 

        Echish:   Kulon qonunidan, 

mN

 

9

N

 

10

9

10

10

10

9

3

4

16

9

2

2

1





















r

q

q

k

F

 

 

       Berilgan:   r = 5 sm = 5*10

-2

 m  

                        F = 2*10 

- 4

 N 

                        k = 9*10

9

  N*m

2

/C

2 

                      ---------------------------- 

                          q=? 

        Echish: Kulon qonuni

2

2

2

2

1

r

q

k

r

q

q

k

F





 dan     

                    

nC

 

5

.

7

C

 

10

5

.

7

C

 

10

3

20

5

10

9

10

2

10

5

9

9

9

4

2

































k

F

r

q

 

 

       Berilgan:  q = 5*10

-8

 C  

                         F = 3*10

-4

 N 

                         k = 9*10

9

  N*m

2

/C

2 

                      ---------------------------- 

                          r = ? 

       Echish:  Kulon qonuni  

2

2

2

1

















r

q

k

r

q

q

k

F

  dan,   

sm

 

27.4

 

m

 

10

4

.

27

30

10

5

10

3

10

9

10

5

2

2

4

9

8































F

k

q

r

 

 

       Berilgan:   

4

/

1

'

1



q

q

 

                          

F

F 

'

 

                        ------------- 

                          

r

r /

'

 = ? 

       Echish:  Kulon qonunidan  

2

'

2

'

1

2

2

1

'

   

,

r

q

q

k

F

r

q

q

k

F





.  Ular teng  

2

'

'

1

2

1

r

q

r

q 

, Demak,   

2

4

          

,

1

'

1

'

1

'

1

2

2

'









q

q

r

r

q

q

r

r

   marta ortish kerak. 

 

       Berilgan:   k = 9*10

9

 N* m

2

/C

2

   

                         G = 6,7*10

-11

 m

3

/(kg*sek

2

) 

                         q

e 

= 1,6*10

-19

 C 

                         m

e

=9,1*10

-31

 k g  

                       ------------- 

                          F

c

 /F

g

= ? 

         Echish:  Kulon 

2

2

r

q

k

F

e

c



 va  tortishish  

2

2

r

m

G

F

e

g



  qonunlari nisbatidan,       

                     

42

44

2

31

19

11

9

2

2

10

2

.

4

10

042

.

0

10

1

.

9

10

6

.

1

10

7

.

6

10

9

 







































e

e

g

c

m

q

G

k

F

F

 marta katta 

 

       Berilgan:   r = 10 sm = 0,1 m  

                         F = 0,23 mN = 0,23*10

-3

 N = 23*10

-5

 N  

                         q

e 

= 1,6*10

-19

 C  

                         k = 9*10

9

  N*m

2

/C

2 

                      ---------------------------- 

                          n  =  ? 

       Echish:  Kulon qonuni  

2

2

2

2

1

)

(

r

q

n

k

r

q

q

k

F

e







  dan, 

                     

11

12

9

5

19

10

3

10

3

.

0

10

9

10

23

10

6

.

1

1

.

0























k

F

q

r

n

e

 

 

        Berilgan: q

1

=5q  ,   q

2

=q 

                       ------------------ 

                         F

2

/F

1

 = ? 

         Echish:  Birinchi holda 

2

2

2

2

1

1

5

r

q

k

r

q

q

k

F





. Ikkinchi holda, har birida (q

1

+q

2

)/2 =3q dan   

                        zayad bo’ladi 

2

2

2

2

1

2

9

r

q

k

r

q

q

k

F





.  Demak, F

2

/F

1

 =9/5≈1.8 marta ortadi 

 

        Berilgan:   r,    q,  4q 

                          x,   2.5 q ,  2.5 q 

                          F

2

=F

1

 

                        ------------- 

                            x = ? 

         Echish:  Birinchi holda 

2

2

2

2

1

1

4

r

q

k

r

q

q

k

F





. Ikkinchi holda, har birida   (q

1

+q

2

)/2=5q/2=2.5q  

dan zayad bo’ladi 

2

2

2

2

1

2

25

.

6

x

q

k

x

q

q

k

F





,  x masofada  F

2

=F

1

 , bo’lsin.  Demak,   

2

2

25

.

6

4

x

r



  yoki, 

4

25

.

6



r

x

. Yoki,   

25

.

1

2

5

.

2





r

x

,   bundan  x =1.25 r masofaga surish kerak. 

 

       Berilgan:   q

1

=10 nC =10*10

-9

 C   

                          q

2

=16 nC =16*10

-9

 C  

                          r = 7 mm = 7*10

-3

 m 

                          r

1

= 3 mm = 3*10

-3

 m 

                          r

2

= 4 mm = 4*10

-3

 m 

                          q = 2 nC =  2*10

-9

 C  

                          k = 9*10

9

  N*m

2

/C

2 

                        ---------------------------- 

                            F =  ? 

Echish: Kichk zaryad bilan tasir kuchi 

N

 

02

.

0

10

9

10

20

10

9

6

18

9

2

1

1

1

















r

q

q

k

F

, 

Katta  zaryad bilan tasir kuchi 

N

 

018

.

0

10

16

10

32

10

9

6

18

9

2

2

2

2

















r

q

q

k

F

,   

Demak, F=F

1

-F

2

= 0.002 N = 2 mN kuch tasir etadi  

 

       Berilgan:   q

1

= 90 nC = 90*10

-9

 C   

                          q

2

=10 nC = 10*10

-9

 C  

                          r = 4 sm = 4*10

-2

 m 

                          k = 9*10

9

  N*m

2

/C

2 

                        ---------------------------- 

                            x  =  ? 

         Echish: 1- zaryad bilan tasir kuchi 

2

1

1

x

q

q

k

F 

,  2- zaryad bilan tasir kuchi 

2

2

2

)

(

x

r

q

q

k

F





,    

Muvozanatda qolish uchun ikkala kuch teng bo’lish kerak:  F

1

=F

2

 . Bundan 

         

2

2

2

1

)

(

x

r

q

x

q





,    

sm

 

3

m

10

3

3

1

1

10

4

1

2

2

1

2





















q

q

r

x

,   r-x=1 sm 

 

            Berilgan:   m= 400 mg = 0.4 kg   

                               x = 15 sm = 0.15 m  

                                = 90

0 

                                k = 9*10

9

  N*m

2

/C

2 

                                ------------------------ 

                                 q = (q

1

 = q

2

 )  =  ? 

Echish: Og’irlik kuchini gorizontal tashkil etuvchisi ( x proeksiyasi  ) P

x

/P=tg45

0

,  P

x

=P tg45

0

 , 

Kulon kuchi bilan teng 

2

2

0

45

x

q

k

tg

mg





.  Bundan, zaryadni topamiz     

μkC

 

2

.

3

C

 

10

32

.

0

45

10

9

10

4

.

0

15

.

0

45

5

0

9

0



















tg

tg

k

mg

x

q

 

 

       Berilgan:   q= - 3*10

-8

 C   

                          r = 5 sm = 5*10

-2

 m 

                          k = 9*10

9

  N*m

2

/C

2 

                        ---------------------------- 

                            E =  ? 

         Echish: Elektr maydon kuchlanganligi  

                        

N/C

 

10

1

.

1

10

25

10

3

10

9

1

5

4

8

9

2

2

0

0

0































r

q

k

r

qq

k

q

q

F

E

  

 

        Berilgan:  F = 10

- 4

 N 

                          E= 2*10

4

 N/C 

                          k = 9*10

9

  N*m

2

/C

2 

                         ------------------------- 

                             q =  ? 

         Echish: Elektr maydon kuchlanganligi  

0

q

F

E 

. Zaryadlar tengligi uchun 

                       

nC

 

5

C

 

10

5

C

 

10

5

.

0

10

2

10

9

8

4

4

0

























E

F

q

q

  

 

        Berilgan:  q

0

 = 2 nC = 2*10

-9

 C 

                          F = 0.4 mN = 4*10

- 4

 N 

                         ----------------------------- 

                             E =  ? 

         Echish: Elektr maydon kuchlanganligi  

kN/C

 

200

N/C

10

2

10

2

10

4

5

9

4

0



















q

F

E

. 

 

        Berilgan:  E = 2000 N/C 

                         q

0

 = 12 nC = 12*10

-9

 C 

                         ----------------------------- 

                             F =  ? 

 Echish: Elektr maydon kuchlanganligi  

0

q

F

E 

 dan 

μkN

 

24

N

10

24

10

12

2000

6

9

0



















Eq

F

  

 

        Berilgan:    q  = 36 nC = 36*10

-9

 C  

                            r

1

 =   9 sm =   9*10

-2 

m 

                            r

2

 = 18 sm = 18*10

-2 

m 

                         ----------------------------- 

                             E

1

 =  ? ,   E

2

 =  ? 

         Echish: Elektr maydon kuchlanganligi  

2

2

0

0

0

1

r

q

k

r

qq

k

q

q

F

E









 dan 

  

kN/C

 

40

N/C

 

10

4

10

81

10

36

10

9

4

4

9

9

2

1

1























r

q

k

E

,  

kN/C

 

10

N/C

 

10

10

18

10

36

10

9

4

4

2

9

9

2

2

2





















r

q

k

E

   

 

        Berilgan:  C = 400 pF = 4*10

-10

 F           

                          S = 200 sm

2

 = 0.02 m

2

 

                            = 7 

                          ε

0

 = 8,85⋅10

-12

 C

2

/N⋅m

2

 

                         ----------------------------- 

                          d = ? 

         Echish:  

d

S

C

0





,  dan 

mm

 

1

.

3

m

 

10

31

10

4

02

.

0

10

85

.

8

7

4

10

12

0

























C

S

d



 

 

        Berilgan:  C  = 250 pF 

                          n  = 5 

                         --------------------- 

                          C

kk

 = ? ,  C

pl

 = ? 

         Echish:   

pF

  

50

5

/

250

C/n

C

     

,

C

n

...

C

1

C

1

C

1

C

1

kk

kk

















, 

                         

  

 

pF

 

1250

250

5

nC

C

  

          

 

nC,

...

C

C

C

pl

pl

















 

 

        Berilgan:  C

1

  = 100 pF 

                         C

2

  = 200 pF 

                         C

3

  = 300 pF 

                         ----------------- 

                          C

kk

 = ?  

         Echish:   

3

2

1

kk

C

1

C

1

C

1

C

1







,  avval  shundayligicha  hisoblash  ma’qul.        

                        

600

11

600

2

3

6

300

1

200

1

100

1

C

1

kk















.  Demak, 

pF

  

6

.

4

5

11

/

600

C

 

kk



