Логистика

Transport logistikasining mohiyati, tamoyillari va funksiyalari 
Transport logistikasi-bu yetkazib berishni tashkil etish tizimi, ya’ni har qanday 
moddiy narsalar, moddalar va boshqalarni bir nuqtadan boshqasiga optimal yo‘nalish 
bo‘yicha o‘tkazish. Tovarlar harakati jarayonida axborot va moddiy oqimlarni 
boshqarish fanining asosiy yo‘nalishlaridan biri. 
Transport logistikasining birinchi va asosiy prinspi tizimlarning umumiy 
kibernetik 
nazariyasi 
metodologiyasi 
asosida 
yaratish, 
tahlil 
qilish 
va 
takomillashtirishdan iborat. 
Transport logistikasini yaratishda tizimli yondashuvning asosiy nuqtalari: 
● transport logistika tizimini yaratish va ishlash maqsadi; 
● maqsadga erishish uchun transport logistikasi tizimi tuzilishida kerak bo‘lgan 
elementlar; 
● belgilangan maqsadga erishish uchun transport logistikasi tizimiga ega 
bo‘lishi kerak bo‘lgan tuzilma; 
● maqsadga erishishga qaratilgan transport logistika tizimining ishlashi; 
● transport logistikasining tashqi tizimlar bilan o‘zaro a’loqasi; 
● transport logistikasi tizimining maqsadi bilan natijasini taqqoslash. 
Transport logistikasining ikkinchi prinspi shundaki, transport jarayonidagi 
asosiy narsa transport xizmatlari bozorining ehtiyojlarini hisobga olishdir. Bunday 
ehtiyojlar quyidagilar bo‘lishi mumkin: 
● keng ko‘lamli xizmatlarni taqdim etish (masalan, transport korxonasi 
tomonidan yuk ko‘tarish va tushirish ishlarini tashishdan tashqari, yuklarni qadoqlash, 
yuklarni o‘z omborlarida vaqtincha saqlash, tashqi savdo yuklarini bojxona 
rasmiylashtiruvi va boshqalar).; 
● yagona transport hujjatlariga muvofiq turli xil transport turlari bo‘yicha 
yuklarni multimodal tashishni tashkil etish; 
● yuklarni jadval bo‘yicha yetkazib berish; 
● transport kompaniyasining o‘zi tomonidan barcha transport hujjatlarini 
rasmiylashtirish. 
Transport logistikasining uchinchi prinspi iste’molchiga kerakli transport 
xizmatini taqdim etishni ta’minlaydi, ammo uni kerakli hajmda, kerakli vaqtda, kerakli 
joyda, kerakli sifatda va iste’molchi uchun maqbul (raqobatbardosh) narxda taqdim 
etadi. 
Transport logistikasining to‘rtinchi prinspi transport xizmatlarini katta hajmda 
taqdim etishning texnik imkoniyatidan ko‘ra, hatto katta bo‘lmasa ham, xizmatni 
haqiqiy taqdim etishning ustuvorligini tasdiqlaydi, ammo yuklarni tashish uchun 
buyurtmalar yo‘qligi sababli amalda amalga oshirilmaydi. 

---

105 
Transport logistikasining beshinchi prinspi mijozlarga transport xizmatining 
eng yuqori emas, balki maqbul darajasini tanlash zarurligidir. Bir qarashda, transport 
logistikasining ikkinchi prinspiga asoslanib, xizmat ko‘rsatish darajasi qanchalik 
yuqori bo‘lsa, shuncha yaxshi bo‘ladi, chunki bu mijozlarning ehtiyojlarini eng ko‘p 
qondiradi. Biroq, xizmat ko‘rsatish darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa, transport 
kompaniyasining xarajatlari shunchalik katta bo‘ladi va transport xizmatlari 
iste’molchilari uchun nomaqbul bo‘lishi va transport tariflari shunchalik yuqori 
bo‘ladi. Shuning uchun transport xizmati darajasi bo‘yicha oqilona murosali yechimni 
tanlash kerak: u juda past bo‘lmasligi kerak (mijozlarni yo‘qotmaslik uchun) va juda 
yuqori bo‘lmasligi kerak (transport xizmatlari narxi juda yuqori bo‘lmasligi uchun). 
Bunday hollarda deyarli eng samarali yechim turli xil mijozlar uchun turli darajadagi 
transport xizmatlarini taqdim etishning moslashuvchan tizimini tashkil etishdir, ya’ni 
transport xizmatlari bozorining turli segmentlaridan foydalanish. Ishni bunday tashkil 
etish bilan har qanday mijozlarning transport xizmatlariga bo‘lgan ehtiyojlarini 
qondirish mumkin bo‘ladi: transport xizmatlarining yuqori darajasini talab qiladiganlar 
(va ular uchun yuqori haq to‘lashga rozi bo‘lganlar) va transport xizmatining past 
darajasidan qoniqishga tayyor bo‘lganlar uchun to‘lov juda katta bo‘lmasa. 
Transport logistikasining oltinchi prinspi, bir qarashda, biznes logistikasining 
tegishli umumiy prinspidan biroz farq qiladi, bu logistika zanjirini tahlil qilish jarayon 
oxiri, ya’ni yuk oqimining kelishi yoki boradigan joyidan va yuk oqimiga teskari 
yo‘nalishda amalga oshirilishi kerakligini ko‘rsatadi. Shu bilan birga, transport 
logistikasining oltinchi prinspi yuk oqimining boshida transport xizmatiga bo‘lgan 
ehtiyojni tahlil qilish zarurligini va yuk tashish zarurati paydo bo‘lgan transport 
jarayonining nuqtasida tasdiqlaydi. Aslida, bu yerda katta qarama-qarshilik yo‘q, 
chunki biznes logistikasining umumiy prinspida ham, transport logistikasining xususiy 
prinspida ham logistika jarayonini tahlil qilish mahsulot yoki xizmatni iste’mol qilish 
punktidan boshlanadi. Umuman olganda, tovarlar yuk oqimining oxirida iste’mol 
qilinadi va transport logistikasining alohida holatida transport xizmati buyurtma 
qilinadi va yuk oqimining boshida, transportning barcha shartlari nazarda tutilganda 
iste’mol qilinadi. Ushbu shartlarni ishlab chiqishda logistika zanjiri jarayonning 
oxiridan boshlab tahlil qilinadi, chunki u biznes logistikasining oltinchi umumiy 
prinspini bajarishni tavsiya qiladi.