"Loyiha" va "loyihalarni boshqarish" so’zlari turli sohalardagi va hukumat darajasidagi menejerlar tomonidan ishlatiladigan terminologiyada aniq belgilangan

Naqdpul oqimini o’zgartirish usuli har bir yil va har bir loyiha uchun ma’lum miqdorda pul tushumlari yuzaga kelishi ehtimolini taxmin qiladi. SHundan so’ng, yangi loyihalar tuzatilgan pul oqimlari stavkalari asosida tuziladi va ular uchun aniq joriy qiymat hisoblanadi. Tuzatilgan pul oqimlari eng yuqori aniq joriy qiymatga (sof keltirilgan qiymatga) ega bo’lgan loyihaga ustunlik beriladi.
Pul oqimlarining o’zgarishlari:
NPV= -I+£Inn*on\(1+i)ⁿ, bu erda: NPV - xatarlarni tuzatilgan pul oqimlari bo’yicha hisoblangan sof joriy qiymat;
Inn - davr foydasi;
I - investitsiyalar;
on - ma’lum bir davrda foyda olish ehtimoli;
i -diskontlash stavkasi;
n -davrlarning soni.
Diskontlash koeffitsienti (stavkasi) xavfini tartibga solish usuli sug’urta mukofotining xavf-xatarsiz imtiyozli koeffitsientga qo’shilishini va loyihaning sof joriy qiymatini yangi chegirma omili hisoblab chiqishni nazarda tutadi. YUqori aniq hozirgi qiymatga ega loyiha eng maqbul hisoblanadi: Agar
NPVa(ia)>NPVB(iB), bo’lsa "a" loyihasi qabul qilinadi bu erda: NPVa(ia) -"a" loyihasining sof joriy qiymati, tavakkalchilikka moslashtirilgan hisoblash stavkasi bo’yicha hisoblanadi;
NPVB(iB) - "b" loyihasining sof joriy qiymati, tavakkalchilikka moslashtirilgan hisoblash stavkasi bo’yicha hisoblanadi;
i = SS + xatar uchun ^mukofot, unda SS - kapitalning qiy^mati.

Moliyaviy xatarlar turli vositalar orqali hal etiladi. Moliyaviy tavakkallarni bartaraf etish vositalari ularni oldini olish, ushlab turish, uzatish, darajasini pasaytirish hisoblanadi. Xatarni oldini olish xavf-xatarli voqeadan oddiy to’sqinlikni bildiradi. Biroq, tadbirkorlik sub’ekti uchun xavfdan qochish ko’p hollarda daromaddan voz kechishni anglatadi. Xatarni ushlab qolish - bu xavfni investorga qoldirib qo’yish demakdir, ya’ni. uning mas’uliyati haqida. SHunday qilib, investor, shovqin kapitali investitsiya, oldindan ishonch hosil qiladi, u o’z mablag’lari bilan xavf kapitali mumkin bo’lgan zararni qoplashi mumkin. Xatarlarni o’tkazish investorning moliyaviy xatar uchun javobgarlikni boshqasiga, masalan, sug’urta kompaniyasiga topshirilishini anglatadi. Bunday holda, xavfni o’tkazish moliyaviy xavfni sug’urtalash yo’li bilan yuzaga keldi. Xavfni pasaytirish - yo’qotish ehtimoli va hajmini kamaytirish. Moliyaviy tavakkalni hal qilishning muayyan vositasini tanlashda investor quyidagi tamoyillardan kelib chiqishi kerak:

• 
  o’zingizning sarmoyangizdan ko’ra ko’proq xavf qila olish mumkin emas;
  
• 
  xavfning oqibatlari haqida o’ylash kerak;
  
• 
  kichik uchun katta xavf qilish mumkin emas.
  

Birinchi tamoyilning amalga oshirilishi sarmoyalarni investitsiyalashdan oldin investorga kerak: bu xatar bo’yicha mumkin bo’lgan maksimal zarar miqdorini aniqlash; sarmoya kiritilgan kapital miqdori bilan taqqoslash; uni o’zining barcha moliyaviy resurslari bilan taqqoslash va ushbu kapitalning yo’qolishi investorning bankrotligiga olib kelmasligini aniqlash.
Kapital qo’yilmalardan tushgan zarar miqdori ushbu kapital hajmiga teng bo’lishi mumkin, undan kam yoki undan ko’p bo’lishi kerak. To’g’ridan-to’g’ri investitsiyalardagi yo’qotishlar odatda korxonalar mablag’lari hajmiga teng. Investor talabga javob bo’lgan biznesda 100 mln. so’m investitsiya qildi. Ish tugadi. Investor 100 mln. so’mni yo’qotdi. Biroq, pulning sotib olish qobiliyatining pasayishi, ayniqsa, inflyatsiyani hisobga olgan holda, yo’qotish hajmi investitsiya qilingan pul miqdoridan katta bo’lishi mumkin. Bunday holatda mumkin bo’lgan zararning miqdori inflyatsiya

indeksini hisobga olgan holda aniqlanishi kerak. Agar investor yiliga 500 mingta shartli birlikni qabul qilish umidida 2018 yilda xavfli biznesda 100 ming shartli birlikni mablag’ bilan investitsiya qilgan bo’lsa, bu ish bankrot bo’lgan va pulni qaytarmagan bo’lsa, zararni 2018 yilgi inflyatsiya ko’rsatkichi (22%) bilan hisoblash kerak, yani 2200 ming shartli birlik (22 • 100) mavjud.
Portfel investitsiyalari, ya’ni ikkilamchi bozorda sotilishi mumkin bo’lgan qimmatli qog’ozlarni sotib olish bilan zararning miqdori odatda sarflangan kapital miqdoridan kam bo’ladi. Mumkin bo’lgan maksimal yo’qotish darajasi va investorning o’z moliyaviy resurslari miqdori bankrotlikka olib keladigan xavf darajasini ifodalaydi. U xatar darajasi (koeffitsienti) bilan o’lchanadi:
Kx = Z\O’z,
bu erda: Kp - xatar koeffitsienti;
Z - mumkin bo’lgan maksimal zarar miqdori, so’mda;
O’z - ma’lum pul mablag’larini hisobga olgan holda o’z moliyaviy resurslarining hajmi.
Ikkinchi tamoyilni amalga oshirish investorning mumkin bo’lgan maksimal yo’qotish miqdorini bilishi, uning nima sabab bo’lishi mumkinligini aniqlaydi, xavfning ehtimoli nimadan iborat va xavfdan voz kechishga qaror qiladi, uning javobgarligi xavfini qabul qiladi yoki boshqa shaxsning javobgarligiga xavfni o’tkazadi.
Uchinchi tamoyilning amal qilishi moliyaviy tavakkalchilikni o’tkazishda namoyon bo’ladi. Bunday holda, investor sug’urta mukofotlari bilan sug’urta badali o’rtasida qabul qilinadigan nisbatni belgilashi kerak. Sug’urta mukofoti - sug’urtalovchiga sug’urta qildiruvchi tomonidan sug’urta qilingan sug’urta xavfi uchun to’lov. Sug’urta summasi moddiy qiymatlar sug’urtalangan pul summasi. Xatarni saqlab qolish kerak emas, ya’ni investor xavfni qabul qilmasligi kerak.
Moliyaviy xavf darajasini kamaytirish uchun turli usullar qo’llaniladi: diversifikatsiya qilish; tanlov va natijalar haqida qo’shimcha ma’lumot olish; cheklash; sug’urta.
Diversifikatsiya - bu bir-birlari bilan bevosita bog’liq bo’lmagan turli xil investitsiya ob’ektlari o’rtasida investitsion mablag’larni taqsimlash jarayoni.
O’z-o’zini nazorat qilish uchun savollar

1. 
   Xatarlar turlari qanday?
   
2. 
   Tashqi (ekzogen) omillarni keltiring.
   
3. 
   endogen omillarga nom bering.
   
4. 
   Siz qanday investitsiya xavfini baholash modellarini bilasiz?
   
5. 
   Moliyaviy xatarlarni bartaraf etish yo’llarini tavsiflang.