Lug'at turlari va ularning xususiyatlari

Tarjima lug'atlar . Izohlovchi lug'atlarga ko'pincha ikki tilli (aytaylik, ruscha-inglizcha va inglizcha-ruscha), ba'zan esa ko'p tilli tarjima lug'atlari qarshi turadi. Tarjima lug‘atlarida bir tildagi ma’nolarni izohlash o‘rniga, bu ma’nolarning boshqa tilga tarjimalari berilgan, masalan, qizib ketish – qizib ketish, o‘ta og‘ir – og‘ir, mashaqqatli. Lug‘at chet tilidagi matnni o‘qish (tinglash)da qo‘llanma yoki ona tilidan chet tiliga tarjima qilishda qo‘llanma bo‘lib xizmat qilishiga qarab, uni turli yo‘llar bilan qurish maqsadga muvofiqdir. Shunday qilib, ingliz tili uchun ruscha-inglizcha lug'at ruslar uchun mo'ljallangan ruscha-inglizcha lug'atga qaraganda "o'ng" (ya'ni, ingliz) qismida kamroq ma'lumot berishi mumkin. Misol uchun, ruscha murojaatni tarjima qilganda, inglizcha lug'at barcha mumkin bo'lgan ingliz ekvivalentlarini (manzil, murojaat; konvertatsiya; davolash, tiraj va h.k.) ro'yxatga olishi mumkin, chunki ingliz bu inglizcha so'zlar orasidagi semantik farqlarni biladi; ruslar uchun lug'atda siz manzil va murojaat "murojaat ..." ekanligini va "qo'ng'iroq" ma'nosida "murojaat" ekanligini ko'rsatishingiz kerak bo'ladi; konvertatsiya - bu "konversiya" va boshqalar, bu muomala "... bilan davolash", "birov bilan muomala qilish", aylanma "tovarlar, pullar va hokazolar muomalasi"; Bundan tashqari, siz ushbu inglizcha otlar qanday old qo'shimchalar bilan ishlatilganligini ko'rsatishingiz kerak, hatto stress joyini ham ko'rsatishingiz kerak, ya'ni ingliz ekvivalentlariga ko'plab tushuntirishlar berishingiz kerak, bu esa matnni manzil so'zi bilan tarjima qilishda ularni to'g'ri ishlatishga yordam beradi. ona rus tilidan xorijiy ingliz tiliga.

Inglizcha-ruscha lug'atda rasm shunga qarab o'zgarishi aniq. Ruslar uchun mo'ljallangan lug'atda rus qismi kamroq batafsilroq bo'ladi, ammo ingliz tiliga mo'ljallangan lug'atda siz ruscha ekvivalentlarning ma'nolari va qo'llanilishidagi farqlarni batafsil ko'rsatishingiz, ularni grammatik belgilar bilan ta'minlashingiz, stressni ko'rsatishingiz kerak bo'ladi. Yaxshi tarjima lug'atida stilistik belgilar ham bo'lishi va tarjima ekvivalenti stilistik jihatdan noto'g'ri bo'lgan holatlarni ajratib ko'rsatishi kerak. So'zlarni tarjima qilish har doim katta qiyinchilik, chunki turli tillardagi so'zning ma'no hajmi ko'pincha bir-biriga to'g'ri kelmaydi, har bir tilda majoziy ma'nolar o'ziga xos tarzda rivojlanadi. Demak, rus tilida uyqu ham “uyqu” (uyqu holati) ham “tush” degan ma’noni anglatadi va chex tilida birinchisi spanekga, ikkinchisi esa senga to‘g‘ri keladi, xuddi shunday ingliz tilida ham uyqu va tush, uyqu o‘rtasida farqlanadi; Germaniyada Schlaf va Traum. Aksincha, rus tili uchun muhim bo'lgan borish va borish fe'llari o'rtasidagi farq bolgar tiliga tarjimada o'z aksini topmaydi, bu erda ida, idvam va frantsuzcha umumiy fe'l bo'ladi, qaerda kelish - va borish. , va borish va boshqalar. P.

Tarjima lug‘atlari ikki tilli (ruscha-fransuzcha, inglizcha-ruscha va boshqalar) va ko‘p tilli bo‘lishi mumkin. Ikkinchisiga 1902 yilda nashr etilgan A. va V. Popovlar tomonidan tuzilgan "Yetti tildagi lug'at" (frantsuz-nemis-ingliz-italyan-ispan-portugal-golland-rus) kiradi. Bunday lug'atlarning nazariy va amaliy ahamiyati juda katta. kichik. Har qanday soha terminologiyasini bir qator tillarga tarjima qiladigan ko'p tilli maxsus lug'atlar muhimroqdir, masalan, 1881 yilda Rossiyada nashr etilgan "Cho'ntak ruscha-inglizcha-fransuzcha-italyancha-daniyacha va norvegcha-latvcha dengiz lug'ati". So'nggi paytlarda eng keng tarqalgan so'zlar va iboralar tanlovi bilan qisqacha ko'p tilli lug'atlar juda keng tarqaldi. 1961 yilda Sofiyada nashr etilgan "Slavyan so'zlashuv kitobi" bunga misol bo'la oladi. Unda salomlar ("Salom!" va boshqalar), ogohlantirishlar ("Ogoh bo'ling!" va hokazo), ziyofatdagi kundalik mavzularda suhbat uchun so'zlar mavjud. rus, serb-xorvat, bolgar, polyak va chex tillarida do'kon, pochta bo'limida va boshqalar. Ko'p tilli lug'atlar turli maqsadlarga ega bo'lishi mumkin. Shunday qilib, 18-asr va 19-asr boshlarida "til kataloglari" tarqatildi, ularda ma'lum bir so'z uchun har qanday tilga ma'lum bo'lgan barcha tarjimalar tanlab olindi; Keyinchalik bu tur torroq va amaliyroq bo'lib, turizm va sayohatga yordam berish uchun o'zaro bog'liq tillar guruhiga yoki bir xil geografik hududdagi tillar guruhiga tarjimalarni birlashtirdi.
Umumiy lug'atlarga biz (asosan) butun lug'atni ko'rib chiqadigan lug'atlarni ham kiritamiz, lekin ma'lum bir nuqtai nazardan. Bundaylar, xususan, so'zlarning tarkibiy elementlariga bo'linishini ko'rsatadigan, ya'ni so'zning morfologik tarkibi haqida ma'lumot beruvchi so'z yasauvchi (derivativ) lug'atlardir. Masalan, Z.A.ning “Maktab so‘z yasalishi lug‘ati”. Tinch (1964). So'zlarning kelib chiqishi va boshlang'ich motivi haqida ma'lumotni o'z ichiga olgan keyingi etimologik lug'atlar (bitta til yoki turkum tillar guruhi). Qisqa etimologik lug'atlar odatda har bir so'z uchun bitta etimologiyani berish bilan cheklanadi, bu lug'at muallifiga eng ehtimolli ko'rinadi. Kattaroq va obro'li lug'atlar, qoida tariqasida, turdosh tillarda yozishmalarni taqdim etadi va "bahslar", ya'ni olimlarning ma'lum so'zlarning etimologiyasi bo'yicha tortishuvlari, taklif qilingan farazlarning qisqacha xulosalari va ularga tanqidiy baho beriladi. Etimologik lug'atlarga etimologiyasi noaniq bo'lib qolgan so'zlarni kiritish odatiy holdir (bu hollarda ular "noaniq" ni bildiradi). Motivatsiyasi aniq boʻlgan hosila va qoʻshma soʻzlar yo umuman etimologik lugʻatga kiritilmagan, yoki hosil qiluvchi soʻzning soʻz yasalish faolligini koʻrsatish uchun asosiylari sanab oʻtilgan yoki hosila soʻzlar bilan bogʻlanishni aks ettirgan hollarda keltirilgan. hosil qiluvchi so'z bilan yo'qolgan ba'zi eski ma'nolar.

Etimologik lugʻatlarga A.Preobrajenskiyning “Rus tilining etimologik lugʻati”, M.Fazmerning “Russisches etymologisches Worterbuch” 1966-yildan boshlab ruscha tarjimada chiqa boshlaganini misol qilib keltirish mumkin. Amaliy maqsadlar uchun N.M.ning "Rus tilining qisqacha etimologik lug'ati". Shanskiy, V.V. Ivanova va T.V. Shanskaya.

Etimologik lug'atlarni tarixiy lug'atlardan ajratib ko'rsatish kerak, ular o'z navbatida ikkita tur bilan ifodalanadi. Ulardan ba'zilari har bir so'zning evolyutsiyasini va uning individual ma'nolarini tegishli tilning yozma tarixi davomida, odatda hozirgi kungacha (yoki bu tarixning bir qismi, shuningdek, hozirgi kungacha) kuzatishni maqsad qilgan. Bu turdagi lug'atlarga misol qilib ingliz tilining "katta Oksford lug'ati", aka-uka Grimm va G. Pol tomonidan boshlangan nemis lug'ati, Shvetsiya akademiyasining katta lug'ati va boshqalarni keltirish mumkin. Ikkinchi turdagi tarixiy lug'atlar tegishli til tarixining qadimgi davrlari lug'atlarini o'z ichiga olishi kerak, masalan, filolog va etnograf Izmning "Qadimgi rus tili lug'ati uchun materiallar" (uch jildda). Iv. 1893-1903 yillarda nashr etilgan Sreznevskiy va 1912 yilda unga qo'shimchalar, shuningdek o'tmishdagi (shu jumladan yaqin o'tmishdagi) alohida yozuvchilarning lug'atlari yoki hatto alohida yodgorliklari.
Tarixiy lug'atlarning peshqadamlari alifbo kitoblari, leksikalar va matnga yaqin lug'atlar edi: ular matnlar yonida joylashgan va ular faqat ma'lum bir matnning so'zlarini tushuntirgan. Bir paytlar L.V.Shcherba tarixiy lug‘atning mohiyatini quyidagicha ta’riflagan edi: “Tarixiy lug‘at atamaning to‘liq ma’nosida shunday lug‘at bo‘ladiki, u ma’lum vaqt oralig‘idagi barcha so‘zlarning tarixini beradi va nafaqat so‘zlarni ko‘rsatadi. yangi so'zlar va yangi ma'nolarning paydo bo'lishi, balki ularning o'lishi, shuningdek, ularning o'zgarishi.
Tarixiy (shuningdek, etimologik) lug'atlar bilan tanishish zamonaviy tilning so'zlari va iboralarining tarixini bilish, ularning "tarjimai holi" ni ko'rib chiqish imkonini beradi. Demak, masalan, I. I. Sreznevskiyning lug‘atini ochib, ishchi, ishchi, ishchi (odam haqida) kabi o‘zagi bir xil va ma’nosi yaqin bo‘lgan bunday zamonaviy so‘zlarning qul so‘ziga qaytib kelishini aniqlash mumkin. ularning ma'nolarida uzoq evolyutsiya. Endi bu va boshqa bir ildizli so‘zlarning qul so‘zi bilan oldingi bog‘lanishi hech kim tomonidan bevosita amalga oshirilmaydi, masalan: mehnat – qullik, asirlik... (ko‘rsatilgan lug‘atning 3-tom, 2-bet); mehnat, mehnat - qullikda, asirlikda bo'l ... (3-jild, 4-bet); ishchi - qul, qul ... (3-jild, 5-bet); ishchi - xizmatkor, qul ...; ishchi - qullik bilan bog'liq ...; qul – xizmatkor, qul... (3-jild, 5-bet) va hokazo.Bu va boshqa bir ildizli so‘zlar qadimgi yozma yodgorliklardan misollar bilan keltirilgan.
Tarixiy lug‘atning yana bir turi yozuvchi lug‘atidir. Yozuvchining yoki alohida yodgorlikning lug‘ati to‘liq bo‘lishi kerak, ya’ni unda a) ushbu yozuvchining asarlarida (shuningdek saqlanib qolgan xatlarida va hokazo) qo‘llangan barcha so‘zlarni mutlaqo o‘z ichiga olishi va b) ushbu so‘zlarning uchragan barcha shakllarini ko‘rsatishi kerak. . Odatda, bunday lug'at nafaqat barcha ta'kidlangan ma'nolarni va ma'no soyalarini matndan iqtiboslar bilan tasvirlaydi, balki so'zning barcha qo'llanilishining "manzillarini" ham beradi (masalan, har bir foydalanish holati uchun jild, sahifa, qator). . Agar lug‘at bir yozuvchi tomonidan emas, balki til tarixining butun bir davri uchun shunday tuzilgan bo‘lsa, bunday lug‘at shu davr yoki “tezaurus” deb ataladigan davr uchun to‘liq bo‘lib chiqadi. Yozuvchi lug‘atiga yaqqol misol sifatida Pushkin nomidagi “Til lug‘ati” (1-4-jildlar, SSSR FA, M, 1956-1961), Shekspir, Gyote va boshqa buyuk adiblarning lug‘atlari xorijda yaratilgan. Fanga badiiy adabiyot deb ataluvchi tilning, ya’ni badiiy ijodga, so‘zlashuv san’atiga xizmat qiluvchi umumiy adabiy tilning o‘sha uslubining qanday taraqqiy etishini to‘liqroq va to‘g‘riroq anglab olish uchun shunday lug‘atlar kerak.

Eng avvalo, madaniyat rivojida xalq ahamiyatiga ega bo‘lgan eng ko‘zga ko‘ringan yozuvchi va shoirlarning asarlari asosida lug‘atlar tuziladi.

Dialektologik yoki dialekt lug'atlari alohida o'rin tutadi. Dialekt lug'ati differensial bo'lishi mumkin, ya'ni faqat umumiy tildan farq qiluvchi dialekt lug'atini o'z ichiga olishi yoki to'liq dialekt nutqida mavjud bo'lgan barcha lug'atni qamrab oladigan - ma'lum bir dialektga xos bo'lgan va umumiy tilning lug'atiga to'g'ri keladigan bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, u bitta dialektning lug'ati (hatto bitta qishloq shevasi) yoki bitta dialekt sifatida qaraladigan butun bir turkum shevalarning lug'ati yoki nihoyat, ko'p yoki hatto barcha hududiy dialektlarning qiyosiy lug'ati bo'lishi mumkin. tilning dialektlari. Dialektologik (keng ma'noda) lug'atlarga jargon va jargon lug'atlari kiradi. Bitta lahjaning lug'at tarkibini o'z ichiga olgan lug'atlarga misol qilib, N. Vasnetsovning "Vyatka lahjasining tushuntirish mintaqaviy lug'ati uchun materiallar" (1908), V. Dobrovolskiyning "Smolensk mintaqaviy lug'ati" (1914) kabi eski sheva lug'atlarini misol qilish mumkin. ), va yangilari: Zamonaviy rus xalq dialekti lug'ati, ed. I.A. Ryazan viloyati dialektlaridan birining (Deulino qishlog'i) leksik tizimini beruvchi Ossovetskiy, 1967 yilda paydo bo'la boshlagan "Tarixiy ma'lumotlar bilan Pskov mintaqaviy lug'ati"; "Daryo havzasining o'rta qismidagi rus tilidagi qadimgi dialektlarning lug'ati. Ob" va boshqalar. Tilning turli dialektlarini o'z ichiga olgan lug'atlar Fanlar akademiyasining "Mintaqaviy buyuk rus lug'ati tajribasi" (1852), V. Dahlning "Tirik buyuk rus tilining izohli lug'ati", "Rus xalqining lug'ati" bilan ifodalanadi. Dialektlar” va boshqalar.
Qiziqarli va nisbatan yangi turdagi lug'atlar chastotali lug'atlardir. Ularning vazifasi matnlarning ma'lum bir qatorida amaliy ma'noni anglatuvchi til so'zlarini nutqda qo'llashning qiyosiy chastotasini ko'rsatishdir. Chastotali lug'atlarga misollar: Yosselson tomonidan bir millionga yaqin so'zdan foydalanishning statistik tahlili asosida tuzilgan "Ruscha so'zlarning soni" (Detroit, 1953) va "Zamonaviy rus adabiy tilining chastotali lug'ati". E. A. Steinfeldt va 1963 yilda Tallinda nashr etilgan. Lug'at zamonaviy matnlardan (bolalar va kattalar uchun badiiy adabiyotlar, spektakllar, radiodasturlar, gazetalar) tanlab olingan 2500 ta eng keng tarqalgan so'zlarni o'z ichiga oladi, ularning umumiy hajmi 400 000 so'zdan foydalaniladi. Lug'atning eng muhim qismlari quyidagilardan iborat: 1) har bir so'z uchun uning qo'llanilishining mutlaq soni ko'rsatilgan holda chastotaning kamayish tartibida joylashtirilgan so'zlarning umumiy ro'yxati; 2) alohida grammatik shakllarning chastotasini ko'rsatadigan (barcha nutq qismlari uchun bo'lmasa ham) nutq qismlari bo'yicha ro'yxat (masalan, yil so'zi 810 marta, shu jumladan 684 marta birlikda va 126 marta ko'plikda, 111 marta uchraydi. taniqli., tug'ilishda 244 marta, p. va boshqalar); 3) alifbo tartibida chastotasi ko'rsatilgan so'zlarning umumiy ro'yxati (omonimlar uchun - nutq qismlari bo'yicha alohida; masalan, a birlashmasi 3442 marta, a zarrasi - 578 marta, a kesimi - 54 marta). Yuqorida aytib o'tilgan lug'atlardan tashqari, boshqalar ham bor. Masalan, X. Josselsonning "Rus tilidagi so'zlarni sanash", F. Kadingning "Nemis tilining chastota lug'ati", X. Eatonning "Ingliz, fransuz, nemis va ispan tillarining birinchi ming so'zining qiyosiy chastota ro'yxati". Chastotali lug'atlar nutqda so'zlar va tilning grammatik kategoriyalari faoliyati haqida juda qiziqarli xulosalar chiqarishga imkon beradi. Ular, xususan, ushbu tilni ona tili bo'lmaganlarga o'rgatishning turli bosqichlarida lug'atni oqilona tanlash uchun ham katta amaliy ahamiyatga ega. Shunday qilib, tilni o‘rganishning matematik, birinchi navbatda, statistik usullarining rivojlanishi chastotali lug‘atlarning paydo bo‘lishiga olib keldi, ulardagi so‘zlar sonli, statistik ko‘rsatkichni, ya’ni ma’lum bir so‘zning tilda qanchalik tez-tez qo‘llanilishi haqida raqamli ma’lumotni oladi.

Sof amaliy maqsadlar so'zlarning "to'g'ri" (ya'ni qabul qilingan me'yorga mos keladigan) imlosi va ularning shakllarini yoki shunga mos ravishda "to'g'ri" talaffuzini ko'rsatadigan imlo va orfoepik lug'atlar tomonidan ko'zlanadi. Eng ko'p qo'llaniladigan imlo lug'atlari so'zlarning to'g'ri yozilishi haqida ma'lumot beradi. Orfoepik lug'atlar so'zlarning to'g'ri talaffuzini ko'rsatadi. Masalan, R.I.ning "Rus adabiy talaffuzi va urg'usi" ma'lumotnoma lug'ati. Avanesov va S.I. Ozhegov.

Maxsus lingvistik lug'atlar orasida turli frazeologik lug'atlar katta qiziqish uyg'otadi. Ular tarjima qilingan (masalan, A. V. Kuninning inglizcha-ruscha frazeologik lug'ati) va bir tilli bo'lib, frazeologik birliklarning ma'nolarini bir til orqali izohlaydi. Ushbu oxirgi turga, xususan, rus tilining frazeologik lug'ati kiradi. A. I. Molotkova (M., 1967), 4000 ta lug'at yozuvlarini, shuningdek, eskiroq, ammo o'z qiymatini yo'qotmagan M. I. Mixelsonning rus frazeologik birliklariga chet tilidagi parallelliklarini, shuningdek, kelib chiqishi haqida ma'lumot beradigan lug'ati. frazeologik birliklar, ularning asl motivatsiyasi haqida va hokazo. Frazeologik lug‘atlarning materiali so‘zlar emas, frazeologik iboralardir. Bunday lug'atlar barcha tillarda mavjud. Rus tilida eng keng tarqalgan: "Qanotli so'zlar" S.V. Maksimov (bir qator nashrlar) va N.S. va M.G. Ashukins (M., 1960) va ilgari aytib o'tilgan rus tilining frazeologik lug'ati.
Turli frazeologik lug'atlar "qanotli so'zlar" lug'atlari, ya'ni adabiy asarlardan umumiy iqtiboslar, mashhur kishilarning aforizmlari va boshqa frazeologik birliklar, asosan kitobdan foydalanish, adabiy manbaga ega. Odatda, bunday lug'atlarda ko'plab xalqlarning madaniy qo'llanilishining bir qismiga aylangan, shu jumladan ular birinchi marta tuzilgan tilda ko'pincha chet el shaklida iqtibos keltiriladigan "ushlab qo'yilgan iboralar" katta o'rinni egallaydi. Boshqalar uchun namuna bo'lib xizmat qilgan eng mashhur "qanotli so'zlar" lug'ati G. Buchmanning 1864 yilda nashr etilgan "Geflugelte Worte" lug'ati edi (o'shandan beri o'nlab marta qayta nashr etilgan). Ushbu turdagi ruscha lug'atlarning eng muvaffaqiyatlisi N. S. va M. G. Ashukins lug'ati hisoblanadi. Frazeologik lug'atlarning alohida turi - xalq maqollari va matallari lug'atlari, masalan, V. I. Dal tomonidan to'plangan "Rus xalqining maqollari" (1862, 1957), yoki F. Chelakovskiyning "Mudroslovi narodu slovanskeho ve pnslovich" - qiyosiy lug'at. barcha slavyan xalqlarining maqollari, alohida parallel va slavyan bo'lmagan tillardan olingan (1-nashr: Praga, 1851).
Boshqa maxsus lingvistik lug‘atlardan sinonimlar, antonimlar, omonimlar, xorijiy so‘zlar lug‘atlari, qisqartmalar lug‘atlari, o‘ziga xos ismlarning turli lug‘atlari, olmoshlar lug‘atlarini tilga olamiz. Ikki tilli maxsus lug'atlar orasida biz "tarjimonning soxta do'stlari" deb ataladigan lug'atlarni, ya'ni har qanday ikki tilda tovush va imlo jihatidan o'xshash, ammo ma'nosi bilan farq qiladigan so'zlarni (masalan, bolgar tilida tog' degan ma'noni anglatadi) qayd etamiz. "o'rmon" va umuman "tog'" emas, ingliz jurnalida - "jurnal", "do'kon" emas, ukrain tilida "chiroyli", "xunuk" emas yoki nemischa kalt- "sovuq" va shunga o'xshash italyancha. kaldo "issiq, issiq" degan ma'noni anglatadi). Keling, sinonimlarning lug'atlarini batafsil ko'rib chiqaylik. "Rus tilining sinonimlari lug'ati" 3. A. Aleksandrova (1969), 9 mingga yaqin sinonimik qatorlarni o'z ichiga oladi.
SSSR Fanlar akademiyasining Rus tili instituti A.P.Evgeniev (1970-1971) tahririda ikki jildlik “Rus tili sinonimlari lug‘ati”ni nashr etdi. Lug'at 4148 ta yozuvni o'z ichiga oladi. Sinonimlar ifodalangan tushunchaning birligi asosida bir lug‘at yozuviga birlashtiriladi. Lug'at yozuvida sinonimlarning moslik xususiyatlari, ularning ma'no soyalari, qo'llanish doirasi va stilistik bo'yoqlari ko'rsatilgan.

Misol uchun:

Chiqarmoq, chiqmoq, chiqarib olmoq, tortib olmoq (so‘zlashuv tilida), tortib olmoq (so‘zlashuv tilida), baliq chiqarib olmoq (so‘zlashuv tilida).
Nesov.: chiqarib oling, oling, chiqarib oling, tortib oling, tortib oling, baliq chiqarib oling.
(nimadan, ostidan, nima sababdan) biror narsaning ichida, tubida bor narsa. Chiqaring - ichkaridan biror narsani oling; olish - biror joydan olib chiqish; ekstrakti - adabiy nutq so'zi; ni tortib oling kundalik nutqda; harakatning sekin, asta-sekin yoki biroz qiyinchilik bilan bajarilishini ko'rsatish kerak bo'lganda foydalanishni tortib oling; baliq ovlash - biror narsaning tubidan kerakli narsani ol, so'z o'ynoqi, kinoyali xususiyatga ega (200-bet).
Sinonimlarning talqini Pushkindan hozirgi kungacha badiiy adabiyot tilidan, publitsistik va ilmiy ishlardan olingan ko'plab misollar bilan birga keladi.
Bunday lug‘atlar o‘z tilini ham, chet tilini ham o‘rganishda katta amaliy ahamiyatga ega. Yirik maxsus sinonim lug‘atlar bilan bir qatorda darsliklar kabi qisqa, sinonimik lug‘atlar, V. N. Klyueponning (1956 va 1961) “Rus sinonimlarining qisqacha lug‘ati” kabilar juda foydali; I. A. Potapovaning "Ingliz tili sinonimlarining qisqacha lug'ati" (1957), L. S. Andreevskaya-Levenstern va O. M. Karlovichning "Frantsuz tili sinonimlarining qisqacha lug'ati" (1959) va boshqalar.
A. M. Babkin va V. V. Shendetsovlarning (M., Nauka, 1966) "Rus tilida tarjimasiz qo'llaniladigan xorijiy iboralar va so'zlar lug'ati" juda qiziq. Lug'atning ikkita kitobida nafaqat tarjimasiz qo'llaniladigan xorijiy so'zlar (a propos, frantsuzcha - aytmoqchi, voqea uchun; yaxshi, inglizcha - hammasi joyida; alma mater, lotincha - hurmatli ism) o'z universiteti talabalari tomonidan), balki ulardan foydalanish bo'yicha ko'plab misollar keltirilgan.
Maxsus guruhni lingvistik ma’lumotnoma lug‘atlari tashkil etadi, ularda so‘zning ma’nosi yoki qo‘llanish xususiyatlari va kelib chiqish xususiyatlari tushuntirilmaydi, balki lisoniy birlik sifatidagi so‘z haqida turli xil ma’lumotlar beriladi. To'g'ridan-to'g'ri aytganda, boshqa lug'atlar ham ma'lumotnoma xarakteriga ega, birinchi navbatda tushuntirish lug'atlari, ammo bu holda, mos yozuvlar funktsiyasi asosiy bo'lgan lug'atlar alohida ajratilgan, ular uchun so'zni tushuntirish emas, balki bittasini berish muhimdir. yoki bu haqda boshqa lingvistik ma'lumotnoma.
Bunday lug'atlarni tilga oid bo'lmagan maxsus ma'lumotnoma lug'atlaridan, masalan, "Adabiyot atamalari lug'ati" va boshqalardan ajratib ko'rsatish kerak, ular so'zlarni emas, balki tushunchalarni, narsalarni, bu so'zlar bilan atalgan hodisalarni tushuntiradi, so'zlar (kelib chiqishi, tarkibi) haqida havolalar berilmaydi. va hokazo). va hokazo), lekin ob'ektlarning o'zlari, tushunchalar, hodisalar haqida. Lingvistik ma'lumotnoma lug'atlari murojaatlarning xususiyatiga qarab turli xil bo'lishi mumkin.
So'zning morfologik tarkibi haqida qiziqarli materiallar, shuningdek, teskari lug'atlar tomonidan taqdim etilgan, bu erda so'zlar boshlang'ich harflar tartibida emas, balki oxirgi harflar tartibida joylashtirilgan, masalan, "Teskari lug'atlar" da. Zamonaviy rus tilining lug'ati» (1958) X.X. Bielfeldt soʻzlari quyidagicha tartibga solinadi: a, ba, ayol, qurbaqa, laba va boshqalar – “teskari alifbo” boʻyicha, yaʼni soʻz boshidan emas, oxiridan boshlab sanash. Bunday lug‘atlar grammatik qoliplarning lug‘at boyligini hisoblashda (masalan, -ik-, -chik-, -schik-, -ar-, -nya-, -ba- va hokazo qo‘shimchali so‘zlar), fonetik statistika uchun juda qo‘l keladi. finallar , ya'ni so'zlarning oxiri, shuningdek, bu teskari lug'atlar qofiya lug'atlari bilan kesishgan kerakli qofiyani qidirish uchun. Biroq, so'zning faqat asosiy shaklda taqdim etilishini cheklash (nominativ birlikdagi otlar, infinitivdagi fe'llar va boshqalar) boshqa so'z shakllari bilan bog'lanishi mumkin bo'lgan olmosh izlashni toraytiradi.

Chet tilidagi so'zlar lug'ati xorijiy so'zlarning ma'nosi va kelib chiqishi haqida qisqacha tushuntirish beradi, manba tilini ko'rsatadi (oxirgi holat xorijiy so'zlarning lug'atlarini etimologik lug'atlarga yaqinlashtiradi). Bunday lug'atlarni yaratish uchun asos Pyotr I davrida qo'yilgan bo'lib, uning ko'rsatmasi bilan qo'lda yozilgan "Alifbo tartibida yangi lug'atlarning leksikasi" tuzilgan. Ushbu lug'at 503 ta so'zni o'z ichiga olgan. Lug'at harbiy san'at, navigatsiya, diplomatiya, ma'muriyat sohalariga oid so'zlarni o'z ichiga oladi. A, B, C, D harflari bo'lgan so'zlarga Pyotrning o'z tuzatishlari kiritilgan (1725). 19-asrning mashhur lugʻatlari: A. D. Mixelsonning “30 ming xorijiy soʻz” (M., 1866); N. Dubrovskiyning "Xorijiy so'zlarning izohli lug'ati" (M., 1866). Qizig'i shundaki, A. D. Mishelson lug'atining birinchi nashrida 30 000 so'z bo'lgan va 20 yil o'tgach (1885 yil nashrida) - allaqachon 115 000: lug'atga maxsus terminologiyani kiritish juda keng edi. Zamonaviy lugʻatlardan eng mashhuri I. V. Lexin, S. M. Lokshin, F. N. Petrov (bosh muharrir) va L. S. Shaumyan (6-nashr. M., 1964, 23 ming soʻz) muharrirligidagi “Chet el soʻzlari lugʻati”dir. Uning nashr etilishi 1939 yilda boshlangan. L. P. Krisin lug'ati (2-nashr, qo'shimcha M., 2000) rus tiliga asosan 18-20-asrlarda kirib kelgan 25 000 ga yaqin so'z va iboralarni o'z ichiga oladi. (ba'zilari - ilgari), shuningdek, rus tilida xorijiy til fondlaridan tuzilganlar. Bu xorijiy so'zlarning birinchi filologik lug'ati bo'lib, u so'zning xususiyatlarini emas, balki uning xususiyatlarini tavsiflaydi: uning kelib chiqishi, zamonaviy rus tilidagi ma'nosi, shuningdek talaffuzi, urg'usi, grammatik xususiyatlari, boshqa xorijiy so'zlar bilan semantik aloqalari. so'zlar , stilistik xususiyatlar, nutqda foydalanishning tipik misollari, tegishli so'zlarni shakllantirish qobiliyati.