M. I. Daminov 2020-y. Ona tili va adabiyot fanidan

Detektiv adabiyot– ( yun. izquvar ) –sarguzasht adabiYotining bir tarmog`I, syujeti asosida sirli jinoyatlarni ochish bilan bog`liq voqealar Yotuvchi asarlarning umumiy nomi.
Didaktik adabiyot – (yun. o`rgatuvchi, ta’limiy) – muayyan ta’limiy, tarbiyaviy maqsadlarda yaratilgan adabiy asarlarning umumiy nomi. Mas. sa’diyning “Guliston” va “Bo`ston”, Kaykovusning “Qobusnoma” asari.
Gimn – (yun. madhiya) –qadimgi yunon adabiYotida ilohlarni ulug`lash, maqtash uchun kuylangan qo`shiq. Mas. yunonlar Appolonni madh etgan. Keyinchalik tarixiy voqealar, qahramonlar madh etiluvchi tantanovar qo`shiqlar ham gimn deb yuritilgan.
Mazmunan dasturiy xarakterdagi she’r asosidagi tantanovar qo`shiq, muayyan ijtimoiy harakat, uyushma, davlat va shu kabilarning atributlaridan biri, madhiyasi.
J
Jaranlilik. Un paychalarining tebranishidan yuzaga keluvchi ton.
Jarangli undoshlar. Tarkibida ovozga nisbatan shovqin ustun bo`lgan undoshlar. Mas., b, v, g, z …
Jarangsizlik. Un paychalarining tebranmasligi, tonning yo`qligi.
Jarangsiz undoshlar. Tarkibi shovqinning o`zida iborat bo`lgan undoshlar: p, f, k, sh, s, t …
Jargon (fran. jargon). Biror guruh vakillarining o`z nutqi bilan ko`pchilikdan ajralib turish maqsadida o`zicha mazmun berib ishlatadigan so`z va iboralari: novcha (aroq), qizil(vino) – ichuvchilar nutqiga xos; tog`amning o`g`li (militsioner) – shoyorlar nutqida.
I
Ibora. Frazeologik birlik.
Ideografik sinonimlar. Denonativ ma’no ottenkasiga ko`ra o`zaro farqlanadigan sinonimlar: Yordamlashmoq – ko`maklashmoq – qarashmoq kabi.
Idioma (grek. idioma – o`ziga xos ifoda, ibora).ayn.frazeologik chatishma.
Idiomatika. 1. biror tilning idiomalari majmui.
2. Tilshunoslikning idiomalarni o`rganuvchi bo`limi.
Ido. 1907-yilda fransuz Lui de Bofron tomonidan esperantoning varianti sifatida yaratilgan xalqaro sun’iy til.
Izoglossa (grek. isos-bir xil, o`xshash+glossa – til, nutq). U Yoki bu til hodisasining tarqalish territoriyasini ko`rsatish uchun geografik kartalarda tortilgan chiziqlar.
Intervikal undosh. Ikki unli orasida kelgan undosh.
Interlingva (lot. inter- opa + lingua - til). 1903-yilda Djuzeppe Peano tomonidan taqdim etilgan xalqaro Yordamchi til.
Improvizatsiya – (lot. kutilmagan, birdan) –badiiy ijodning alohida bir ko`rinishi bo`lib, bunda asar bevosita ijro jaraYonida yaratiladi.
Interpretatsiya– (lot. tushuntirmoq) – talqin; adabiy asar mazmunini idrok qilish, uning mazmuni, badiiy konsepsiyasini anglash, tushunish.
Insenirovka– (lot. sahna) – aslida sahnaga mo`ljallab Yozilmagan asarlarni (ko`proq, epic asarlarni) sahnalashtirish uchun qayta ishlash. I. sahnalashtirilishi mo`ljallangan asarning g`oyaviy-badiiy xususiyatlarini qayta yaratishni taqozo etadi.
Intonatsiya – (lot.-kuchli talaffuz etaman) – jonli nutqning ifodaviyligini ta`minlovchi asosiy omil, tipning fonetik vositalari ( tovush toni, talaffuz tempi, tembr, pauzalar, melodika, mantiqiy va so`z urg`ulari) majmui. U estetik emotsional ta`sir o`tkazishda muhim ahamiyatga ega.
K
Kakografiya (grek. kakos – yomon+grapho – yozaman ).Ongli ravishda xatolar qo`yilgan tekstni o`quvchilarga tuzatishga berish bilan orfografiyani o`rgatish usuli. Bu usul pedagogic jihatdan asoslanmagan.
Kalambur (fran. calembour – so`z o`yini). So`zlarning ko`p ma’noligiga, fonetik strukturasi bir xilligiga asoslanadigan so`z o`yini, so`zlarni shunday qo`llashdan iborat nutq figurasi.
Z
Zamon kategoriyasi. Xarakatning nutq momentiga munosabatini bildiruvchi grammatik kategoriya. Xarakatning nutk momentiga bul­gan munosabatiga kura fe’lning uch xil zamon turi buladi: 1) utgan zamon; 2) xozirgi zamon; 3) kelasi za­mon. Xarakatning nutk; momentiga munosabatini bevosita Yoki bavosita ifodalashiga kura zamonning ikki turi farklanadi:
absolyut zamon , 2) nisbiy zamon.
Zidlov boglovchilari. Ma’nolari bir-biriga qarama-qarshi (zid) bo`lgan uyushiq bo`laklarni, shuningdek qo`shma gap sostavidagi sodda gaplarni bog`lash uchun xizmat qiluvchi bog`lovchilar: lekin, ammo, biroq, hollbuki kabi: G`o`za sug`orishni juda yaxshi biladilar, lekin amal qilmaydilar. (Oybek.) Xotin bu gapni shikoyat tarzida aytdi, ammo Turobjon buni ta’na deb tushundi. (A. qahhor.) O`ktam mevalarni saralaydi, biroq egasi kelmaydi. (Oybek.)
Remarka – (fr. - izoh) – dramatic asarlarda muallif tomonidan sahna voqeasining boshlanishi oldidan beriluvchi Yoki uning kechishi davomida qavs ichida berib boriluvchi izohlar. R. parda Yoki ko`rinish oldidan berilgan hollarda vopqea kechaYotgan joy, vaqt, ishtirok etuvchilar va sh.k.lar haqidagi zarur ma`lumotlardan iborat bo`ladi.