M ish ekspluatatsiya333. pdf

---

114-21 Guruh talabasi Qõshimmatov Og’abekning Avtomabil Yõllarini qurish va ekspluatatsiya
qilish texnologiyalari fanidan Mustaqil ishi
Reja:
1. O‘tuvchi turdagi yo‘l qoplamalarini qurish texnologiyalari va ularning o‘ziga xosligi
2. CHaqiqtosh va qum aralashmasini bitum bilan joyida aralashtirib yotqizish usulida yo‘l 
qoplamasini
Yo'l 
qoplamasi
 , yoki yulka bu transport vositasini yoki oyoqni ushlab turish uchun 
mo'ljallangan maydonga yotqizilgan bardoshli sirt materialidir tirbandlik, masalan yo'l yoki yurish 
yo'li. Oldin, shag'al yo'l yuzalar, tosh va granit to'siqlar keng qo'llanilgan, ammo ular asosan 
almashtirilgan asfalt yoki beton siqilgan holda yotqizilgan asosiy kurs. Asfalt aralashmalari 20-asrning
boshlaridan boshlab yo'lak qurilishida ishlatilgan va ikki turga ega: metalllangan yo'llar va 
metalllashtirilmagan yo'llar. Metalllashtirilgan yo'llar avtoulovlarning yukini ko'tarish uchun qilingan 
va odatda tez-tez ishlatiladigan yo'llarda amalga oshiriladi. Metallashmagan yo'llar, shuningdek, 
shag'al yo'llar 
deb nomlanuvchi
, qo'pol va ozroq vaznga ega bo'lishi mumkin. Yo'l 
qoplamalari tez-tez uchraydi trafikni boshqarish uchun belgilangan.
Bugun, o'tkazuvchan yo'lak kam ta'sirli yo'llar va yurish yo'llari uchun usullardan foydalanila 
boshlandi. Yo'l qoplamalari kabi mamlakatlar uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega Qo'shma 
Shtatlar va Kanada, bu asosan transport vositalariga bog'liq. Shuning uchun kabi ilmiy loyihalar Uzoq 
muddatli yulka ishlashi turli yo'l qoplamalarining hayot aylanish jarayonini optimallashtirish uchun 
ishga tushirildi.
G'ildirakli transport yaxshi yo'llarga ehtiyoj tug'dirdi. Odatda, tabiiy materiallar yaxshi tekislangan sirt
hosil qilish uchun etarlicha yumshoq va g'ildirakli transport vositalarini ko'tarish uchun etarlicha 
kuchli bo'lishi mumkin emas, ayniqsa nam bo'lsa va buzilmasdan qolsa. Shahar joylarda tosh bilan 
qoplangan ko'chalarni qurish maqsadga muvofiq bo'la boshladi va aslida birinchi asfalt ko'chalar 
qurilganga o'xshaydi Ur miloddan avvalgi 4000 yilda. Korduroy 
yo'llari qurilgan Glastonberi, Angliya miloddan avvalgi 3300 yilda
[5]
va g'isht bilan qoplangan yo'llar 
qurildi Hind vodiysi tsivilizatsiyasi ustida Hindiston qit'asi bir vaqtning o'zida. 
Yaxshilash metallurgiya miloddan avvalgi 2000 yilga kelib tosh kesuvchi asboblar odatda O'rta 
Sharqda mavjud bo'lgan va Gretsiya mahalliy ko'chalarni asfaltlashga imkon berish.
[6]
Ayniqsa, 
miloddan avvalgi 2000 yilda Minoanslar dan 50 km asfaltlangan yo'l 
qurdi Knossos shimolda Krit tog'lar 
orqali Gortin va Lebena
, orolning janubiy 
qirg'og'idagi yonma-yon drenajlari bo'lgan port, 200 mm qalinlikdagi yo'lak qumtosh bloklari bilan 
bog'langan gil -gips ohak qatlami bilan qoplangan bazaltika bayroq toshlari va alohida edi yelkalar. 
Ushbu yo'lni har qanday yo'ldan ustun deb hisoblash mumkin edi Rim yo'li.
[7]
Rim yo'llari oddiydan 
farq qilar edi korduroy yo'llari Tuproqlangan molozlardan chuqur yo'laklardan foydalanib, 
asfaltlangan yo'llarga, ular quruq bo'lishini ta'minlash uchun, chunki suv loy tuproqlarda loy bo'lib 

---

qolish o'rniga toshlar va moloz bo'laklari orasidan oqib chiqadi
Avtomobil yơllarini kspluatasi qilish va uning vazifalari. Avtomobil yơllarini kspluatasi qilishning 
ijtimoiy-iqtisodiy ahami ti. Ơzbekiston Respublikasi avtomobil yơllari tarmoği holati. Yơl tarmoğining 
texnik va foydalanuv holatlariga umumiy talablar. Yơllarni kspluatasi qilish korxonalarining asosiy 
vazifalari. Avtomobil yơllarini ta'mirlash va saqlashni takomillashtirish muammolari.Avtomobil 
yơllarini kspluatasi qilish yơnalishida olib borilgan ilmiy tadqiqotlar. Avtomobil yơllarini kspluatasi 
qilishning nazariy asoslari. «Haydovchi – avtomobil – yơl - transport oqimi - muhit» kompleksining 
ơzaro ta'sir modeli. Yơl sharoiti-transport oqimi tizimini boshqarish modeli. Yơllarni kspluatasi 
qilishni boshqarish modeli. Avtomobilning yơl bilan ơzaro ta'siri. Yơl ustki zasining tavsifi va 
avtomobillar harakati. Yơl qoplamasining holati va avtomobillar harakat sharoiti. Yơl qoplamasining 
ravonligi va ğadir budirligi. Avtomobil ğildiragining nam va hơl qoplama bilan ơzaro ta'siri va unda 
ğadir budirlikning ơrni. Qoplama ustki zasi kơrsatkichlariga qơyilgan talablar. Tabiiy-iqlim 
omillarining yơl holatiga va avtomobil harakat sharoitiga ta'siri. Yơl tuzilmasiga tabiiy-iqlim 
omillarining ta'siri. Yơl poyining namlikissiqlik holati. Yơl qoplamasining kơtarilib qolishi. Yơl 
qoplamasining ustki zasi va yil davrlari bơyicha avtomobillar harakat sharoiti. Avtomobilning yơlining 
deformasi va buzilishlari. Tabiiy omillar va avtomobillar ta'siridan yơl tuzilmalari deformasi lanish 
jaraёni. Yơl poyida va suv qochirish inshootlaridagi deformasi va buzilishlar. Yơl tơshamasi va 
qoplamasidagi deformasi va buzilishlar. Qoplamaning emirilishini aniqlash. Avtomobil yơllarining 
holatini va transport- kspluatasion kơrsatkichlarini baholash. Avtomobil yơlining texnik va 
kspluatasion holatining kơrsatkichlari. Yơlning transport- kspluatasion kơrsatkichlari tizimi. Yơlning 
transportkspluatasion kơrsatkichlariga bơlgan talablar. Harakat tezligini ơlchash va baholash. Hisobiy
tezlikni ta'minlanganlik ko ffisenti bơyicha yơl holatini kompleks baholash.Yơl holati va 
ơlchamlarining hisobiy tezlikning ta'minlanganlik ko ffisentiga ta'siri. Havo-iqlim omillarining harakat 
tezligiga ta'siri. Yơlning ơtkazuvchanlik qobili tini va klanganlik darajasini baholash. Yơllarni 
tumanlashtirish.Ơzbekiston Respublikasi hududini harakat sharoiti bơyicha tumanlashtirish. Yơllar 
holatini kompleks baholash usullari. Mavjud foydalanuvdagi yơlning holatini va ơlchamlarini aniqlash
uslublari. Yơlning geometrik ơlchamlarini aniqlash va baholash tartibi. Yơl 
tơshamasi 
mustaxkamligini
, qoplama ravonligini va tishlashish sifatini aniqlash va baholash.
Qoplama ğadir-budirligini baholash. Murakkab sharoitdagi avtomobil yơllarini kspluatasi qilishning 
ơziga xos xususiyatlari. Toğli hududdagi yơllarni kspluatasi qilish. Yơllarni tosh qơllashi, kơchki, 
ơpirilish, qor qatlami va qor kơchkilaridan himo qilish va tozalash. Quruqissiq iqlim sharoitidagi va 
sơğoriladigan hududlardagi yơllarni ekspluatasi qilish
Qumli chơllardagi yơllarni kspluatasi qilish. Yơllarni qum bosishidan himo lash usullari. Avtomobil 
yơllarini ta'mirlash va saqlash bơyicha tadbirlar tizimi. Avtomobil yơllarini ta'mirlash va saqlash 
ishlarining tarkibi, tasnifi. Yơl tơshamasi va qoplamasini xizmat qilishida ta'mirlashlar oraliq davri. 
Yơllarni xizmat qilish muddatlari. Yơl holatini baholash kơrsatkichlariga asoslangan holda ta'mirlash 
ishlari turini belgilash. Yơllarni ta'mirlash va saqlash ishlarini rejalashtirish asoslari. Nơqsonlar 
jadvalini tuzish. Avtomobil yơllarini saqlash. Avtomobil yơllarini bahor, ёz va kuz davrlarida saqlash 
ishlari. Yơllarni saqlash ishlari texnologi si va uni tashkil tish. Yơl poyini va yơl mintaqasini saqlash. 
Qatnov qismini saqlash. Yơl 
jihozlarini
, yơl xizmati bino va inshootlarini saqlash. Yơlni changdan
tozalash. Ơsimliklarga qarash va begona ơtlarga qarshi kurash. Yơllarni qishgi mavsumga tayёrlash. 
Murakkab sharoitdagi avtomobil yơllarini saqlash. Toğli sharoitdagi avtomobil yơllarini saqlashning 
ơziga xos xususi tlari. Chơl hududlarda yơllarni saqlash. Yơllarni qum bosishidan saqlash. Avtomobil 
yơllarini qish davrida saqlash. Qish davridagi meteorologik sharoit va yơllarning holati. Yơllarni qishgi
saqlash ishlari. Yơllarni qishgi davrda saqlash ishlari texnologi lari. Yơllarni qor u mi bilan 
qoplanishdan saqlash usullari. Qorni tutib qoluvchi qurilmalar turlari. Yơllarni qordan tozalash 
usullari. Qish vaqtida yơllarning sirpanchiqligi. Yơllarda qishgi sirpanchiqlikga qarshi kurash usullari. 
Qishgi saqlashda ishlatiladigan materiallar va mexanizmlar. Avtomobil yơllari ёn bağrida qor u 
mlarining yiğilishi. Yơllarni qor bosishi. Avtomobil yơllarini kơkalamzorlashtirish. Yơllarni qordan 
himo lovchi kinlar. Yơl ёqasidagi manzaraviy kinlar. Qumdan himo lovchi va emirilishga qarshi 
kơkalamzorlashtirish. kinlarni parvarishlash, ularni kơchaytirish va ơstirish. Kơchatlar kib yơllarni 

---

arxitektura-badiiy bezash. Avtomobil yơllarini joriy ta'mirlash. Yơl poyini va suv qochirish tizimini 
joriy ta'mirlash. Yơl qoplamasini joriy ta'mirlash. Yơllarni changsizlantirish. Yơl jihozlarini joriy 
ta'mirlash. Asfal tbeton qoplamalarini termoprofillash. Remeksirlar. Asfal tbeton qoplamalarini 
emiriluvchi qatlamini qayta tiklash. Qoplama ustki zasiga sirtqi ishlov berish va qoplama ğadir 
budurligini oshirish usullari. Sementbeton qoplamalarini joriy ta'mirlash. Avtomobil yơllarini 
mukammal ta'mirlash. Yơl poyini va suv qochirish tizimini mukammal ta'mirlash. Yơl tơshamalarini 
va qoplamalarini mukammal ta'mirlash texnologi lari. Chaqiqtosh, qum va shağalli qoplamalarni 
mukammal ta'mirlash. Asfal tbeton va sementbeton qoplamalarini mukammal ta'mirlash. Yơl 
tơshamasini kơchaytirish va kengaytirish. Yơl jihozlarini mukammal ta'mirlash. Avtomobil yơllarini 
texnik hisobga olish va pasportlashtirish. Yơllarni texnik hisobga olish va pasportlashtirish tartibi. Yơl 
hisob varaqalarini tuzish. Avtomobil yơllarini texnik pasportlashtirishning avtomatlashgan tizimi. Yơl 
ma'lumotlari tơplamini tashkil tish. Pasportlashtirishda qơllaniladigan texnik vositalar. Harakat 
miqdorini hisobga olish. Yơl harakatini tashkil tishning asosiy yơnalishlari va harakat xavfsizligini 
baholash uslublari. Harakatni tashkil tishning maqsadi va vazifalari. Yơl harakatini tashkil tishda 
«avtomobil -haydovchi-yơl-piёda-muhit» tizimining ơzaro boğliqligi. Harakatni tashkil tish bơyicha 
me'ёriy hujjatlar. Yơl-transport hodisalari (YTH)ning ta'rifi, turlari, miqdori va ularni tahlil qilishning 
asosiy vazifalari va usullari. YTH vujudga 
kelishida avtomobilning
, haydovchining va yơl 
sharoitining ơrni. YTH natijasida vujudga keluvchi iqtisodiy zararni baholash. Yơl sharoiti 
kơrsatkichlarining harakat xavfsizligiga ta'siri. Yơlning harakat uchun xavfli bơlaklarini aniqlash va 
harakat xavfsizligini baholash uslublari. Yơllardagi xavfli joylar. Yơllarda xavfli joylarni bartaraf tish 
tamoyillari. Yơl harakatini boshqarishning texnik vositalari va ularning tasnifi. Yơl belgilari va ularning
tasnifi. Yơl belgilarini joylashtirishning umumiy tamoyillari. Yơl belgi chiziqlari. Yơl belgi chiziqlari 
turlari va ularni ahami ti. Yơl belgi chiziqlarini chizish uchun materiallar va jihozlar. Svetofor ishora 
vositalari turlari va ularni qơllash. Avtomagistrallarda harakatni avtomatik boshqarishning texnik 
vositalari. Yơl tơsiqlari va ularni tasnifi. Yơl tơsiqlarini ơrnatish. Yơl ёn mintaqasini transport 
oqimidan himo lash uchun inshootlar. Avtomobil yơllarini kspluatasi qilishda harakat xavfsizligini 
ta'minlash. Yơldagi sirpanchiqlikning va qoplama ravonligining harakat xavsizligiga ta'siri. Harakat 
xavfsizligini oshirish maqsadida harakatni tashkil qilish. Piёdalar harakat xavfsizligini ta'minlash. 
Harakat sharoiti va yơl sharoiti haqida haydovchilarga tezkor axborot etkazish. Harakat xavfsizligi 
ta'minlash tadbirlari. Yơl harakatini tashkil tishning uslubiy asoslari va amaliy tadbirlar. 
Chorrahalarda va rejadagi kichik grilarda xavfsiz harakatni tartibga solishning amaliy tadbirlari. Aholi 
shash joylarida piёdalar harakatini tashkil tish. Yơl harakatini tashkil tishda yơl harakati xavfsizligi 
muhandislarining vazifalari. Avtomobil yơllarining ta'mirlanaёtgan bơlaklarida harakat xavfsizligini 
ta'minlash. Avtomobil yơllarini obodonlashtirish va jihozlash. Avtomobil yơllarini arxitektura-
manzaraviy obodonlashtirishhaqida tushunchalar.Avtomobil yơllarini arxitektura kompozisi lari va 
ularni loyihalash.Harakatga xizmat kơrsatish tizimini loyihalash. Xizmat kơrsatish inshootlari turlari. 
Yơllarda qisqa muddatli dam olish joylari, madaniy-maishiy xizmat kơrsatish korxonalarini 
joylashtirish. Transport vositalariga texnik xizmat kơrsatish inshootlari. Yơllarda transport vositalari 
uchun tơxtash maydonchalarinirejalashtirish. Avtobus bekatlari.Umumiy foydalanishdagi avtomobil 
yơllarida avtobus bekatlarini joylashtirish. Avtobus bekatlarini jihozlari va rejasi. Piёdalar ơtish 
joylari.Piёdalar yơlakchalari turlari. Piёdalar ơtish joylarini loyihalash. Piёdalar ơtish joylarida 
boshqarishning texnik vositalari. Yơl va yơl inshootlarini ёritish. Ёritgichlar tuzilmalari va ёritish 
tizimini loyihalash. Aloqa vositalari.Yơl aloqasining vazifasi. Avtomobil yơllaridagi umum foydalanuv 
va texnologik yơl aloqasi. Avtomobil yơllarini muhandislik jihozlash. Avtomobil yơllarini kspluatasi 
qilish va boshqarishni tashkil qilish. Ơzbekiston Respublikasi avtomobil yơllarini boshqarish va uning 
tuzilmasi. Yơl xơjaligining asosiy vazifalari. Yơl xơjaligining ishlab chiqarish bazalari. Yơllarni 
ta'mirlash va saqalash ishlarini tashkil qilish va qabul qilish. Yơllarni ta'mirlash va saqlash ishlari 
sifatini baholash. Avtomobil yơllarini kspluatasi qilishda mehnat muhofazasi va xavfsizlik texnikasi 
qoidalari. Yơllarni ta'mirlash va saqlash ishlarini bajarishda atrof-muhit muhofazasi.
Avtomobil yo‘llarini qurish texnologiyasi haqida umumiy ma’lumotlar. Avtomobil yo‘llari qurilishini 
mamlakatning iqtisodiyotini o‘sishidagi ahamiyati. Avtomobil yo‘llarining qurilishini xususiyatlari. 

---

Texnologiya va uning qurilishdagi ahamiyati. Avtomobil yo‘llarini qurish texnologiyasi haqida umumiy
ma’lumotlar. Texnologik jarayonlar sifati va ularni ishonchliligi. Texnologik loyihalash va texnik 
me’yorlash. Avtomobil yo‘llarini qurishda atrof muhit muhofazasi. Yo‘l poyini qurish to‘g‘risida 
ma’lumotlar. Yo‘l poyi tuzilmasi. Yo‘l poyini qurish uchun gruntlarga bo‘lgan talablar va yo‘l poyi 
gruntlari xususiyatini yaxshilash usullari. Yo‘l poyini qurish texnologiyasi. Yo‘l poyini qurish to‘g‘risida 
ma’lumotlar. Yer ishlarini bajarish muddati. Gruntlarni zichlash va uni alohida usullari. Gruntlarni 
zichlovchi mexanizmlar turlari va ularni ish jarayonida qo‘llanilishi, zichlovchi mexanizmlarni tanlash. 
Yo‘l poyini qurishda tayyorgarlik ishlari texnologiyalari. Yo‘l mintaqasini tayyorlash. Yo‘l mintaqasini 
tozalash va unda bajariladigan ish turlari. O‘simlik qatlamini ko‘chirib olish. Yo‘l poyini qurish uchun 
belgilash ishlari. Yo‘l mintaqasini 
tayyorlash ishlarida buldozer
, katoklarning 
qo‘llanishi va mexanizmlarning ish unumdorligi.
Yo‘l poyini qurishda tayyorgarlik ishlari texnologiyalari. Yo‘l mintaqasini tayyorlash va trassani tiklash 
ishlarini tashkil qilish. Yo‘l poyinining suv-issiqlik rejimini boshqarish uchun inshootlarni qurish. Yo‘l 
poyinining suv-issiqlik tartibini boshqarish usullari va inshootlari turlari. Yo‘l poyidan yuza suvlarini 
qochirish. Grunt suvlari sathini pasaytirish uchun drenajlarni qurish. Suv o‘tkazmaydigan va kapillyar 
to‘suvchi qatlamni qurish. Qoya tog‘ jinslari bo‘lmagan gruntlardan yo‘l poyini qurish. Yo‘l poyini 
ko‘tarma va o‘ymada qurishning usullari. Yo‘l poyini ko‘tarmada qurishda gruntni olish manbalari. 
Yo‘l poyini ko‘tarmasini o‘yma gruntlaridan va karerdan tashib keltiriladigan gruntlardan qurish 
texnologik jarayonlari. Ko‘tarmani yon zahiradagi gruntlardan qurish texnologik jarayonlari. Qoya 
tog‘ jinslari bo‘lmagan gruntlardan yo‘l poyini qurish. Yo‘l poyini qurishda o‘ymaga ishlov berish 
usullari. Yo‘l poyini o‘ymada qurish texnologik jarayonlari. Yo‘l poyini qurishda 
qo‘llaniladigan 
mashina-mexanizmlar turlari
, ularning vazifalari va ish unumdorligi. 
Yo‘l poyini qurishda etakchi mexanizmlarni tanlash asoslari va mashina-mexanizmlar otryadini 
aniqlash. Yo‘l poyini tog‘ yon bag‘rlarida qurish. Tog‘ yon bag‘rida yo‘l poyini konstruktiv xususiyatlari
va uni ishni bajarish usuliga ta’siri. Yo‘l poyi ustki yuzasini va yon bag‘rini pardozlash. Yo‘l poyi yon 
bag‘rini mustaxkamlash. Murakkab tabiiy-iqlim sharoitlarda yo‘l poyini qurish. Tog‘li sharoitlarda yo‘l 
poyini qurish. Tog‘ sharoitining yo‘l poyi qurilishiga ta’siri. Burg‘ulash va portlatish ishlari. Qoya tog‘ 
jinsli gruntlardan yo‘l poyini qurish texnologik jarayonlari. Murakkab tabiiy-iqlim sharoitlarda yo‘l 
poyini qurish. SHo‘rlangan gruntlar va sho‘rxoq gruntlardan yo‘l poyini qurish texnologik jarayonlari. 
Ko‘chuvchi qumli hududlarning xususiyati. Ko‘chuvchi qumli hududlarda yo‘l poyini qurish texnologik 
jarayonlari va qo‘llaniladigan mashina-mexanizmlar. Sun’iy sug‘oriladigan tumanlar xususiyatlari. 
Sun’iy sug‘oriladigan tumanlarda yo‘l poyini qurish texnologik jarayonlari, qo‘llaniladigan mashina-
mexanizmlar turlari va ularni ish unumdorligi hisobi. Sovuq haroratli kunlarda yo‘l poyini qurish. 
Qishda yer ishlarini bajarish xususiyatlari. Murakkab tabiiy-iqlim sharoitlarda yo‘l poyini qurish. Yo‘l 
poyini qurish ishlarni tashkil qilish.Yo‘l poyini qurish ishlarini tashkil qilish usullari. Yo‘l poyini qurish 
bo‘yicha ishlar hajmini aniqlash va zarur bo‘lgan mashina-mexanizmlar otryadini shakllantirish. Yo‘l 
poyini qurish ishlari texnologik xaritalari va chiziqli kalendar grafigi. O‘tuvchi turdagi yo‘l 
qoplamalarini qurish uchun bir nechta texnologiyalar mavjuddir. Bu texnologiyalar quyidagilardir:
1. Asfalt qoplamalari: Asfalt qoplamalari o‘tuvchi turdagi yo‘llarni qurishda eng ko‘p ishlatiladigan 
texnologiyalardan biridir. Asfalt qoplamalari, asfalt, qum, to‘g‘ri to‘p va bitumdan tuziladi. Bu 
qoplamalar o‘tuvchi turdagi yo‘llarni qurishda juda samarali va qulaydir.
2. Beton qoplamalari: Beton qoplamalari o‘tuvchi turdagi yo‘llarni qurishda ham ko‘p ishlatiladigan 
texnologiyalardan biridir. Beton qoplamalari, suv, to‘g‘ri to‘p, qum va portland turi betonidan 
tuziladi. Bu qoplamalar o‘tuvchi turdagi yo‘llarni qurishda juda samarali va qulaydir.
3. Kengaytirilgan polimer qoplamalari: Kengaytirilgan polimer qoplamalari o‘tuvchi turdagi yo‘llarni 
qurishda ham ishlatiladigan texnologiyalardan biridir. Bu qoplamalar, polimer, qum va to‘g‘ri to‘p 
turlaridan tuziladi. Kengaytirilgan polimer qoplamalari o‘tuvchi turdagi yo‘llarni qurishda juda 
samarali va qulaydir.

---

4. Konsolidatsiya qoplamalari: Konsolidatsiya qoplamalari o‘tuvchi turdagi yo‘llarni qurishda ham 
ishlatiladigan texnologiyalardan biridir. Bu qoplamalar, qum, to‘g‘ri to‘p va bitumdan tuziladi. 
Konsolidatsiya qoplamalari o‘tuvchi turdagi yo‘llarni qurishda juda samarali va qulaydir.
O‘ziga xosligi esa har bir qoplamada turli xildir. Asfalt qoplamalari o‘tuvchi turdagi yo‘llarni qurishda 
eng ko‘p ishlatiladigan qoplamalardan biridir va juda samarali va qulaydir. Beton qoplamalari esa 
o‘tuvchi turdagi yo‘llarni qurishda juda qattiq va samarali qoplamalardan biridir. Kengaytirilgan 
polimer qoplamalari esa o‘tuvchi turdagi yo‘llarni qurishda juda qulay va samarali qoplamalardan 
biridir. Konsolidatsiya qoplamalari esa o‘tuvchi turdagi yo‘llarni qurishda juda samarali va qulay 
qoplamalardan biridir.
Qurish texnologiyasi "asfalt qoplamasi" deb ataladi. Bu texnologiyada, yo‘l qoplamasi uchun kerakli 
bo‘lgan yo‘l qoplamasi materiallari (asfalt, chig‘anoq, qum, to‘g‘ri tosh va boshqalar) qoplamani 
qurish uchun kerakli bo‘lgan o‘lchovlar bilan aralashtiriladi. Keyin, qoplamani qurish uchun kerakli 
bo‘lgan materiallar yo‘l qoplamasi ustiga qo‘yiladi va qoplamani qurish uchun kerakli bo‘lgan 
vositalar (yo‘l qoplamasi mashinasi, qoplamani qurish uchun kerakli bo‘lgan qurilma va boshqalar) 
yordamida qoplamani qurish boshlanadi. Asfalt qoplamasi texnologiyasi, yo‘l qoplamasi qurishida 
ko‘p qo‘llanadi va yuqori sifatli yo‘l qoplamasi tayyorlashda juda samarali bo‘ladi.Asfaltbeton va 
boshqa qora qoplamalarda ytimirilish qatlami va tishlashish xususiyatlari sirtni tozalash usullari bilan 
tiklanadi. Yuzaki tozalashning uchta usuli mavjud: Organik bog’lovchilar chang va iflosliklardan 
tozalangan qoplamaga quyiladi, shundan so‘ng ma'lum fraktsiyalarning chaqilgan chaqiqtoshlar 
tukilib, uni tekislanadi. Chaqiqtoshni ikki qatlam qilib yotqiziladi va bitta ishlov berisladi. Bunday 
holda, 15-25 mm o‘lchamdagi bog'lovchilardan foydalanib, birinchi qatlamga qaraganda qalinroq 
yotqiziladi va chaqiqtosh qatlamini kotoklar bilan zichlanadi, ikkinchi qatlam esa fraktsiyalari 5-10 
mm bo‘lgan o‘lchamdagi chaqilgan chaqiqtoshdan quriladi, so‘ngra har bir qatlam bo‘ylab katoknlar 
to‘rtdan, besh marotabagacha 2-3 km / soat tezlik bilan harakatlanadilar. Maydalanish jihatidan 10–
20 yoki 15–25 mm fraktsiyasining chaqiqtosh markasi magmatik jinslardan 800 dan past, cho‘kindi 
yoki metamorfik jinslardan 600 dan kam bo‘lmasligi kerak. Qovishqoq yo‘l bitumlari bilan 1,5-2,5% 
nisbatda ishlov beriladi. Bitum markasi tavsiyalarga muvofiq tanlanadi. Tavsiya etilgan marka BND 
60/90; BND 90/130 BND 130/200; BND 200/300. Agar bog’lovchi chaqiqtoshni qoniqarsiz ravishda 
birlashtirsa, sirt fa’ol moddalar qo‘shiladi yoki chaqiqtosh normativ hujjatlarga asosan qo‘llaniladigan
aktivatorlar bilan ishlanadi. Qorachaqiqtosh tayyorlashda strukturaviy qo‘shimcha sifatida mikserga 
mineral kukun qo‘shiladi (chaqiqtoshning og'irligi bo‘yicha 3-5%). Chaqiqtoshni qayta ishlash uchun, 
B tipidagi past-g'ovakli yoki o‘rta g'ovakli bitumli loy ishlatiladi (texnik ko‘rsatmalarga muvofiq), 
mineral materialda 2 mm dan katta donalarning massa ulushi 10% dan oshmaydi. Bitumli loy 
quyidagi talablarga javob berishi kerak: - aralashmaning suyuq holatda suyuqligi, s - 10 dan ortiq 
emasligi; - shakllangan zichlangan holatda: - filtrlash koeffitsienti, sm / s dan ko‘p emas 1 · 10-8; - suv 
bilan to‘yinganlik, hajm fraksiyalari 3% dan oshmasligi; - 15 kundan keyin sinalgan suv shimishi 
namunalarning ko‘pchshi, ko‘pi bilan 1,5 %Bitum shlamini kerakli suyuqlik bilan ta'minlash uchun 
unga 0,03-0,06% og'irlikdagi plastifikator (natriy abitat, SDB va boshqalar) qo‘shiladi. Loy tarkibidagi 
tarkibiy qismlarning taxminiy tarkibi,%: qum 36-25; bitum 15-17; ohak bilan mineral kukun 25-30; 
suv 24-28; plastifikator, loydagi massa ulushi 0.03- 0.06. Qorachqiqtosh, chaqiqtosh yoki tozalangan 

---

eski qoplamaga yotqizilgan har bir yo‘lda pnevmatik shinalardagi (6-8 tonna) kotoklar bilan 2-3 
marotaba zichlanadi. Qorachaqiqtoshni sovutgandan so‘ng, qatlam 20-40 kg / m2 oqim tezligida 
bitumli loy bilan singdiriladi. Loyni taqsimlash uchun past-yuk eritma yuk mashinasi PS-402 uchun 
o‘rnatilgan distribyutorlar qo‘llaniladi. Shilamning sarf qilinishi suyuqlik sepuvchi yuk mashinasining 
tezligi va suyuqlik sepish teshigining o‘lchami bilan boshqariladi. Qalinligi 10 sm, 1000 m2 
mustahkamlash qatlami uchun materiallarga ehtiyoj (tonna): Qora shag'al: shag'al 145; bitum 
(chaqilgan toshning og'irligi bo‘yicha 2%) 2.9. Bitumli loy (25 kg / m2 miqdorida): qum - 31% -7,8; 
mineral kukun - 26% ... 6.5; bitum - 15% - 3,7; suv - 28% ..... 7.0. Qurilgan qavat bo‘ylab harakat, 
mashina sinov qurilmasi paytida aralashma oyog’iga yopishmasa, ochilishi mumkin. Dastlabki 3-5 kun
ichida tezlik 40 km / soat bilan cheklangan. Asfaltbeton qoplamalarni kapital ta'mirlashda eski 
asfaltbetondan samarali foydalanish uchun harakat qilish kerak. Shu maqsadda regeneratsiya 
texnologiyasidan foydalaniladi. Qoida tariqasida, eski qoplamaning mustahkamlik koeffitsienti 0,9 
dan kam bo‘lganda yoki mustahkamlik koeffitsienti 0,9 dan past bo‘lsa, mustahkamlash qatlamlari 
yangilangan qatlamning ustiga o‘rnatiladi. Bunday holda, mustaxkamlash qatlamining qalinligi 
hisoblash bilan taqqoslaganda 20-25% ga kamayishi mumkin. Yo‘lni an'amarkaiy usulda 
mustahkamlashda eski sirtga bir yoki bir necha qatlamdagi asfaltbeton yotqizilgan. Bunday holda, 
ishlarning texnologiyasi asosan yangi qurilishda ishlatilganidan farq qilmaydi. Biroq, yangi qatlam 
bilan ishonchli aloqa o‘rnatish uchun ekspluatatsiya qilingan qoplamaning yuzasi puxta tayyorgarlik 
ko‘rishni talab qiladi: qoplama mexanik cho‘tkalar bilan tozalanadi, so‘ngra 0,3-0,5 nisbatda suyuq 
bitum bilan to‘ldirilgan purkagich yoki purkagich yordamida, 0,1-0,15 l / m2 miqdorida organik 
erituvchi (xlor yog'i, kerosin va boshqalar) bilan namlanadi. l / m2. Shag'al va chaqiqtosh 
qoplamalarini tuzatishda, bog'lovchi bilan ishlov berilmaydi, profillanadi va chuqurchalar, girdoblar 
va quyqalar yo‘q qilinadi. Qoplamani ta'mirlash profilleri avtogreyder tomonidan optimal namlikda 
amalga oshiriladi, u yaxshi kesilgan, aralashtirilgan va zichlangan shag'al yoki chaqiqtosh 
materialining bunday holatiga mos keladi. Teshiklar va cho‘kmalar bartaraf qilinganida, 
ta'mirlanadigan joy chang va ifloslikdan tozalanadi, tozalanadi va yoroqsiz materiallar olib tashlanadi;
Chuqurchalar qoplama sathidan 1 ... 2 sm yuqori qatlam qilib, qatlami materialiga o‘xshash material 
bilan to‘ldiriladi. 
Zichlash paytida katta hajmdagi ishlarni bajarish uchun 5 ... 10 tonna 
og'irlikdagi pnevmatik shinalardagi o‘ziyurar kotoklardan va 25 ... 30 kg og'irlikdagi pnevmatik, elektr 
yoki qo‘lda zichlash kotoklaridan foydalaniladi. 
Yaxshi zichlash uchun material chuqurning har bir santimetriga 1,5 ... 2 l / m2 miqdorida suv bilan 
to‘kiladi. Suv o‘rniga kaltsiy xloridning 30% suvli eritmasidan yoki texnik lignosulfonatning 30 ... 40% 
suvli eritmasidan foydalanish tavsiya etiladi. Harakat ta'siri ostida hosil bo‘lgan yamaqlar va kichik 
izlar, qoplamani namlashdan keyin og'ir kotoklar yordamida zichlanadi. Ushbu usul etarlicha kuchli 
qoplamada kichik burmalarni yo‘q qilish uchun ishlatiladi. Boshqa hollarda, yamaqlar yamoq bilan 
yo‘q qilinadi. Organik bog’lovchi bilan ishlov berilgan shag'al va chaqiqtosh qoplamalarini 
ta'mirlashda, g'ovaklarni, qirralarning shikastlanishini va buzilishlarni, kichkina tanaffuslar va 
qoplamning pasayishini yo‘q qilinadi. Chuqur ta'mirlash asosan sovuq chaqilgantosh (shag'al) 
aralashmalari, qayta ishlangan organik bog'lovchi, shuningdek, VOMS yordamida amalga oshiriladi. 
Ba'zi hollarda sovuq, iliq yoki issiq asfalt aralashmalari yoki emdirish usuli qo‘llaniladi. Sovuq 
aralashmalarda birlashtiruvchi sifatida suyuq (yoki suyultirilgan) bitum, tar, ko‘mir tar, bitum 
emulsiyalari qo‘llaniladi. 
Suyuq yoki suyultirilgan organik bog'lovchini (tar, tar, ko‘mir taragi, suyuq yoki suyultirilgan bitum, 
bitum pastasi) namlangan mineral-mineral aralashmasi (mayda, o‘rta va g’adir-budur qum, shag'al-
qum yoki chaqilgantosh-qum aralashmasi) mineral kukun va aktivator (ohak yoki sement) materiallar
aralashtirib tayyorlanadi. Har bir alohida holat uchun VOMS tarkibi texnik shartlarga muvofiq 
tanlanadi. Ta'mirlash, agar havo harorati +5 ° S dan past bo‘lmasa, sovuq asfalt aralashmalari 
yordamida sovuq usulda amalga oshiriladi. Nam organik mineral aralashmani musbat havo harorati 
+30 ° C dan yuqori bo‘lmagan va salbiy harorati -10° C dan past bo‘lmagan haroratda ishlatish 
mumkin. Sovuq usul 3 sm chuqurlikdagi chuqurlarga, issiq usul esa 3 sm chuqurlikdagi teshiklarga 

---

mos keladi. Ushbu usullarning har qandayida (VOMS bilan ishlov berish usulidan tashqari) 
ta'mirlanadigan joy tayyorlanadi, shu jumladan qirralarni qirqish (kesish), chang va ifloslikdan 
tozalash, tozalangan yuzani organik erituvchi (salyarka yog'i, kerosin) Purkagich yoki purkagich bilan 
0,1 ... 0,15 l / m2 ; nisbatda tozalash ishlarida esa MG 25/40, MG 40/70, SG 25/40, SG 40/70 
markalarining suyuq bitumini, qovishqoqligi 25 ... 70 s yoki D-2, D-3 miqdori 0,3...0,5 l / m2, 60 °s 
haroratgacha qizdirilgan. VOMS-dan foydalanganda, chuqurlarning chekkalari va pastki qismi faqat 
ozgina namlanadi. Qoplama chuqurlari ta'mirlash materiallari bilan to‘ldirilgandan so‘ng, qatlam 
qalinligi zichlash vaqtida hajmning pasayishini hisobga olgan holda aniqlanadi. VOMS qatlamining 
qalinligi zichlangan holatda 4 ... 5 sm ga teng ravishda olinadi. Issiq ta'mirlash usuli bilan, asfaltbeton 
aralashmasi aralashmasi bir qatlamda yotqiziladi, agar chuqurliklar 5 sm dan oshmasa va ikkita 
qatlamda, agar chuqurligi 5 sm dan oschaqilgantosh 0,8 chuqurlikdagi chuqurlikdan, lekin 15 mm 
dan oshmaydigan, zichlangan holda tayyorlangan teshikka joylashtiriladi. Keyin viskoz bitum yoki 
qatiq chuqurning har bir santimetriga 0,8 ... 1 l / m2 nisbatda quyiladi. Shimdirish paytida bog'lovchi 
harorati quyidagicha bo‘lishi kerak: bitum markalari BND 200/300, BND 130/200 - 120 ... 160 ° C, tar 
D-4, D-5 - 110 ... 120 ° S. Birlashtiruvchini quygandan keyin 5 ... 15 mm o‘lchamdagi chaqilgantosh 
fraktsiyalari taqsimlanadi va zichlanadi. Ta'mirlangan hududning kichik joylari qulzichlagichlar bilan 
zichlanadi.