M. M. Aliyev 2019 raqamli texnika va mikroprotsessorlar

 
4.1-rasm. Juft ulangan invertorlar 

---

103 
 
Ikki hodisani koʻrib chiqamiz: Q=0 va Q=1 
 Hodisa I: Q=0 
4.1,a-rasmda koʻrsatilganidek, l2 kirishiga Q = 1. l2 signali keladi va 
signalni invert qilib l1 kirishiga Q¯ = 1 signalni uzatadi. Shunga koʻra, l1 
chiqishida mantiqiy 0 va bu hodisada sxema barqaror holatda. 
 Hodisa II: Q=1
4.1,b-rasmda koʻrsatilganidek, l2 kirishiga 1(Q) keladi. l2 signalni invert 
qilib l1 0 Q¯ kirishiga uzatadi. Shunga koʻra, l1 chiqishi mantiq va bu holda 
sxema ham barqaror holatda. 
Juft yoqilgan invertorlarning ikki holati bor Q=0 va Q=1 va sxema bistabil. 
Sxemaning uchinchi holati qachonki, har ikkala chiqish 0 va 1 orasida joylashsa 
mavjud boʻladi. Bunday holat metastabil deb nomlanadi, uni 4.1.2 boʻlimida 
koʻrib chiqamiz. 
4.2-rasm. 
Element N barqaror holatda log2N bit ma’lumotni saqlaydi. Shunga koʻra, 
bistabil yacheykasi 1 bitni saqlaydi. Juft yoqilgan invertorlar holatida bir 
oʻzgaruvchan Q mavjud. Q qiymati, kelajak sxema holatini bilish uchun oldingi 
barcha ma’lumotlar haqida xabar beradi. Xususan, agar Q=1 boʻlsa, u har doim 
Odatda ketma-ketlik sxema chiqishi Q harfi bilan belgilanadi, xuddi 
shunday kombinatsion sxema chiqishi Y harfi bilan belgilanadi. 

---

104 
0 boʻladi, agarda Q=1 boʻlsa shunday qoladi. Sxemaning yana bir Q¯ chiqishi 
bor. 
Q ma’lum boʻlsa, Q¯ hech qanday qoʻshimcha ma’lumotga ega boʻlmaydi, 
chunki Q¯ noyob belgilangan. Boshqa tomondan, Q¯ oʻzgaruvchan deb koʻrsak 
boʻladi. Dastlab yoqilgan elektr ketma-ketlik sxemasi aniq emas va hozirgi 
holatini aytish qiyin. Sxema yoqilganda turlicha boʻlishi mumkin. Juftlik 
yoqilgan invertorlar ma’lumotni bit holatida saqlasada ular praktikada 
qoʻllanilmaydi, foydalanuvchi nazorat qilishi uchun sxemada kirish yoʻq. Lekin 
boshqa elementlar, triggerlar kirishi boʻlib ularni boshqarish nazoratini beradi. 
Bu sxema qolgan boʻlimda koʻrib chiqiladi. 
Triggerlar sodda ketma-ket qurilmalarni namoyish etadi. Ulardan elektron 
uskunalarning koʻpgina tizimlarida mustaqil yoki boshqa mahsulotlarni hosil 
qilish uchun bazaviy element sifatida foydalaniladi (hisoblagich, registr, xotira 
qurilmasi). Triggerlarga koʻp turdagi qurilmalarni kiritish mumkin. Ularning 
umumiy xususiyati shundan iboratki, ular uzoq vaqt mobaynida kerakli holatdan 
bittasida turadi va tashqi signallar ta’siri natijasida holatini almashtira oladi. 
Triggerning asosiy vazifasiga ma’lumotlarni saqlash kiradi. Triggerning xotirasi 
deganda belgilangan holatda turish xususiyati nazarda tutiladi. Holatlarning 
birini 1, ikkinchisini 0 deb qabul qilinadi. Trigger ikkilik kodida yozilgan 
sonning bitta razryadini saqlab (eslab) qoladi deb hisoblash mumkin. 
Ma’lumotlarni kiritish turlariga asoslangan holda triggerlar asinxron va 
sinxron boʻlishi mumkin va amaldagi ma’lumotlarning turiga qarab, RS, D, T, 
JK-triggerlar ajratiladi.