M. M. Mirxojaev Namangan muxandislik-texnologiya instituti dotsenti, t f. n. PhD

 
 
 
(1) 
ga teng, bu yerda
– xususiy og’irlik kuchini ip uzunligining bir o’lchov birligiga to’g’ri 
kelgan qiymati 
– xususiy og’irlik kuchining intensivligi (2-shakl). 
Taranglik kuchining barcha nuqtalardagi qiymatlari egri chiziqli koordinata s ning 
funktsiyasi bo’ladi. Egri chiziqli koordinata s ning qiymatlari dan nuqtada 
gacha 
nuqtada ortib borganda taranglik kuchining qiymatlari
(2) 
dan 0 gacha kamayib boradi. Egri chiziqli koordinataning 
qiymatlarida taranglik kuchining qiymatlari
(3) 
ifodani qanoatlantiradi (2-shakl). Bu yerda ipni erkin uchining egilish boshlangan paytdagi 
uzunligi
ga teng bo’lganligi inobatga olindi. 
Ipning erkin uchi egilishi natijasida A nuqtadan boshlab ko’ndalang kesimlar dastlabki 
holatiga nisbatan 
burchakka burilgan holatni egallaydi. Masalan, 1-shaklda ifodalangan
nuqtadagi 
ko’ndalang kesim egilishdan avval vertikal holatni, egilgandan keyin esa 
holatni egallaydi.
Ipni cho’zuvchi bo’ylama kuch 
ning har bir nuqtalardagi qiymatlari taranglik 
kuchining shu nuqtalardagi qiymatlariga t
eng bo’ladi. 
Ip materialining egilishga bikrligini aniqlaymiz. Yuqorida ipni erkin uchi juda kichik 
qiymatlarga egilgan paytda uning harakati to’xtatib qo’yilgan deb qabul qilingan.
Egilish deformatsiyasi juda kichik bo’lgan holda uning qiymatlarini o’qi bo’ylab 
taqsimlanishini mexanikaning “universal tenglama” usuli yordamida aniqlasa bo’ladi [6, 7]. 
Ko’rilayotgan holda egilish deformatsiyasi uchun universal tenglamaning umumiy ko’rinishi 
quyidagicha bo’ladi (3-shakl) 

---

МАШИНАСОЗЛИК ИЛМИЙ-ТЕХНИКА ЖУРНАЛИ
SCIENTIFIC AND TECHNICAL JOURNAL MACHINE BUILDING
№1, 2022 йил 
www.andmiedu.uz 
ISSN 2181-1539 
331 
А 
В 
2-shakl. Ipni erkin qismi egilgan holat. 
 
 
 
1-shakl. Namunani egilishi natijasida 
ko’ndalang kesimni burilishi ifodasi 
А 
x 
=
3-shakl. Ipni erkin qismiga 
xususiy og’irlik kuchining ta’siri 
yo’nalishlari 
z 

---

МАШИНАСОЗЛИК ИЛМИЙ-ТЕХНИКА ЖУРНАЛИ
SCIENTIFIC AND TECHNICAL JOURNAL MACHINE BUILDING
№1, 2022 йил 
www.andmiedu.uz 
ISSN 2181-1539 
332 
, 
(4) 
Bu yerda :
–ip materialining elastiklik moduli;
– ipni ko’ndalang kesimining o’q inertsiya momenti; 
EJ 
–ip materialining egilishga bikrligi (qattiqligi); 
– ipni nuqtasidagi egilishning qiymati; 
– ipni nuqtasidagi ko’ndalang kesimni burilish burchagi; 
–0 dan gacha oraliqqa tegishli ixtiyoriy koordinata.Agar ko’rilayotgan paytda ipni
nuqtasi qo’zg’almas deb qaralsa oxirgi tenglikka kirgan va parametrlar 0 ga teng bo’ladi.Bu 
holda (4) ifodani quyidagi ko’rinishga keltiriladi: 
. 
(5) 
Statikaning kuchlarni muvozanat shartlaridan foydalanib 
nuqtadagi tayanch 
reaktsiyalari 
kuch va
momentni
yoyilgan kuch intensivligi orqali ifodalaymiz. Ular 
quyidagicha bo’ladi: 
. 
.
(6) 
Ushbu ifodalarni (5) tenglikka qo’yib quyidagi natijaga ega bo’lamiz: 
, 
(7) 
bu yerda:
belgilash kiritildi. 
Hosil qilingan (1) 
– (7) tenglik ipni ko’ndalang deformatsiyasi bilan uning materialini 
egilishga bikrligi orasidagi 
funktsional bog’lanishlarni o’rnatishga xizmat qiladigan algoritm 
sifatida foydalansa bo’ladi. 
Oxirgi tenglikdan ko’rinib turibdiki, ipning ko’ndalang deformatsiyasi (ko’ndalang 
kesimlarini ko’chishi) og’irlik kuchiga to’g’ri va ip materialining egilishga bikrligiga teskari 
proportsional ravishda o’zgaradi. Ya’ni, agar ipni erkin turgan qismining massasi ortsa ko’ndalang 
А