M porsaev, B. Sh. Safarov, D. Q. Usmanova raqamliiqtisodiyot asoslari

Mijozlarning katta guruhlari qo‘shimcha kuch sarflashga tayyor bo‘lgan noyob xususiyatlarga yoki markalarga ega iste’mol tovarlari
Ushbu turdagi mahsulotni sotishda Internet juda samarali. Bundan tashqari, u uzini global miqyosda mavjudligi sababli bozorni sezilarli darajada kengay- tirishga imkon beradi
Passiv tovarlar	Xaridor iste’mol qi- ladigan tovarlar, ular­ning mavjudligini bili- shi yoki bilmasligidan qat’I nazar, sotib olish haqida o‘ylamaydi	Reklama vositasi va yuqori ma’lumot bilan to‘yinganlik vositasi sifatida Internetning arzonligi tufayli ushbu turdagi tovarlarni oldinga siljishda samarali foydalanish mumkin. Ammo shuni unutmaslik ke­rakki, bunday tovarlarni sotish, shu jumladan, Internet orqali, katta marketing hara- katlari talab etiladi.

2. 
   Elektron savdo maydonchalari asosida o‘zaro aloqalarni amalga oshirish. Asosiy cheklash - birja orqali taklif qilinadigan tovarlarni standartlashtirish, kontragentlarning o‘zaro munosaba- tlari bo‘yicha barcha protseduralarni avtomatlashtirish zarurati.
   

Tovarlarning moddiyligi
Moddiylikka qarab tovarlarni ikki guruhga bo‘lish mumkin:

1. 
   Moddiy tovarlar - Internet ularni sotish, reklama qilish, sotishdan oldingi va sotishdan keyingi xizmatlar uchun kanal sifatida ishlatilishi mumkin, ammo ularni etkazib berish an’anaviy vositalardan foydalanishni talab qiladi.
   
2. 
   Nomoddiy tovarlar - bu jismoniy xususiyatlarga ega bo‘lmagan tovarlar: axborot, dasturiy ta’minot, raqamli formatda yozilgan musiqa va boshqalar. Nomoddiy va moddiy bo‘lmagan tovarlarning asosiy farqi shundaki, ular to⁴g‘ridan-to⁴g‘ri Internet orqali etkazib berilishi mumkin.
   

Mahsulotning hayotiy aylanishi (tsikli)
Mahsulotning bozorda raqobatdosh bo‘lish dinamikasini aks ettiruvchi eng muhim kontseptsiya mahsulotning hayot aylanishi hisoblanadi. Mahsulotning hayotiy tsikli vaqt ichida ma’lum bir bozorda kompaniyaning aylanmasi va foydasining shakllanishini, ya’ni bozorda raqobatdosh mahsulotning harakati dinamikasini tavsiflaydi.
Butun hayot tsiklining davomiyligi va uning individual bos- qichlari mahsulot turiga va turiga bog‘liq.
Iste’mol tovarlari va sanoat tovarlarining umumiy ten- densiyasi ularning hayot aylanishining pasayishi hisoblanadi. Bu erda bir bosqichdan ikkinchi bosqichga o‘tishni tezlashtiradigan va shu bilan mahsulotning hayotiy davomiyligini qisqartiradigan axborot texnologiyalari va Internet katta hissa qo‘shmoqda.
Sotishdan oldingi va sotishdan keyingi xizmatni yaxshi- lash uchun Internetdan foydalanish. Xizmatni tashkil qilish.
Sotishdan keyingi xizmat ko‘rsatish mahsulot siyosatining ajralmas qismi hisoblanadi. U mahsulotni sotib olishdan oldin va keyin mijozlarga taqdim etiladigan xizmatlarni anglatadi. Xizmat- ning maqsadi - mijozlarga mavjud mahsulotni taklif qilish va ularga undan maksimal darajada foydalanishga yordam berisdir.
Marketing vositasi sifatida xizmatning asosiy vazifalari mi­jozlarni jalb qilish, mahsulot sotishni qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish, mijozlarni xabardor qilish hisoblanadi. Xizmat ko‘rsatish tufayli kompaniya mijozlar bilan qulay ishonchli munosabatlarni yaratadi va samarali tijorat aloqalarini davom et- tirish uchun asos yaratadi.
Xizmatlar tovarlarni sotib olishdan oldin ham, keyin ham ko‘rsatilishi mumkin. Tovarlarni sotib olgandan so‘ng, ishlab chiqaruvchi yoki sotgan kompaniya sotishdan keyingi xizmatni amalga oshiradi - yetkazib berish, o‘rnatish, monitoring, texnik yordam va hk.
Xizmat ko‘rsatish va mijozlarni qo‘llab-quvvatlash Internet yordamida quyidagi toifalarda kengaytirilishi mumkin:

• 
  qo‘shimcha ommaviy axborot - firmalar iste’molchilar uchun katta miqdordagi ma’lumotlarni Internetga joylashtira oladilar. Bu, ayniqsa, kompyuter texnologiyalari kabi yuqori texnologiyali mahsulotlar uchun to‘g‘ri keladi. Agar server yaxshi ishlab chiqilgan va qidiruv funksiyalariga ega bo‘lsa, iste’mol­chilar kerakli ma’lumotlarni osongina topishlari mumkin.
  
• 
  "tez-tez so‘raladigan savollar" - bunday ma’lumotlarni taqdim etish nafaqat mavjud, balki potentsial iste’molchilar uchun ham, ushbu kompaniyada xarid qilish zarurligiga ishontirish uchun muhimdir;
  
• 
  Qayta aloqa qo‘shimcha mexanizmi - Internet iste’mol­chilar bilan samarali muloqotlarni tashkil qilish uchun ishlatilishi mumkin, bu ularning kompaniyalar bilan o‘zaro munosabatlari imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytiradi. Sotuvchilarni mijozlarning talablariga mos ravishda qo‘llab-quvvatlashlari katta ahamiyatga ega. Fikr-mulohazani tashkil qilish vositalari elektron pochta, konferensiyalar va kompaniyaning veb-saytida to‘ldirish uchun shakllar bo‘lishi mumkin.
  

Yangi mahsulotlarni ishlab chiqish va yaratish uchun Internetdan foydalanish
Yangi mahsulotlarni ishlab chiqarish mahsulot siyosatining muhim yo‘nalishlaridan biridir. Shu bilan birga, bu bir qator xususiyatlarni o‘z ichiga olgan eng murakkab biznes jarayonlari- dan biridir:

• 
  jarayonning vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishi;
  
• 
  elektron biznes tufayli ushbu o‘zgarishlarning tezligi doimiy ravishda oshib bormoqda;
  
• 
  har bir mahsulot turi o‘ziga xos xususiyatlarga va tal- ablarga ega;
  
• 
  iste’molchilar orasida, hatto uni rivojlantirishga to‘g‘ri yondoshilgan holda ham, mahsulot muvaffaqiyatining kafolati
  

yo‘qligi.
Yangi mahsulotni ishlab chiqarish bosqichlari
Mahsulot ishlab chiqarish jarayonidan oldingi bosqichda korxonaning bozorda o‘zini tutishi strategiyasi ishlab chiqiladi. Bunga bozorni ehtiyotkorlik bilan segmentatsiyalash, iste’mol- chilarning maqsadli guruhlarini aniqlash, ularning ehtiyojlarini aniqlash va mahsulotni joylashtirish konsepsiyasini ishlab chiqish kiradi.
Bu erda Internet iste’molchilarning ehtiyojlarini aniqlashda bebaho yordam berishi mumkin. Odatda, iste’molchilar mahsulotdan qanday foydalanishlari yoki qanday funksiyalar yoki funktiyalarni yaxshilashni istashlari haqida ma’lumot olish uchun kompaniyalar fokus-guruhlarga murojaat qilishadi (fokus guruh - bu birgalikda aniq bir mavzuni muhokama qilish uchun so‘rov o‘tkaziladigan 8-10 kishidan iborat ma’lum guruh,).
Shundan so‘ng kompaniya to⁴g‘ridan-to⁴g‘ri yangi mahsulotlarni ishlab chiqishga o‘tishga tayyor. Innovatsion ja­rayon deb ham ataladigan bu jarayon olti bosqichdan iborat:

• 
  yangi mahsulotlar haqida g‘oyalarni qidirish;
  
• 
  g‘oyalarni tanlash;
  
• 
  yangi mahsulot g‘oyasini tijoratlashtirishning iqtisodiy tahlili;
  
• 
  mahsulotni ishlab chiqish;
  
• 
  bozor sharoitida mahsulotni sinovdan o‘tkazish, uni si- novdan o‘tkazish;
  
• 
  xulosa, tovarlarni bozorga chiqarish.
  

Amalda, har qanday g‘oyaning belgilangan yo‘nalishda bo‘lish ehtimoli juda kichik. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, dastlabki takliflarning juda oz qismi oxiriga yetadi. Faqat bir nechta g‘oyalar barcha bosqichlarni bosib o‘tishga qodir.
Yangi yuqori texnologiyali mahsulotlarni ishlab chiqarishni tezlashtirish
Zamonaviy bozorlarda sodir bo‘layotgan jarayonlarni jadallashtirish kompaniyadan yangi mahsulotlarni ishlab chiqarishning yanada dinamik usullarini qidirishni talab qiladi - qoniqtirilmagan iste’molchilar ehtiyojlarini tezda aniqlash, mahsulotni ishlab chiqarishning dastlabki bosqichlarida iste’molchilar fikrlarini olish va yangi mahsulotlarni tezda bo­zorga olib chiqish.
Yangi mahsulotlarni ishlab chiqish usullari, shu jumladan, zamonaviy axborot texnologiyalari va Internetdan foydalanish dasturiy ta’minot kabi axborot va raqamli mahsulotlarni loyihalash uchun juda mos keladi. Bunday holda, ular quyidagi echimlarga tayanadilar:

1. 
   Mahsulotni ishlab chiqarishning barcha yangi jarayonlarining moslashuvchanligini va iste ’molchilar tomonidan tezkor aloqadan samarali foydalanishni ta ’minlash. Raqamli mahsulotlar to⁴g‘ridan-to⁴g‘ri Internet orqali etkazib berilishi mumkinligi sababli, ko‘plab dizaynlar va unchalik katta bo‘lmagan tannarxlar minimaldir. Ushbu yondashuv bizga xari- dorlarga namunalarni erta bosqichda taqdim etish va iste’molchilar bilan doimiy aloqani ta’minlashga imkon beradi.
   
2.