M. Qashǵariydıń «Devanu-luǵat-it-túrk» miyneti Maxmud Qashǵarıydıń «Devanu-luǵat-it-túrk»

«Devanu-luǵat-it-turk» miynetiniń fonetikası. M.Qashǵariydıń «Devanu-luǵat-it-túrk» miynetiniń dawıslı hám dawıssız sesler quramı óziniń sanı hám sapası jaǵınan házirgi túrkiy tilleri, sonıń ishinde qaraqalpaq tiliniń fonetikalıq qurılısı menen tiykarınan sáykes keledi.
M.Qashǵariydıń bul miyneti arab tilinde hám arab grafikasında jazılǵanlıqtan, yaǵnıy túrkiy tilleriniń materialları arab grafikası arqalı berilgenlikten sózlerdiń seslik qurılısın tolıq anıqlaw bir qansha qıyınshılıq tuwdıradı. Sonlıqtan da «Devanu-luǵat-it-túrk» miynetiniń fonetikasın izertlewshi ilimpazlar bul esteliktegi tillik materiallardı házirgi túrkiy tilleriniń materiallarına salıstırıp úyreniwdi maqsetke muwapıq dep esaplaydı.
Avtor «Men túrkler, túrkmenler, oǵuzlar, chigiller, yaǵmalar, qırǵızlardıń qalaların, awıl hám jaylawların kóp jıllar gezip shıqtım, sózlerin jıynadım, sózdiń hár túrli qásiyetlerin úyrenip, anıqladım. Men bul islerdi til bilmegenim ushın emes, al bul tillerdegi hár bir kishkene tillik ózgesheliklerdi anıqlaw ushın isledim». (DLT, 1, 44-bet);
Men hár bir qáwimge tiyisli sózlerdiń jasalıw ózgesheliklerin hám qanday qollanıwına qısqasha túsinik beriw ushın ayrıqsha jol tuttım. Bul jumısta mısal retinde túrklerdiń tilinde qollanıp kelgen qosıqlardan, shadlıq hám matam kúnlerinde aytılatuǵın hikmetli sózlerinen, naqıl-maqallarınan keltirim. (DLT, 1, 47-bet )-dep jazadı.
M. Qashǵariy «DLT» miynetinde túrkiy tilleriniń fonetikasına baylanıslı bahalı pikirler bildiredi. Sol dáwirde ses penen háripler arasındaǵı ayırmashılıqtı birinshi mártebe anıqladı, jazıwda qollanılatuǵın háripler janlı sóylew tilindegi seslerdi tolıq sáwlelendire almaytuǵının kórsetti. Ol bılay jazadı:
«Túrkiy tillerinde qollanılatuǵın tiykarǵı háriplerdiń sanı on segizdur. Álbette, tildegi sesler on segiz emes, kópdur. Bul on segiz hárip jeterli emes. Bulardan basqa túrkiy tildegi seslerdiń ańlatıw ushın jáne jeti hárip kerek. Lekin ol háripler joq. Ol jeti ses burınnan bar háriplerdiń ústine arnawlı belgi qoyıp jazıladı. (DLT, 1, 48-bet)».