M. S. Maxmudova Logopediya (Tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar)

2.3. Funksional ovoz buzilishlari 
Reja: 
1. 
Funksional ovoz buzilishlarining sabablari 
2. 
Fonesteniya 
3. 
Gipotonus disfoniya 
Funksional ovoz buzilishlari nisbatan keng tarqalgan va turli tumandir. Ular 
hiqildoq yallig‘lanishi yoki u yoki bu anatomik o‘zgarishlari bilan kechmaydi. 
Pedagogik adabiyotlarda mutaxassislar uchun organik buzilishlar etiologiyasini 
va patogenezining murakkabligi bilan bog‘liq ravishda ma’lum qiyinchiliklarni 
keltirib chiqarganligi sababli funksional buzilishlarni bartaraf etish nisbatan 
yengil ekanligi haqidagi fikrlar bahsli hisoblanadi. 
Funksional buzilishlarning sabablari turlicha bo‘lishi mumkin: ya’ni ovozning 
charchashi, ovozni yomon qo‘yilishi, infeksion kasalliklar hamda psixik 
omillarning ta’siri. Ba’zan sanab o‘tilgan sabablar uyg‘unlashgan holda kelishi 
«boshlanuvchi» davrni aniqlashni qiyinlashtiradi. Uzoq davom etgan funksional 
o‘zgarishlar hiqildoq shilliq qoplamasi giperemiyasi (qizarishi), ovoz 
boylamlarining yo‘g‘onlashuvi, shish va shish ko‘rinishdagi psevdoorganik 
qoplamalarni yuzaga keluvchi funksional buzilishlarga tashxis qo‘yishni 
qiyinlashtiradi. 
Periferik funksional buzilishlarga fonosteniya, gipo va gipertonus afoniya, 
disfoniyalar kiradi. 
Fonosteniya-bu ovozning funksional buzilishi bo‘lib, nafas fonatsiya, 
artikulyatsiya o‘rtasidagi koordinatsiyaning buzilishi bilan xarakterlanadi. 
Fonosteniyaning kelib chiqishi haqida turli fikrlar mavjud. Nafas yo‘llarining 
o‘tkir shamollashi, ovozga katta yuklama berish, bosh miya po‘stlog‘ida 
tormozlanish fonosteniyani paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi va ovoz apparati 
mushagining harakat funksiyasi buzilishi kuzatiladi. 

---

51 
L.D. Rabotnov fikriga ko‘ra, fonosteniyaning rivojlanishi uchun ta’sir 
qiladigan faktorlar quyidagilar: turli xil somatik kasalliklar, organizmdagi 
garmonal tenglikning o‘zgarishi, himoya kuchining pasayishi, psixik o‘zgarishlar, 
ovoz apparatining zo‘riqishi. A. Mitrinovich-Modjeevka (1965) hiqildoqning 
anatomik tuzilishida kamchiligi bo‘lgan bemorlarda fonosteniyaning 
rivojlanishini kuzatdi. 
Fonosteniyani ko‘pchilik mualliflar (Fomichev M.I., 1949; T.Ye Shamsheva., 
V.P.Morozov, 1966; Yu.S. Vasilenko 1978., L.A. Zaritskiy 1984) kasb 
kasalligiga kiritadilar. Ularning fikricha, ashula aytish murakkab psixo-fizik 
jarayon hisoblanadi va bu qo‘shiqchining nerv psixik holatiga ta’sir etadi, 
ayniqsa, endi qo‘shiq aytishni boshlagan qo‘shiqchilar davraga birinchi bor 
chiqayotganlarida ovozni yo‘qotish xavfidan qo‘rqish hissiyoti kuchayadi va 
qo‘shiqni erkin ayta olmaydi, buning natijasida ovoz boylamlari muskuli 
taranglashuviga, o‘zining fiziologik holatini o‘zgarishiga va qo‘shiqni asl ovoz 
holatida bo‘lmasligiga olib keladi.
V.A. Trinos (1981) fonosteniyaning paydo bo‘lishini umumiy va joyli 
sabablariga ajratadi. L.A. Zaritskiy (1984), Z.I. Anikeeva (1985) fonosteniyani 
o‘tkir va surunkali turlarga ajratdi. 
Fonosteniyada bemorlarning shikoyati xilma-xil bo‘ladi: tez jahl chiqish, 
sahnaga chiqishdan oldin qo‘rquv, uyquning buzilishi, hiqildoqda qadalish, 
tovush balandligi va tembrining o‘zgarishi, so‘zlaganda hiqildoqda og‘riq, 
ovozning juda charchashi. 
Gipotonus disfoniya (afoniya)-ovoz boylamlari muskullari tonusining 
pasayishi natijasida ovozning buzilishidir. Bunda ovoz buzilishining asosiy 
sabablari: ovoz boylamlari muskullarining zo‘riqib taranglashuvi, kasallik vaqtida 
ovozga yuklama tushishi, o‘tkir respirator-virusli infeksion kasalliklar; 
organizmda vitamin yetishmovchiligi; gormonal disfunksiya organizmning turli 
xil surunkali kasalliklari. Bemorlar ovozning tezda charchashidan, xirillashidan 
shikoyat qiladilar. Traxeya va hiqildoq bilvosita laringoskopiya qilinganda 
shilliq qavatda hech qanday yallig‘lanish belgilari kuzatilmaydi. Ovoz boylamlari 

---

52 
harakatchan, tonusi pasaygan, fonatsiyada yoriq taranglashgan oval holatda 
qoladi, ba’zida orqa qismi uchburchak shaklida bo‘ladi. 
Gipertonus disfoniya (afoniya)- bu ovoz boylamlarining muskul tonusining
oshishi bilan ovozning buzilishi tushuniladi. Gipertonus disfoniya afoniya 
ko‘proq shovqinli joyda ovozga zo‘r berib gapirganda, baqirib gapirganda kelib 
chiqadi. Bunday ovoz buzilish mexanizmi qorin muskullarining taranglashuviga, 
diafragmaning to‘lqinsimon harakatlanishiga yuz va buyin muskullarining 
taranglashuviga olib keladi.
Bemorlar bo‘yin hiqildoqdagi og‘riq noqulaylikni his qilish ovozning tez 
charchashi xirillashidan shikoyat qiladilar. Bilvosita laringoskopiya 
qilinganda fonatsiya vaqtida ovoz boylamlari bir biriga qattiq bo‘lib birikib turgan
ko‘rinadi. Burmalarning cheti shishi natijasida ular bir-biriga tegib, ishqalanib 
shilliq ajratadi.
Mutatsiya davrida himoyalovchi tartibga rioya qilmaslik oqibatida ovoz 
apparati yuklamasini orttirish hiqildiq ichki muskullari faoliyatining 
gipogipertonus ko‘rinishidagi buzilishlariga olib keladi.