M u n d a r I j a
Download 1.09 Mb. Pdf ko'rish
|
abiturshtabalgebra
α)
ni olamiz. Endi asosiy trigonometrik ayniyatga ko’ra, berilgan ifodani sin 4 α+2 sin 2 α·cos 2 α+cos 4 α = (sin 2 α+cos 2 α) 2 shaklda yozish mumkin. Yana bir marta asosiy ayniyatdan foydalansak, berilgan ifodaning qiy- mati 1 ga tengligini olamiz. Javob: 1 (C). 15. (99-8-80) sin 2 x+cos 2 x+tg 2 x ni soddalashtiring. A) − 1 cos 2 x B) − 1 sin 2 x C) 1 sin 2 x D) 1 cos 2 x 16. (97-1-47) Soddalashtiring. (ctgα − cos α) · ³ sin 2 α cos α + tgα ´ A) cos 2 α B) tgα C) 1 cos α D) ctg 2 α 17. (98-1-55) Soddalashtiring: 3 sin 2 α + cos 4 α 1 + sin 2 α + sin 4 α A) 2 sin α B) 2 C) ctg 2 α D) 1 18. (98-8-55) Soddalashtiring. 1 + cos 2 α + cos 4 α 3 cos 2 α + sin 4 α A) 3 B) 2 C) 1 1 2 D) 1 19. (02-4-30) Soddalashtiring. (tgx + ctgx) 2 − (tgx − ctgx) 2 A) 0 B) −4 C) −2 D) 4 141 20. (02-7-39) Soddalashtiring. (sin α + cos α) 2 + (sin α − cos α) 2 − 2 A) 0 B) 4 C) 2 sin 2α D) 1 21. (01-1-69) Agar sin x + cos x = 0, 5 bo’lsa, 16(sin 3 x + cos 3 x) ni toping. A) 8 B) 14 C) 11 D) 16 Yechish: Ikki son kublarining yig’indisi formu- lasidan va asosiy ayniyatdan foydalansak sin 3 x + cos 3 x = (sin x + cos x)(1 − sin x · cos x) ni olamiz. Masala sharti sin x + cos x = 0, 5 va sin x · cos x = 1 2 ¡ (cos x + sin x) 2 − 1 ¢ tenglikdan foydalansak, berilgan ifoda ucun 16 · 0, 5(1 − cos x sin x) = 16 · 1 2 µ 1 + 1 2 · 3 4 ¶ = 11 ni olamiz. Javob: 11 (C). 22. (00-2-45) Agar ctgα = 13 4 bo’lsa, 2 cos α + sin α cos α − 2 sin α kasrning qiymatini toping. A) 6 B) 5 C) 6, 2 D) 4, 8 23. (03-8-55) Agar cos x = 1 √ 10 bo’lsa, (1 + tg 2 x)(1 − sin 2 x) − sin 2 x ifodaning qiymatini toping. A) 0, 1 B) 0, 2 C) 0, 3 D) 2 √ 10 13.2.2 Trigonometrik funksiyalarning xossalari 1. y = sinx va y = cosx funksiyalarning eng kichik musbat davri 2π ga teng. 2. y = tgx va y = ctgx funksiyalarning eng kichik musbat davri π ga teng. 3. Agar f (x) funksiyaning davri T bo’lsa, u holda a f (x)+b funksiyaning davri T bo’ladi. 4. Agar f (x) funksiyaning davri T bo’lsa, u holda f (ax+b) funksiyaning davri T /a bo’ladi. 5. Agar f (x) va g(x) funksiyalarning davrlari mos ravishda T 1 va T 2 bo’lsa, u holda f (x)± g(x) funksiyaning davri T = EKU K(T 1 ; T 2 ) bo’ladi. 6. Agar g(x) davriy funksiya bo’lsa, u holda f (g(x)) funksiya ham davriy bo’ladi. 7. y = cos x funksiya juft. 8. y = sin x, y = tgx, y = ctgx funksiyalar toq. 1. (03-1-17) y = 2 + 3 cos(8x − 7) funksiyaning eng kichik musbat davrini toping. A) 2π B) π 2 C) π 3 D) π 4 Yechish: 1 va 4-xossalarga ko’ra y = cos(8x − 7) funksiyaning eng kichik musbat davri T = 2π 8 = π 4 ga teng. 3-xossaga ko’ra y = 2 + 3 cos(8x − 7) funksiyaning eng kichik musbat davri ham π 4 ga teng bo’ladi. Javob: π 4 (D). 2. y = 3 + sin 2x funksiyaning davrini toping. A) 2π 3 B) π C) π 3 D) 2π 3. (98-10-102) y = sin(3x + 1) funksiyaning davrini toping. A) 2π 3 B) π C) π 3 D) 2π 4. (98-12-56) y = cos( 5x 2 − 5 2 ) funksiyaning eng kichik musbat davrini aniqlang. A) 4π 5 B) 2π C) π D) 2π 5 5. (01-11-35) Funksiyaning davrini toping. f (x) = 2 sin x + 3 tgx A) π 2 B) 2π C) 3π D) 4π 6. (96-12-105) Funksiyaning eng kichik musbat dav- rini toping. y = tg x 3 − 2 sin x + 3 cos 2x A) 6π B) 3π C) 4π D) 9π Yechish: 4-xossaga ko’ra y = tg x 3 funksiyaning eng kichik musbat davri T 1 = π : 1 3 = 3π ga, y = sin x funksiyaning davri T 2 = 2π ga, y = cos 2x funksiyaning davri T 3 = 2π 2 = π ga teng. Ular- ning eng kichik umumiy karralisi K(T 1 ; T 2 ; T 3 ) = 6π bo’lganligi uchun berilgan funksiyaning eng kichik musbat davri 6π ga teng. Javob: 6π (A). 7. (96-9-48) Funksiyaning eng kichik davrini toping. y = tg x 3 − 2 sin x 2 + 3 cos 2 3 x A) 4π B) 6π C) 3π D) 12π 8. (96-13-14) Funksiyaning eng kichik davrini to- ping. y = ctg x 3 + tg x 2 A) 6π B) 2π C) 3π D) 12π 142 9. Qaysi funksiyaning davri eng kichik va u nechaga teng. y 1 = tg3x, y 2 = ctg6x, y 3 = cos(3x + 1), y 4 = sin(6x + 4) A) y 1 ; 2π 3 B) y 2 ; π 6 C) y 3 ; 2π 3 D) y 4 ; π 3 10. (02-3-41) Quyidagi funksiyalardan qaysi biri davriy emas? A) y = sin √ x B) y = √ sin x C) y = | sin |x|| D) y = sin 2 x 11. (02-3-45) Quyidagi funksiyalardan qaysi birlari davriy emas? 1) y = sin √ x; 2) y = lg | cos x| 3) y = x cos x; 4) y = sin 2 x + 1 A) 1;3 B) 1;2 C) 2;3 D) 1;4 12. (03-4-38) Eng kichik musbat davrga ega bo’lgan funksiyani ko’rsating. A) y = sin 4 3 x B) y = cos 5 3 x C) y = ctg 3 2 x D) y = sin x cos x 13. (97-2-41) Quyidagi funksiyalardan qaysi biri juft? A) f (x) = sin x + x 3 B) f (x) = cos xtgx C) f (x) = x 2 · ctgx D) f (x) = x 4 + x 2 cos x Yechish: f (x) = sin x+x 3 funksiya toq funksiya- lar yig’indisi sifatida toq (10-bob, 7-xossa), f (x) = cos xtgx va f (x) = x 2 ·ctgx funksiyalar juft va toq funksiyalar ko’paytmasi sifatida toq (10-bob, 4- xossa) funksiya bo’ladi. D javobdagi f funksiya juft funksiyalar nisbati sifatida juft (10-bob, 3- xossa) funksiya bo’lagi. Javob: (D). 14. (97-4-17) k ning qanday natural qiymatlarida y = (sin x) 5k+4 juft funksiya bo’ladi? A) toq qiymatlarida B) juft qiymatlarida C) 5 ga karrali qiymatlarida D) barcha qiymatlarida 15. (00-10-72) Quyidagilardan qaysi biri toq funksiya? A) y = lg 1 + x 1 − x B) y = lg x 3 C) y = cos(x − a) D) y = a x + a −x 2 16. (97-12-40) Quyidagi funksiyalardan qaysi biri toq? A) f (x) = cos 5x + 1 |x| B) f (x) = sin 2 x x 2 − 1 C) f (x) = cos 2 x x(x 2 − 1) D) f (x) = sin x 2 x 3 17. (99-2-38) Quyidagi funksiyalardan qaysi biri toq funksiya? A) f (x) = sin x · tgx B) f (x) = cos x · ctgx C) f (x) = sin |x| D) f (x) = e |x| 18. (99-7-17) Funksiyalardan qaysi birlari juft ham, toq ham bo’lmagan funksiyalardir? y 1 = 2 x + 2 −x ; y 2 = 5 x − 5 −x ; y 3 = √ sin x + √ cos x; y 4 = cos x + x 3 . A) y 1 ; y 2 B) y 1 ; y 3 C) y 3 ; y 4 D) y 3 Yechish: Ta’rif yordamida ko’rsatish mumkinki y 1 juft, y 2 toq funksiyadir. y 4 funksiya juft va toq funksiyalar yig’indisi sifatida juft ham, toq ham bo’lmagan funksiyadir (10-bob, 11-xossa). y 3 funksiyaning juft yoki toqligini aniqlamasdan ham testning to’g’ri javobini topishimiz mumkin. Buning uchun quyidagicha yo’l tutamiz. Qaysi javoblarda y 1 yoki y 2 funksiyalar qatnashgan bo’l- sa, ular to’g’ri javob bo’la olmaydi. Chunki y 1 va y 2 funksiyalar juft yoki toqlik xossasini namayon qiladi. To’g’ri javobda y 4 albatta qatnashishi kerak. Demak, to’g’ri javob C ekan. Javob: y 3 ; y 4 (C). 19. Funksiyalardan qaysi birlari juft ham, toq ham bo’lmagan funksiyalardir? y 1 = sin x + cos(−x); y 2 = tgx − ctg 2 x; y 3 = sin 2 x + cos 2 x; y 4 = cos 5 x + sin 3 x. A) y 1 ; y 2 ; y 4 B) y 1 ; y 3 C) y 3 ; y 4 D) y 2 ; y 3 20. Funksiyalardan qaysi birlari juft ham, toq ham bo’lmagan funksiyalardir? y 1 = sin 3 x : cos x; y 2 = cos(x − 2); y 3 = sin 7 x + 7; y 4 = cos 5 x · sin 3 x. A) y 1 ; y 2 ; y 4 B) y 1 ; y 3 C) y 3 ; y 4 D) y 2 ; y 3 21. Juft ham, toq ham bo’lmagan funksiyani toping. A) 1 + sin x B) 1 − cos 5 3x C) 1 + tg 2 x D) 1 − ctg 2 x 22. (01-2-16) Quyidagi funksiyalardan qaysi biri toq funksiya? A) x 3 + x + 4 B) cos x + tgx C) sin x + tgx − 1 D) sin 2x · cos x/tg 2 x 23. (01-11-34) y 1 = sin( π 2 − x); y 2 = ctg 2 x sin 2 x va y 3 = lg(|x| + 1) funksiyalardan qaysi biri toq? A) y 1 B) y 2 C) y 3 D) Berilgan funksiyalar ichida toq funksiya yo’q. 13.2.3 Qo’shish va keltirish formulalari Ikki burchak yig’indisi va ayirmasining trigonometrik funksiyalari uchun formulalar keltiramiz. Quyida keltir- ilgan formulalar ”qo’shish teoremalari” deb ham yuri- tiladi. 1. sin(x + y) = sin x cos y + cos x sin y. 2. sin(x − y) = sin x cos y − cos x sin y. 3. cos(x + y) = cos x cos y − sin x sin y. 4. cos(x − y) = cos x cos y + sin x sin y. 5. tg(x + y) = tgx + tgy 1 − tgxtgy . 6. tg(x − y) = tgx − tgy 1 + tgxtgy . Argumentlari nπ 2 ± α, n ∈ Z ko’rinishidagi trigo- nometrik funksiyalarni α burchakning trigonometrik 143 funksiyalariga keltiruvchi formulalar keltirish formu- lalari deyiladi. Qo’shish teoremalaridan bevosita ke- lib chiqadigan va ”keltirish formulalari” teb ataluvchi 13.4-jadvalni keltiramiz. x sin x cos x tgx ctgx π 2 − α cos α sin α ctgα tgα π 2 + α cos α − sin α −ctgα −tgα π − α sin α − cos α −tgα −ctgα π + α − sin α − cos α tgα ctgα 3π 2 − α − cos α − sin α ctgα tgα 3π 2 + α − cos α sin α −ctgα −tgα 2π − α − sin α cos α −tgα −ctgα 13.5-jadval. Keltirish formulalaridan foydalanib, trigonometrik funksiyalarning ixtoyoriy burchakdagi qiymatini o’tkir burchakning trigonometrik funksiyalari orqali ifodalash mumkin. Bu yerdan kelib chiqadiki, trigonometrik funk- siyalarning qiymatlarini hisoblash uchun, ularning faqat o’tkir burchakdagi qiymatlarini bilish kifoya ekan. Quyidagi qoidalar yodda saqlansa, keltirish formu- lalarini eslab qolish oson bo’ladi. 1) π ± α, 2π ± α (butun π lar) burchak funksiyalar- idan α burchak funksiyalariga o’tilayotganda funksiya- ning nomi o’zgarmaydi. 2) π 2 ±α, 3π 2 ±α (yarimtalik π lar) burchak funksiya- laridan α burchak funksiyalariga o’tilayotganda funksi- yaning nomi o’zgaradi. 3) α ni o’tkir burchak deb hisoblab α burchak funk- siyasi oldiga, keltirilayotgan funksiyaning β = π 2 ± α (π ± α, 3π 2 ± α 2π ± α) burchak yotgan chorakdagi ishorasi qo’yiladi. Buni quyidagi misolda ko’rib chiqamiz. 1-misol. sin 300 0 ni o’tkir burchakning trigonometrik funksiyasi orqali ifodalang. Yechish: 1-usul. sin 300 0 ni sin(360 0 −60 0 ) shaklda yozib olamiz. 360 0 − bu 2π radianga mos burchak, shuning uchun 60 0 o’tsak, sinus funksiyaning ismi o’zgar- maydi. Endi oldiga qo’yiladigan ishorani aniqlaymiz. 360 0 − 60 0 = 300 0 li burchak, IV chorakka tegishli, IV chorakda sinus funksiya manfiy qiymatlar qabul qi- ladi, demak ” − ” ishorasi qo’yiladi. Shunday qilib, sin(360 0 − 60 0 ) = − sin 60 0 . 2-usul. sin 300 0 = sin 10π 6 ni sin( 3π 2 + π 6 ) shaklda yozib olamiz. 3π 2 (bir yarim π) bo’lganligi uchun 3π 2 tashlanganda sinus funksiyaning ismi o’zgarib kosinusga almashadi. Endi oldiga qo’yiladigan ishorani aniqlaymiz. 3π 2 < 3π 2 + π 6 < 2π burchak IV chorakka tegishli, IV chorakda sinus funksiyaning qiymati manfiy, demak ” − ” ishorasi qo’yiladi. Shunday qilib, sin( 3π 2 + π 6 ) = − cos π 6 . Javob: sin 300 0 = − sin 60 0 = − cos π 6 . 1. sin 15 0 ni hisoblang. A) √ 2 4 ( √ 3 − 1) B) 1 4 ( √ 6 + √ 2) C) √ 2 2 ( √ 3 − 1) D) √ 2 4 ( √ 6 − √ 2) Yechish: sin 15 0 ni sin(45 0 − 30 0 ) shaklda yozib, unga 2-formulani qo’llasak sin(45 0 − 30 0 ) = sin 45 0 cos 30 0 − cos 45 0 sin 30 0 ni olamiz. 13.1-jadvaldan sinus va kosinuslar- ning 30 0 va 45 0 dagi qiymatlarini topib, ayirmani hisoblaymiz: sin 15 0 = √ 2 2 · √ 3 2 − √ 2 2 · 1 2 = √ 2 4 ( √ 3 − 1). Javob: √ 2 4 ( √ 3 − 1) (A). 2. cos 15 0 ni hisoblang. A) √ 2 4 ( √ 3 + 1) B) 1 4 ( √ 6 − √ 2) C) √ 2 2 ( √ 3 + 1) D) √ 2 4 ( √ 3 + √ 2) 3. sin 75 0 ni hisoblang. A) √ 2 4 ( √ 3 + 1) B) 1 4 ( √ 6 − √ 2) C) √ 2 2 ( √ 3 + 1) D) √ 2 4 ( √ 3 + √ 2) 4. cos 75 0 ni hisoblang. A) √ 2 4 ( √ 3 − 1) B) 1 4 ( √ 6 + √ 2) C) √ 2 2 ( √ 3 − 1) D) √ 2 4 ( √ 6 − √ 2) 5. cos 75 0 + cos 105 0 ni hisoblang. A) 0 B) √ 3 C) 1 D) √ 2 6. (98-6-54) Hisoblang. cos 45 0 · cos 15 0 + sin 45 0 · sin 15 0 A) 1 2 B) √ 2 2 C) √ 3 2 D) 0 7. (01-6-27) Hisoblang. cos 15 0 + √ 3 sin 15 0 A) √ 3 B) √ 2 C) √ 2 2 D) √ 3 2 8. (00-5-31) sin 2010 0 ni hisoblang. A) − 1 2 B) − √ 3 2 C) √ 3 2 D) 1 Yechish: sin 2010 0 = sin(6·360 0 −150 0 ) tenglik- dan hamda sinusning 2π davriy va toq funksiya ekanligidan foydalansak sin 2010 0 = − sin 150 0 = − sin(180 0 − 30 0 ) ni olamiz. Bunga keltirish formulasini qo’llab, sin 30 0 = 0, 5 ekanligini hisobga olsak, sin 2010 0 = −0, 5 ni olamiz. Javob: − 1 2 (A). 144 9. (01-2-17) cos 870 0 ni hisoblang. A) √ 3 2 B) − 1 2 C) − √ 3 2 D) 1 2 10. (02-4-29) sin 2 (3570 0 ) ni hisoblang. A) 0, 2 B) 0, 3 C) 0, 25 D) 0,35 11. (03-2-41) tg1395 0 ni hisoblang. A) √ 3 B) − 1 √ 3 C) −1 D) 1 12. Download 1.09 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling