М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya
Download 17.21 Kb. Pdf ko'rish
|
M. Xodjitdinova Suv kimyo va mikrobiologiya
I. 10. Tuzlar
Tarkibi m etall atom i va kislota qoldig‘idan tashkil topgan m urakkab m o dd alar tuzlar deb ataladi. U lar odatdagi sharoitda qattiq m oddalardir. T uzlar tarkibiga ko‘ra 5 xil boMadi: o 'rta , nordon, qo ‘sh tuz, asosli va aralash tuzlar. 1. 0 ‘rta tu z la r - K^SO,, Na^COj, K ,PO,, 2. N o rd o n tuzlar ~ KHSO^, N aH C O j, CaHPO^, NaHPO^, 3. Asosli tu zla r - Z n (O H )C I, A 1(0H )S0^, M g(O H)CI, 4. Q o ‘sh tu zlar - K A l(SO ,)j • KCr(SO^), 5. A ralash tu zlar — CaCl^ • C a(O C l) ■ CaCl(OCl). Olinishi. T uzlar asoslar bilan kislotalarning (neytrallanish) reaksiyalariga asoslanib oiinadi. Bunda har xil tuzlar hosil b o ‘ladi. 1. A sos b ila n kislota o rasid ag i n ey trallanish reaksiyasi oxirigacha borsa, o ‘rta tuz hosil b o ‘ladi: 3N aO H + H ,P O , == N a .P O , + 3 H ,0 3 4 3 4 2 3N aO H + H ,S O , - N a,S O , + 2 H ,0 2. Ikki yoki undan ko‘p negizli kislotalar asos ta ’sirida to ‘liq neytrallanm asa nordon lu z hosil b o ‘ladi: N a O H + HSO = N a^H SO , + Y l f l C a(O H )^ + 2 H 3 PO , = C a ( H / 0 ^ ) + 2H ^0 С а(О Н )з + Н зР 0 , - С а Н Р 0 , + 2 Н , 0 3. A soslar molekulasidagi gidroksid guruh kislota ta’sirida to ‘liq neytrallanm asa asosli tuz hosil boMadi: M g (O H ), + HCl = M g(OH)CI + H f i Al(OH>3 + H ,SO , = A l(O H )SO , + 2 H ,0 4. K o‘p negizli kislotalar m olekulasidagi vodorod atom lari o ‘rnini ikki xil m ctall olishi natijasida q o 'sh tu z la r hosil bo‘ladi: KAIO 3 + H^SO, = KAl(SO,)j + 2 H p 5. Kislota va tuzlar o ‘zaro reaksiyaga kirishganda yangi tuz ham da yangi kislota hosil boMadi: BaClj + H ,SO , = B aS 0 ,4 + 2HC1 AgN 03 + H C l = AgCI + H N O 3 6 . Tuz va ishqor eritmasi o‘zaro reaksiyaga kirishganda yangi asos ham da yangi tuz hosil boMadi: FeCl 3 + 3N aO H = F e (O H ) 3 >l + 3N aC I CuSO^ + 2N aO H = C u (O H )ji + Na^SO, Noralanishi. Tuzlarni nom lashda b ir q a to r qoidalarga amal qilinadi. 1 . 0 ‘rta tuzlarni nom lashda aw al m ctallning nom i, keyin esa kislota qoldig‘ining nomi ayliladi. Masalan, Na^SO^ — natriy sulfat, KNO^ — kaliy nitrat. 2. Tuz tarkibidagi mctall o ‘zgaruvchan valcntlikka ega bo‘lsa, aw al m ctallning nom i, so‘ngra qavs ichida rim raqam ida berilgan valentligi va undan keyin kislota qoldig‘1 nom i ayliladi. Masalan; FcCI^ “ tem ir (II) xlorid, FeC l 3 — tem ir (III) xlorid, FcSO^ — tem ir (II) sulfat, Fc 3 (SO ^ ) 3 — tem ir (III) sulfat. 3. N ordon tuzlarni nom lashda metall n o m id an kcyin “gidro” so‘zi va undan kcyin kislota qoldig'i nomi aytiladi. M asalan, N aH C O j — natriy gidrokarbonat, NaHjPO^ — natriy digidrofosfat. 4. Asosli tu zlarn i no m lashd a m ctalln in g n o m id a n keyin “gidroksi” so‘zi vaso ‘ngra kislota qoldig‘ining nomi aytiladi. Ma.salan, M g(OH)CI — magniy gidroksixlorid, A l(OH)SO j — alum iniy gidroksisulfat. 5. K o ‘p tuzlarn i nom lashda, dastlab ikki m etalining nom i form ulada yozilgan tartibda aytiladi, keyin kislota qoldig‘ining nomi aytiladi. M asalan, K C r(SO ^)j — kaliy xrom sulfat, KAI(SO^)j — kaliy alum iniy sulfat. Bir q a to r tu zlar am alda ishlatilishi va texnik xossalariga ko‘ra ham n o m lan ad i. M asalan, K C O 3 — potash, NH^Cl — novshadil, N aC l — osh tu zi, Na^CO^ • 1 2 H 2 0 — kir sodasi, N a H C 0 3 — ich im lik s o d a , CaCO^ — o h a k to sh , CuSO^ ■ — mis kuporosi, KAKSO^)^ • I 2 H 2 O — achchiqtosh va boshqalar. Kimyoviy xossalari. I. Standart elektrod potcnsiallar qatorida h a r qaysi m e ta ll o ‘z id a n k eyin tu rg a n m etallni tu z la rn in g e ritm alarid an siqib chiqaradi: Z n + H g (N 0 3 > 2 = ZniN O j)^ + Hg 2. T u z lar ishqorlar bilan o ‘zaro ta ’sirlashadi: C uS O , + 2N aO H = C \ i{ O U \i + Na^SO, 3. T u z la r kislotalar bilan o‘zaro la’sirlashadi: CuSO , + H,S = CuS-t + H,SO, 4 2 2 4 4. K o'p ch ilik tuzlar o ‘zaro reaksiyaga kirishadi: CaCl^ + Na^COj = C aC o 3 i + 2NaCI Ish la tilis h i. T u z lar tu rm u sh d a va xalq xo‘jaligining turli tarm o q larid a keng ishlatiladigan m oddalardir. Masalan, osh tuzi turm ushda va sanoatda, nitrat, xlorid, sulfat va fosfai kislotalarning am m oniyli, kaliyli, natriyli va kalsiyli tuzlari mineral o ‘g‘it sifalida; ohaktosh (m arm ar) qurilishda, sulfat kislotaning misli va tcmirli tuzlari qishloq xo'jalik zararkunandalariga qarshi kurashishda; achchiqtosh terini oshiashda va suvni tozalashda keng ishlatiladi. I . 11. Io n alin a sh h iish rca k siy n la ri E le k tro litik d issotsiianish nazariyasiga m uvofiq e le k tro - litlarning eritm alarid a sodir boMadigan barcha reaksiyalar ionlar orasidagi reaksiyalardir — ionli reaksiyalar, reaksiya tenglamalar! esa ionli tenglam alar deyiladi. U lar reaksiyalarning m olekular shaklda yozilgan tenglamalariga qaraganda sodda va ancha um um iy tabiatga ega boMadi. R eaksiyalarnlng ionli te n g la m a la rin i lu z ish d a k a m dis- sotsilanadigan, kam eriydigan (cho'km aga tushadigan) va gazsimon moddalarni molekular shaklda yoziladi. Moddaning fomiulasi yonida q o ‘yiladigan (- 1 ) ishora, shu m o d d a rcaksiya doirasidan c h o ‘kma holda chiqib ketishini, ( t) ishora esa m odda reaksiya doirasidan gaz h o lda chiqib ketishini bildiradi. T o ‘liq dissotsilangan kuchli clcktrolitlar ion ho lida yoziladi. Tenglam aning chap qismidagi elektr zaryadlar yigMndisi, o ‘ng qism dagi elektr zaryadlar yig‘indisiga teng boMishi kerak. Misol: 1) molekular shakldagi tcnglama: Na^C 0 3 + 2HCI = 2 N aC l + C O ^t + H f i 2) T o ‘liq ion shaklidagi tenglam a: 2Na" + C 0]~ + 2H^ + 2C i" = 2Na+ + C O t + H , 0 3) Qisqartiriigan ion tenglam asi; CO^“ + 2H^ = C O t + HO Download 17.21 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling