Ma' = ∑ Fn + Fi

Demak vagondagi shar inertsiya kuchi Fi = - m ao ta’sirida harakatga keladi. Shuning uchun noinertsial sanoq sistemalarida jismga ta’sir etuvchi kuchlarni Fn va Fi kuchlarni yigindisi deb qarash kerak

• Demak vagondagi shar inertsiya kuchi Fi = - m ao ta’sirida harakatga keladi. Shuning uchun noinertsial sanoq sistemalarida jismga ta’sir etuvchi kuchlarni Fn va Fi kuchlarni yigindisi deb qarash kerak

• ma' = ∑ Fn + Fi

• yoki

• ma' = ∑ Fn - m ao

•       Bu yerda a' noinertsial sanoq sistemadagi jismni barcha kuchlar ta’sirida olgan tezlanishidir.

Inertsiya markazidan o’tgan o’qqa nisbatan aylanma harakat qila oladigan disk ustida m massali sharcha v tezlik bilan OA radius bo’ylab A nuqtaga tomon harakat qilsin. Diskni o’zgarmas burchak tezlik bilan harakatga keltirsak jism OA radius buylab emas, balki OB traektoriya buylab harakatlana boshlaydi. Chunki aylanayotgan diskning har bir nuqtasi bilan bog’liq sanoq sistemasi inertsial sistema bo’lib, bu nuqtalarning chiziqli tezliklari miqdor va yo’nalish jihatdan o’zgarib boradi. Bu o’zgarish nuqtalarning tezlanish bilan harakat qilayotganini bildiradi.

• Inertsiya markazidan o’tgan o’qqa nisbatan aylanma harakat qila oladigan disk ustida m massali sharcha v tezlik bilan OA radius bo’ylab A nuqtaga tomon harakat qilsin. Diskni o’zgarmas burchak tezlik bilan harakatga keltirsak jism OA radius buylab emas, balki OB traektoriya buylab harakatlana boshlaydi. Chunki aylanayotgan diskning har bir nuqtasi bilan bog’liq sanoq sistemasi inertsial sistema bo’lib, bu nuqtalarning chiziqli tezliklari miqdor va yo’nalish jihatdan o’zgarib boradi. Bu o’zgarish nuqtalarning tezlanish bilan harakat qilayotganini bildiradi.

Bu kuch juda kichik, ammo uzoq davom etib tursa sezilarli bo’ladi.

• Bu kuch juda kichik, ammo uzoq davom etib tursa sezilarli bo’ladi.

• Masalan, shimoliy yarim shardagi daryolarni o’ng sohillari yuviladi. Temir yullarni o’ng tomonlari yeyiladi, shimolga qarab otilgan snaryad shimoliy yarim sharda sharqqa, janubga otilgani esa g’arbga og’adi, yo’qoridan erkin tushayotgan jism sharqqa og’adi. Fuko mayatnigini tebranish tekisligi aylanadi.

Nazorat savollari:

• 1. Inertsial sanoq sistemalari deb nimaga aytiladi?

• 2. Noinertsial sanoq sistemasi deb qanday sistemaga aytiladi?

• 3. Nyuton qonunlari qanday sistemalar uchun o’rinli?

• 4. Inertsiya kuchlarini tushuntiring?

• 5. Marazdan kochma inertsiya kuchini hosil bo’lishini tushuntiring.

• 6. Koriolis kuchi qanday hosil bo’ladi?

• 7. Noinertsial sanoq sistemasida saqlanish qonunlari nima uchun bajarilmaydi?

• 8. Aylanuvchi sanoq sistemalarida Nyutonning 2-qonuni qanday bo’ladi ?

• 9. Koriolis kuchini yo’nalishi qanday bo’ladi?

• 10. Fuko mayatnigi nimani isbotlaydi?

• ЎҚИШНИ ЭНГ САМАРАЛИ ШАКЛИ –МУСТАҚИЛ БИЛИМ ОЛИШ.